DOI Heft:
Nr. 3/4
DOI Artikel:Mańkowski, Tadeusz: Dzieje wytwórni ceramicznych w Glińsku i Żółkwi
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.37710#0271
(18)
Wytwórnie ceramiczne
257
mieściach Żółkwi, Glińska czy Sokala i niosących motyw dekoracji cera-
micznych manufaktur, w których przedtem pracowali, w sferę wytwór-
czości i sztuki ludowej.
Dawna ceramika wytwarzana w Glińsku i Żółkwi nie odznacza się
wyższym poziomem ani pod względem technicznym ani artystycznym
i chluby polskiej wytwórni ceramicznych w przeszłości nigdy nie stano-
wiła. Lecz tą właśnie swoją przeciętnością jest ona typowym przedstawi-
cielem wielu polskich wytwórni ceramicznych, których dziejami dotąd
się nie zajmowano. To co w dziejach manufaktur farfurowych Glińska
i Żółkwi wysuwa się na plan pierwszy, jest wspólną ich cechą charaktery-
styczną z wielu innymi polskimi wytwórniami. Jedną z najważniejszych,
wymagających podkreślenia, będzie niewątpliwie uleganie wpływom
obcym, różnym w różnych stadiach ich rozwoju. W czasach nowożyt-
nych, do których dzieje wytwórni w Glińsku i Żółkwi się ograniczają,
będą to chronologicznie po sobie następujące wpływy, naprzód ceramiki
holenderskiej, później saskiej, w końcu wiedeńskiej i angielskiej. Odpo-
wiadają one w dziejach sztuk zdobniczych okresowi barokowemu, w któ-
rym zużytkowano wzory dekoracyjne i ornamentalne sztuki Dalekiego
Wschodu, dalej okresowi rokoka, w którym saska ceramika osiągnęła naj-
wyższy punkt świetności i wreszcie . okresowi rokokowego klasycyzmu,
w którym wzory wiedeńskie i angielskie osiągnęły znów przewagę. Te
wzory kolejno obowiązywały nie tylko w Polsce, lecz w całej niemal
Europie, gdzie tylko działały wpływy zachodniego zdobnictwa.
Lecz równocześnie obok ogólnie obowiązujących wpływów kultury
artystycznej zachodnio-europejskiej, w której znajdowały się miejsca tak-
że dla artystycznej egzotyki z poza Europy, znajdujemy w dawnej ce-
ramice polskiej silnie zaznaczające się związki wzajemne rodzimych
wytwórni ceramicznych. Przykładem tego są związki podwarszawskiego
Solca we wcześniejszym stadium; a później Bielina, między jednymi a dru-
gimi zaś jeszcze i radziwilłowskiego Świerznia z wytwórniami ceramiczny-
mi Glińska i Żółkwi. Te związki odległych od siebie terytorialnie wytwórni
każą myśleć także o wspólności form zdobniczych, obowiązujących w cera-
mice w pewnych okresach na terenie znacznej części dawnej Rzeczypospo-
litej, wspólności, której bliższe zbadanie i określenie będzie rzeczą dalszych
studiów, w które wciągnąć należy wiele innych jeszcze polskich wytwórni
ceramicznych.
Nie należy przytem spuszczać z oka wpływu dawnych wytwórni ce-
ramicznych na polską ceramikę ludową. Podniesiony tu przeze mnie przy-
kład t. zw. pieców sokalskich jest może tylko jednym z licznych, które
w toku bliższych studiów dadzą się zaobserwować, a które przypuszczalnie
stwierdzą interesujące ze stanowiska dziejów kultury artystycznej źródła
wspólnych wpływów.
Wytwórnie ceramiczne
257
mieściach Żółkwi, Glińska czy Sokala i niosących motyw dekoracji cera-
micznych manufaktur, w których przedtem pracowali, w sferę wytwór-
czości i sztuki ludowej.
Dawna ceramika wytwarzana w Glińsku i Żółkwi nie odznacza się
wyższym poziomem ani pod względem technicznym ani artystycznym
i chluby polskiej wytwórni ceramicznych w przeszłości nigdy nie stano-
wiła. Lecz tą właśnie swoją przeciętnością jest ona typowym przedstawi-
cielem wielu polskich wytwórni ceramicznych, których dziejami dotąd
się nie zajmowano. To co w dziejach manufaktur farfurowych Glińska
i Żółkwi wysuwa się na plan pierwszy, jest wspólną ich cechą charaktery-
styczną z wielu innymi polskimi wytwórniami. Jedną z najważniejszych,
wymagających podkreślenia, będzie niewątpliwie uleganie wpływom
obcym, różnym w różnych stadiach ich rozwoju. W czasach nowożyt-
nych, do których dzieje wytwórni w Glińsku i Żółkwi się ograniczają,
będą to chronologicznie po sobie następujące wpływy, naprzód ceramiki
holenderskiej, później saskiej, w końcu wiedeńskiej i angielskiej. Odpo-
wiadają one w dziejach sztuk zdobniczych okresowi barokowemu, w któ-
rym zużytkowano wzory dekoracyjne i ornamentalne sztuki Dalekiego
Wschodu, dalej okresowi rokoka, w którym saska ceramika osiągnęła naj-
wyższy punkt świetności i wreszcie . okresowi rokokowego klasycyzmu,
w którym wzory wiedeńskie i angielskie osiągnęły znów przewagę. Te
wzory kolejno obowiązywały nie tylko w Polsce, lecz w całej niemal
Europie, gdzie tylko działały wpływy zachodniego zdobnictwa.
Lecz równocześnie obok ogólnie obowiązujących wpływów kultury
artystycznej zachodnio-europejskiej, w której znajdowały się miejsca tak-
że dla artystycznej egzotyki z poza Europy, znajdujemy w dawnej ce-
ramice polskiej silnie zaznaczające się związki wzajemne rodzimych
wytwórni ceramicznych. Przykładem tego są związki podwarszawskiego
Solca we wcześniejszym stadium; a później Bielina, między jednymi a dru-
gimi zaś jeszcze i radziwilłowskiego Świerznia z wytwórniami ceramiczny-
mi Glińska i Żółkwi. Te związki odległych od siebie terytorialnie wytwórni
każą myśleć także o wspólności form zdobniczych, obowiązujących w cera-
mice w pewnych okresach na terenie znacznej części dawnej Rzeczypospo-
litej, wspólności, której bliższe zbadanie i określenie będzie rzeczą dalszych
studiów, w które wciągnąć należy wiele innych jeszcze polskich wytwórni
ceramicznych.
Nie należy przytem spuszczać z oka wpływu dawnych wytwórni ce-
ramicznych na polską ceramikę ludową. Podniesiony tu przeze mnie przy-
kład t. zw. pieców sokalskich jest może tylko jednym z licznych, które
w toku bliższych studiów dadzą się zaobserwować, a które przypuszczalnie
stwierdzą interesujące ze stanowiska dziejów kultury artystycznej źródła
wspólnych wpływów.