186

A. Gieysztor, S. Herbst, E. Szwankowski

(39)

IV. NARODZINY WIELKIEGO MIASTA
Po krwawym Potopie przyszła odbudowa zniszczeń w mieście do
r. 1670. Od r. 1675 ruch budowlany zwolna lecz stale wzrasta, przynosząc
nową fazę stylową — pełnego baroku, całkowicie wyzbytego już z gotycko-
renesansowych tradycji. Wzmożona fala dewocji znajduje wyraz w nowych,
coraz liczniejszych kościołach i klasztorach,, dwory ustępują miejsca coraz
liczniejszym pałacom. W okolicy miasta dobiega końca proces zanikania
drobnej własności ziemskiej, powstają coraz wspanialsze rezydencje za-
miejskie. Przede wszystkim wzdłuż skarpy warszawskiej od Młocin do Nie-
borowa i niższego tarasu (Wilanów).
Wybuch wojny północnej skończył ten dość pomyślny okres. Warsza-
wa w pierwszych latach XVIII w. przechodziła z rąk do rąk, ale zniszcze-
nia nie były wielkie. Raczej zubożenie mieszkańców, gnębionych cię-
żarami wojennymi, hamowało rozbudowę miast. Ruch budowlany ożywia
się znów około 1712 r., już w szacie późnego baroku robionego nietylko
przez Włochów jak dotąd, ale też przez Niemców i Francuzów. Bezkrólewie,
ok. 1733 rozpoczyna rokoko warszawskie, a schyłek okresu Augusta III
przynosi początek gwałtownego rozrostu Warszawy, który przypadnie już
na czasy stanisławowskie i narodziny klasycyzmu.
Stara Warszawa coraz bardziej obrasta nowymi organizmami samo-
rządowymi. Na lewym tylko brzegu Wisły założono ich do r. 1702 — cztery,
a następnie do 1768 — znów cztery. Powstał twór wielkomiejski, nie mo-
gący istnieć w stanie rozdrobnienia administracyjnego. Początkowo więź
jednolitąaaarzucono z góry, przez władzę marszałków wielkich koronnych,
a zwłaszcza Franciszka Bielińskiego (1742), następnie inicjatywę wysunęła
Stara Warszawa, i nastąpiło w r. 1791 stopienie całego skupiska w jednoli-
tym organizmie samorządowym1).
1. Planowanie. W czasie tego okresu zagęszcza się zaludnienie Starej
Warszawy przez zabudowę mniejszych uliczek2), międzymurza staromiej-
skich fortyfikacji i przybudowywanie domów do murów obronnych na
Rycerskiej. W r. 1657 mury staromiejskie wytrzymały swe jedyne oblę-
żenie. W dziesięć lat później koło Bramy Nowomiejskiej w międzymurzu
już stoi „domostwo" i składy drzewa, również w fosie — drwalnie i staj-
nie3). Plan 1732 r. przedstawia już znaczną zabudowę międzymurza
i Podwala4), zaś plan 1762 r. — proces już zakończony. Zagnieździły się
tu na długie lata jatki.
b TATARKIEWICZ, Daty przełomowe 9; tenże, Królikarnia, 9—10, S. SIEGEL,
Ceny w Warszawie 1701—1815, Lw. 1937 s. 54; SOSNOWSKI 273; P. BOHDZIEWICZ,
Barok warszawski jw. tenże, Rokoko Warszawskie, Skarpa Wars z. 1946 nr 19.
Stara Warszawa obejmowała 70% ludności całego skupiska w r. 1792—H. DRAŻDŻYN-
SKA, Ludność Warszawy w r. 1792; Kwart. Statyst. VIII (1931) s. 51—3.
2) GOMULICKI 244, 267, 294, 297.
3) Widok... trzech Bram Nowomiejskich — WEJNERT I.
4) 1754 — w międzymurzu koło bramy Nowomiejskiej —.26 jatek rzeźniczych. —
Lustracja Dawidsona — AM.