DOI Page / Citation link:
https://doi.org/10.11588/diglit.16956#0128
TONINGA, FRISIAE EIDOREN*
SIS OPPIDVM.
|RifiaEydorenfis,quam Saxo GrammaticusFrifiam minorem appel!at,ab Eydora fiuuio, quo a Deth.
marfia verfus orientem hyemalem diuiditur,nomen fortita,hodie Eyderftadianominatur, quseannot
plusminus centum peninfula fuit,amne fiquidem Milda perexiguo interuallo verfus Septentrionem o-
■ limcontinenti diftin&a, hoc temporecontineti prorfus cohiunftaeft Mildaenimpluresfoffas angu-
ftis alueis dtduf3ta,seftuariifque aducrfus occidentem ingenti incolarum labore extenfis & limofa terra»
quseinteriacebat reciprocantismarisalIuuioneaucl:a,aggeribufquemunita,vixnomen fuum hodie re-
tinet. Accidit enim vt Seneca fcribit:
Omnia tempus edax depsfiitur, omnia carpitt flumina deficiunt, profugum mare littora ficcat,
Omntafede moaet, nd ftnit effe diti, Subftdunt montes & iuga cttfa ruunt.
Verfus occidentem seftiualem Heuera & Nortftrandiainfula difterminatur meridionale littusad oC-
cafum hyemalem arenofum,& in tumulos exaltatum,Oceano alluitur,ita vta Septctrione vbi continen-
ti iundaeftjverfus meridiem quatuor miliaribus Germanicis extendatur, totaquecircumferentia fpacium quindecim miliarium ex-
ced3t.
Exmultis iudidisapparet, Nortftrandise infulseolim etiam continenti vnitse,ante paucosannos coniunftam fuifle , fed Oceani
immani effufionc ab ea diuulfam.Sicut & totum illum traftum ad Tonderam vfque ac hodie a Frifiis inhabitatum,qui munitionibui
«duerfus Occani fseuien tis iniuriam defenditur, Nortftrandia? perpetuo contextu annexum fuifle dubium non eft.Siquidem in maris
rcccllu, ineaNortf trandiseparte. quseOceani fseuitia prseruptisseituariis falo opprefla cVmarisequataeft agrorumelices, &fu!cuiit
foflaeicem&colliquia:, puteorumquecefpitesappareant.Ceteru inter reliquasfepcentrionalis Frifiseprouincias,Eydcrftadia oba^ri
fertilitatem, hominuramultitudinem Eydorxquefluuijnauigabilis&pifcoficommoditatem, prsecipua & nobilifiima femper ha-
bita fuit.
Soli enim tanta ferrilitas eft, vt Battauorum teftimonio, ipfam Battauiam non modo exsequet, fed etiam fuperet, co quod pecudes
Vt boues & vaccas multo maioresalat, quarum magnitudini vix vllseintota£uropare{pondeant,vnaquevacca fingulis diebuj prse-
beatnouem cantharos bctis,nempelibras Lubecenfcs .j<>, Vndefit vtinterprimumMaij&vltimum Septembris diem tanta cafeo-
rum copia nauibr.s exportetur, vt vicies ter centena millia librarum exccdat, vt ex libro rationum libri pendis deprehenditur. Infu-
peromnisgenerisfrumentiitafcrax elt, vt lingulisannis magnam copia advicinos Hamburgenfes^Bremerife^StadenfeSyArtranfma-
rinos Ambfterodamenfes rranfmittat, &nihilominusomnibusrebus,qusead vidtum pertinent,abundetnuiloquegenere niu iale &
lupulo indigeat. Parrochiashabe:cctodccim,eafqueper magnas&populofas: Pagosmultos&fermefe inuicem contingentes: Opi-
da duo, & in iis iudiciorum fedes, quarum Toninga ad Eyderam fita, noua & fplendida arce Adolphi Slefuiciae & Hohitise Princi*
pis iuflu snte ofiennium extru&a, negotiatiorumque ob portus commoditatem frequentatione, totius regionis eniporium ctlebre
& inprimis illuflrecft. Acdificia & prsediapertotam regionem exacto latere magnificeextruftamulravifuntur, interquacnobiliora
funt ipfiusPrincipisftdolphiprscdiaduo, &quseanobiIibuspoffidentur,vtaRarjZouiisGardc,aSiuardisMarne, a Pogvvifciis &
Blomiis Koldenbuttel & C athringarde,& ab Hoyeris Hoyerfvvordt & VVolfsbuttel.
Tota prouincia diuifa eft in tres partes,quarum prsecipua, quse continenti sdiacet, Eyderftadiaappellatur, proxima huic Frer-
{cup,extrcma, quse vcrfus occidentem hyemalemextenditur Vtholm.singulsepartesolimfuoshabueruntprsefeftosjudicir tamqu*
'fedes. Hodievefoab vnoprsefcfto, quemStallerumappelianttotaprouinciagabernatur, Incolselingua peculiar; & genina prater
Saxonicam vtuntur, eademquecumreliquisFrifiisorientalibus&occidentalibus communi. Vnde liquetex jisortostfle, fiquid^
hoc prseter Hnguam communem, morum veftitus &sedificiorumfimilitudo, item propria nomtna vtriufque fi-xus fatis teftantur.
Quare dubiumnoneft,hosFrifos fiydorenfescum finitimisNortftrandiam & victnaloca vltraTonderam inhabitantibus seque vt
orientales & occidentaies Fnfi j, bellicofiflimse & n<nbilifiimse Francicsegentisfbbolem efle, cum hiexillisj illi vefo ex Francis origi-
nemducant. Mcmoriae enim non minimseautoritarisfcriptores pfodiderunt, Frifum fiueFrifonem a patre Giouio Francorum re-
ge, regioni quse mari adiacebat praefe&um fuifle,regnumqueibi Francorum principum confenfucondidifle Anno mundi 3954. An-
no veroChriftiiecundo. Q^.od verum efle vbi fupradi<5tum,communisomnium Frifbrumteftatur !ingua,qUam vere Francka efle
antiquicodices Francici fermonis & idtomatis.quos vidimus,legimiis,& cum noftra Frificacontulimus,euident:flime* demt,nftrantk
Quamobremnemini m:rumfit,huiusminorisFrifiseinco!as,vtiFrancorum fortifiimsegentispropago, libertatem multosannos ar-
mata manu tutatos efle; Siquidem in hunc vfque diem immunitatum priui!egiisgaudent3neque vltra folutionem debifiveftigaiisex-
traordinarij leruitijs & minifterijs grauari fe patiuntur,quod belia cum Regibus Danise pro libertate gefta & clades AbeltJ Regis, qui
exercitueiusinternecionedcletoin aggerepropeMildam Anno 1151. a Frifiis EydorenfibusinterfesSusfuit, fatis teftatur.
Quotemporeautem hsecprouinciaadiacentibusab iis inhabitari cceptapft.fcriptores noftrarumrerum,quodmemini,non pro-
diderunt. CseterumexSaxonegrammaticoconftit,Eydorenfes FrifiosaCanutoinbelljfocietatcmaduerfusSueuonem Danise reg5
AnnoChrifti ti>i. afcitosciuiratem&arcem Millenburgprsefidij caufaextruxifle, vtaffirmarenon dubttem.vitra quing°n?js ai!»
nos eos hic confediffe, quoddiligenti Danicarum rerum le&ori inueftigare difricile non erit» Hsec de FrifiisEydorenfibus &reiiqui$
finitimis, qui vna appellatione Frifijappellantur occafioneToningenfis oppidicollegifle &annot3flofufr!ciant,
f rtfia nunc mibi carmen erit, tognomtn ab ipfo Cernitur arx illic,qtt*m dux erexit Adolpbus Praterea,antiqua rte libertate careret
Etdor&fluuio cui trtbuerefuum Splendtda fat,nec nonprincipe digna vtro, Temportbttsprifcis hac fcelus auftfth.
Hanc olim cinxit totam circumfluus humor Opptda funt illis duo, fuitt &pradta plura 2$am celebris Dania regem profirautt Abeluns
Ac ideoprifcis infula diclafuit. Nobiliitm.dominis non odioftfuis. Etnonviteriusvtiierepajfifuit.
IsHncdiucrfahuiiisfpeciesregionUhabetur Conttnet luc0H0parochiMterradecenify Sic exercitibttsftnes intrarevolentem
Vttfe iilam vtfes arida pr&bet iter. Jn qitibus ad populu dogmata fanttafonant. Excepit quondam Frifia dtcta^fuoso
tenilis ejimultum.fuperat quoc^quaslibetorai Vtrfefe extendttmdiaria quinq} decema^
Quas fubfe celebris Belgtca tota ttnet. Frugibus immenfis agricolam^ beat.
H V S V M.
HVfum,opidum,fitum tn ditione Ducis Adolphi tanquam ducis Slefutcenfis, habet portum mercatorum negoriationibm fele*
brem.NamtraftusOceaniHeuernominatusidprseterlabitur/itavt facileindenauigatioin Holandiam,Se!andiam, / ngli i -i»
& Scociam inftitui pofiit,vndc varij generis merces reportantur, quse inde Hensburgum, quo tantum per 8. miliuna diliac, auehi? i-
tur&ficexOceanoorientaliinoccidenfa!em transferuntur. Hocoppidum etfi domibuSjplateis^longitudinejamf litudinc. acvbef*
tatefoli.ciuitatiFlensburgenfi vixcedat, Tamenantehoctempusnullumhabuitiusciuitatis, necmuro valloue aut foffis fuit citt-
ftum, propterea quod Dithmarfi nondum eflent lubagi,atquea Ducibus Holfattse & Slefuici accorum fenaroribus metuerctur, r S
IncolsearreptaoccafionedeficerentacfeDithmarfisadiungerent, vicinofquepopulos aclnfulrs, vtEyderfledenfes ac Stran jenfv54
adrcbtllionemcommouerent, ac in hocoppidomunitionemhaberent. Nuncautem Dithmarfisfereper^fi annosfubactis ius aut-
tatistcrthconditionibusaclegibus adeptifunt Annoi^i. tp.Februarij aDuee Adolphoquiibidem arcemlongepuicherrijaam&
difitiuit| eftquceiusaltitudopolijj. graduum 40. Minvu
SIS OPPIDVM.
|RifiaEydorenfis,quam Saxo GrammaticusFrifiam minorem appel!at,ab Eydora fiuuio, quo a Deth.
marfia verfus orientem hyemalem diuiditur,nomen fortita,hodie Eyderftadianominatur, quseannot
plusminus centum peninfula fuit,amne fiquidem Milda perexiguo interuallo verfus Septentrionem o-
■ limcontinenti diftin&a, hoc temporecontineti prorfus cohiunftaeft Mildaenimpluresfoffas angu-
ftis alueis dtduf3ta,seftuariifque aducrfus occidentem ingenti incolarum labore extenfis & limofa terra»
quseinteriacebat reciprocantismarisalIuuioneaucl:a,aggeribufquemunita,vixnomen fuum hodie re-
tinet. Accidit enim vt Seneca fcribit:
Omnia tempus edax depsfiitur, omnia carpitt flumina deficiunt, profugum mare littora ficcat,
Omntafede moaet, nd ftnit effe diti, Subftdunt montes & iuga cttfa ruunt.
Verfus occidentem seftiualem Heuera & Nortftrandiainfula difterminatur meridionale littusad oC-
cafum hyemalem arenofum,& in tumulos exaltatum,Oceano alluitur,ita vta Septctrione vbi continen-
ti iundaeftjverfus meridiem quatuor miliaribus Germanicis extendatur, totaquecircumferentia fpacium quindecim miliarium ex-
ced3t.
Exmultis iudidisapparet, Nortftrandise infulseolim etiam continenti vnitse,ante paucosannos coniunftam fuifle , fed Oceani
immani effufionc ab ea diuulfam.Sicut & totum illum traftum ad Tonderam vfque ac hodie a Frifiis inhabitatum,qui munitionibui
«duerfus Occani fseuien tis iniuriam defenditur, Nortftrandia? perpetuo contextu annexum fuifle dubium non eft.Siquidem in maris
rcccllu, ineaNortf trandiseparte. quseOceani fseuitia prseruptisseituariis falo opprefla cVmarisequataeft agrorumelices, &fu!cuiit
foflaeicem&colliquia:, puteorumquecefpitesappareant.Ceteru inter reliquasfepcentrionalis Frifiseprouincias,Eydcrftadia oba^ri
fertilitatem, hominuramultitudinem Eydorxquefluuijnauigabilis&pifcoficommoditatem, prsecipua & nobilifiima femper ha-
bita fuit.
Soli enim tanta ferrilitas eft, vt Battauorum teftimonio, ipfam Battauiam non modo exsequet, fed etiam fuperet, co quod pecudes
Vt boues & vaccas multo maioresalat, quarum magnitudini vix vllseintota£uropare{pondeant,vnaquevacca fingulis diebuj prse-
beatnouem cantharos bctis,nempelibras Lubecenfcs .j<>, Vndefit vtinterprimumMaij&vltimum Septembris diem tanta cafeo-
rum copia nauibr.s exportetur, vt vicies ter centena millia librarum exccdat, vt ex libro rationum libri pendis deprehenditur. Infu-
peromnisgenerisfrumentiitafcrax elt, vt lingulisannis magnam copia advicinos Hamburgenfes^Bremerife^StadenfeSyArtranfma-
rinos Ambfterodamenfes rranfmittat, &nihilominusomnibusrebus,qusead vidtum pertinent,abundetnuiloquegenere niu iale &
lupulo indigeat. Parrochiashabe:cctodccim,eafqueper magnas&populofas: Pagosmultos&fermefe inuicem contingentes: Opi-
da duo, & in iis iudiciorum fedes, quarum Toninga ad Eyderam fita, noua & fplendida arce Adolphi Slefuiciae & Hohitise Princi*
pis iuflu snte ofiennium extru&a, negotiatiorumque ob portus commoditatem frequentatione, totius regionis eniporium ctlebre
& inprimis illuflrecft. Acdificia & prsediapertotam regionem exacto latere magnificeextruftamulravifuntur, interquacnobiliora
funt ipfiusPrincipisftdolphiprscdiaduo, &quseanobiIibuspoffidentur,vtaRarjZouiisGardc,aSiuardisMarne, a Pogvvifciis &
Blomiis Koldenbuttel & C athringarde,& ab Hoyeris Hoyerfvvordt & VVolfsbuttel.
Tota prouincia diuifa eft in tres partes,quarum prsecipua, quse continenti sdiacet, Eyderftadiaappellatur, proxima huic Frer-
{cup,extrcma, quse vcrfus occidentem hyemalemextenditur Vtholm.singulsepartesolimfuoshabueruntprsefeftosjudicir tamqu*
'fedes. Hodievefoab vnoprsefcfto, quemStallerumappelianttotaprouinciagabernatur, Incolselingua peculiar; & genina prater
Saxonicam vtuntur, eademquecumreliquisFrifiisorientalibus&occidentalibus communi. Vnde liquetex jisortostfle, fiquid^
hoc prseter Hnguam communem, morum veftitus &sedificiorumfimilitudo, item propria nomtna vtriufque fi-xus fatis teftantur.
Quare dubiumnoneft,hosFrifos fiydorenfescum finitimisNortftrandiam & victnaloca vltraTonderam inhabitantibus seque vt
orientales & occidentaies Fnfi j, bellicofiflimse & n<nbilifiimse Francicsegentisfbbolem efle, cum hiexillisj illi vefo ex Francis origi-
nemducant. Mcmoriae enim non minimseautoritarisfcriptores pfodiderunt, Frifum fiueFrifonem a patre Giouio Francorum re-
ge, regioni quse mari adiacebat praefe&um fuifle,regnumqueibi Francorum principum confenfucondidifle Anno mundi 3954. An-
no veroChriftiiecundo. Q^.od verum efle vbi fupradi<5tum,communisomnium Frifbrumteftatur !ingua,qUam vere Francka efle
antiquicodices Francici fermonis & idtomatis.quos vidimus,legimiis,& cum noftra Frificacontulimus,euident:flime* demt,nftrantk
Quamobremnemini m:rumfit,huiusminorisFrifiseinco!as,vtiFrancorum fortifiimsegentispropago, libertatem multosannos ar-
mata manu tutatos efle; Siquidem in hunc vfque diem immunitatum priui!egiisgaudent3neque vltra folutionem debifiveftigaiisex-
traordinarij leruitijs & minifterijs grauari fe patiuntur,quod belia cum Regibus Danise pro libertate gefta & clades AbeltJ Regis, qui
exercitueiusinternecionedcletoin aggerepropeMildam Anno 1151. a Frifiis EydorenfibusinterfesSusfuit, fatis teftatur.
Quotemporeautem hsecprouinciaadiacentibusab iis inhabitari cceptapft.fcriptores noftrarumrerum,quodmemini,non pro-
diderunt. CseterumexSaxonegrammaticoconftit,Eydorenfes FrifiosaCanutoinbelljfocietatcmaduerfusSueuonem Danise reg5
AnnoChrifti ti>i. afcitosciuiratem&arcem Millenburgprsefidij caufaextruxifle, vtaffirmarenon dubttem.vitra quing°n?js ai!»
nos eos hic confediffe, quoddiligenti Danicarum rerum le&ori inueftigare difricile non erit» Hsec de FrifiisEydorenfibus &reiiqui$
finitimis, qui vna appellatione Frifijappellantur occafioneToningenfis oppidicollegifle &annot3flofufr!ciant,
f rtfia nunc mibi carmen erit, tognomtn ab ipfo Cernitur arx illic,qtt*m dux erexit Adolpbus Praterea,antiqua rte libertate careret
Etdor&fluuio cui trtbuerefuum Splendtda fat,nec nonprincipe digna vtro, Temportbttsprifcis hac fcelus auftfth.
Hanc olim cinxit totam circumfluus humor Opptda funt illis duo, fuitt &pradta plura 2$am celebris Dania regem profirautt Abeluns
Ac ideoprifcis infula diclafuit. Nobiliitm.dominis non odioftfuis. Etnonviteriusvtiierepajfifuit.
IsHncdiucrfahuiiisfpeciesregionUhabetur Conttnet luc0H0parochiMterradecenify Sic exercitibttsftnes intrarevolentem
Vttfe iilam vtfes arida pr&bet iter. Jn qitibus ad populu dogmata fanttafonant. Excepit quondam Frifia dtcta^fuoso
tenilis ejimultum.fuperat quoc^quaslibetorai Vtrfefe extendttmdiaria quinq} decema^
Quas fubfe celebris Belgtca tota ttnet. Frugibus immenfis agricolam^ beat.
H V S V M.
HVfum,opidum,fitum tn ditione Ducis Adolphi tanquam ducis Slefutcenfis, habet portum mercatorum negoriationibm fele*
brem.NamtraftusOceaniHeuernominatusidprseterlabitur/itavt facileindenauigatioin Holandiam,Se!andiam, / ngli i -i»
& Scociam inftitui pofiit,vndc varij generis merces reportantur, quse inde Hensburgum, quo tantum per 8. miliuna diliac, auehi? i-
tur&ficexOceanoorientaliinoccidenfa!em transferuntur. Hocoppidum etfi domibuSjplateis^longitudinejamf litudinc. acvbef*
tatefoli.ciuitatiFlensburgenfi vixcedat, Tamenantehoctempusnullumhabuitiusciuitatis, necmuro valloue aut foffis fuit citt-
ftum, propterea quod Dithmarfi nondum eflent lubagi,atquea Ducibus Holfattse & Slefuici accorum fenaroribus metuerctur, r S
IncolsearreptaoccafionedeficerentacfeDithmarfisadiungerent, vicinofquepopulos aclnfulrs, vtEyderfledenfes ac Stran jenfv54
adrcbtllionemcommouerent, ac in hocoppidomunitionemhaberent. Nuncautem Dithmarfisfereper^fi annosfubactis ius aut-
tatistcrthconditionibusaclegibus adeptifunt Annoi^i. tp.Februarij aDuee Adolphoquiibidem arcemlongepuicherrijaam&
difitiuit| eftquceiusaltitudopolijj. graduum 40. Minvu