DOI Artikel:
Bania, Zbigniew: Gmach dawnej Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.23829#0262
Zbigniew Bania
Gmach dawnej Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego
oczątki kształtowania księgozbioru przyszłego
Uniwersytetu Warszawskiego sięgają z pewno-
ścią 2. połowy XVIII wieku. Zakupione dla
potrzeb Korpusu Kadetów przez księcia Adama Ka-
zimierza Czartoryskiego książki początkowo wzboga-
ciły bibliotekę Liceum Warszawskiego, utworzonego
przez władze pruskie po III rozbiorze Polski. Powsta-
nie Uniwersytetu Warszawskiego na przełomie 1816
i 1817 roku i powołanie w marcu 1818 roku na dyrek-
tora jego biblioteki Samuela Bogumiła Linde przyczy-
niło się do szybkiego powiększania zasobów. Dzięki
licznym darom i zakupom przez dłuższy czas zbiory
przechowywano i udostępniano w pomieszczeniach
Pałacu Kazimierzowskiego. Tutaj, na piętrze, w trak-
cie od strony skarpy, odpowiednio przystosowano do
tych celów trzy sale, z których środkowa mieściła się
w centralnym ryzalicie Pałacu, zajmując jego dwie
kondygnacje. Półki i szafy z książkami ustawiono
wzdłuż ścian sal, przy czym w środkowej, wysokiej,
wygospodarowano dodatkowe miejsca poprzez
wprowadzenie obiegających wnętrze galeryjek opar-
tych na jońskich kolumnach. Oficjalnie Biblioteka
nosiła nazwę Publicznej1.
Po upadku Powstania Listopadowego wyraźnie
uszczuplony został zasób księgozbioru, w związku
z wywiezieniem do Rosji cenniejszych starodruków,
rękopisów i zbiorów graficznych gromadzonych jesz-
cze przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego.
Księgozbiór ograniczono tematycznie do takich dzie-
dzin, jak medycyna, astronomia i teologia i nadano mu
nazwę Biblioteki Okręgu Naukowego Warszawskiego.
Pod koniec 1862 roku stworzono namiastkę wyższej
uczelni, powołując Szkołę Główną, której biblioteka
nadal zajmowała pomieszczenia Pałacu Kazimie-
rzowskiego. Ponieważ księgozbiór nowej Biblio-
teki Głównej wyraźnie się powiększył, przekazano na
jego potrzeby trzy dodatkowe wnętrza na parterze
Pałacu2.
Po Powstaniu Styczniowym zamknięto Szkołę
Główną, ale już w 1869 roku utworzono Uniwersytet
Cesarski". Po blisko 20 latach jego istnienia postano-
wiono rozwiązać definitywnie problem przechowywa-
nia i udostępniania księgozbioru uniwersyteckiego.
W 1888 roku Rada Uniwersytetu określiła kosztorys
budowy przyszłego gmachu bibliotecznego na sumę
300 000 rubli4, zaś proces przygotowania i przyjęcia
projektu budowli trwał do 1890 roku. Pokazano go na
II konkursie architektonicznym i omawiający wysta-
wione projekty Witold Krzesiński zdecydowanie
wyróżnił go, podkreślając „[...] prostotę układu i ory-
ginalne urządzenie wnętrza samej Biblioteki”". Auto-
rami dzieła byli architekci Stefan Szyller i Antoni
Jasieńczyk-Jabłoński, ten ostatni pełnił funkcję głów-
nego architekta Uniwersytetu6. Już w czerwcu 1891
roku „[...] na podwórcu gmachu uniwersyteckiego
przystąpiono do budowy biblioteki”7, w 1892 roku „[...]
rzeźbiarz Woydyga opracowuje płaskorzeźbę: Junona
przedstawia bogom Olimpu Naukę, p. Marczewski
opracowuje apoteozę wiedzy i nauki”. Chodziło o dwu
rzeźbiarzy: Hipolita Marczewskiego i Jana Woydygę8.
W marcu 1894 roku informowano, że gmach Biblio-
teki został już ukończony, pozostały do ustawienia
rzeźby na fasadzie i elewacji tylnej. By łatwiej prze-
nieść książki z Pałacu Kazimierzowskiego do nowego
gmachu, wybudowano drewnianą galerię łączącą oba
budynki0. Wszelkie prace ukończono latem 1894 roku
i dnia 3 września tego roku miało nastąpić uroczyste
otwarcie nowej Biblioteki Uniwersyteckiej10. Począt-
kowo zgromadzono w niej 450 000 woluminów, przy
czym mogła ona ich pomieścić 750 000. Już po 30 la-
tach funkcjonowania okazało się, że magazyny zostały
wypełnione, ale o ich niezwykłej pojemności świad-
czy fakt, że w początkach 1990 roku zgromadzono tu
1 500 000 woluminów11.
Pierwszą modernizację budynku przeprowadzono
w latach 1901—1902 pod kierunkiem Antoniego Jabłoń-
skiego, kiedy to zainstalowano oświetlenie elektryczne
i wmontowano windę w części magazynowej gmachu.
Następna, zrealizowana w latach 1929—1931 według
projektów Aleksandra Biernackiego, dotyczyła przebu-
dowy wnętrz. W czasie II wojny światowej obiekt nie
uległ poważniejszym zniszczeniom12.
Położenie
Gmach Biblioteki usytuowano w centrum układu
budynków uniwersyteckich, który w czasie podjęcia
budowy był już jednoznacznie ukształtowany. Od stro-
ny wschodniej „podwórzec uniwersytecki” zamykał
Gmach Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego
259
Gmach dawnej Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego
oczątki kształtowania księgozbioru przyszłego
Uniwersytetu Warszawskiego sięgają z pewno-
ścią 2. połowy XVIII wieku. Zakupione dla
potrzeb Korpusu Kadetów przez księcia Adama Ka-
zimierza Czartoryskiego książki początkowo wzboga-
ciły bibliotekę Liceum Warszawskiego, utworzonego
przez władze pruskie po III rozbiorze Polski. Powsta-
nie Uniwersytetu Warszawskiego na przełomie 1816
i 1817 roku i powołanie w marcu 1818 roku na dyrek-
tora jego biblioteki Samuela Bogumiła Linde przyczy-
niło się do szybkiego powiększania zasobów. Dzięki
licznym darom i zakupom przez dłuższy czas zbiory
przechowywano i udostępniano w pomieszczeniach
Pałacu Kazimierzowskiego. Tutaj, na piętrze, w trak-
cie od strony skarpy, odpowiednio przystosowano do
tych celów trzy sale, z których środkowa mieściła się
w centralnym ryzalicie Pałacu, zajmując jego dwie
kondygnacje. Półki i szafy z książkami ustawiono
wzdłuż ścian sal, przy czym w środkowej, wysokiej,
wygospodarowano dodatkowe miejsca poprzez
wprowadzenie obiegających wnętrze galeryjek opar-
tych na jońskich kolumnach. Oficjalnie Biblioteka
nosiła nazwę Publicznej1.
Po upadku Powstania Listopadowego wyraźnie
uszczuplony został zasób księgozbioru, w związku
z wywiezieniem do Rosji cenniejszych starodruków,
rękopisów i zbiorów graficznych gromadzonych jesz-
cze przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego.
Księgozbiór ograniczono tematycznie do takich dzie-
dzin, jak medycyna, astronomia i teologia i nadano mu
nazwę Biblioteki Okręgu Naukowego Warszawskiego.
Pod koniec 1862 roku stworzono namiastkę wyższej
uczelni, powołując Szkołę Główną, której biblioteka
nadal zajmowała pomieszczenia Pałacu Kazimie-
rzowskiego. Ponieważ księgozbiór nowej Biblio-
teki Głównej wyraźnie się powiększył, przekazano na
jego potrzeby trzy dodatkowe wnętrza na parterze
Pałacu2.
Po Powstaniu Styczniowym zamknięto Szkołę
Główną, ale już w 1869 roku utworzono Uniwersytet
Cesarski". Po blisko 20 latach jego istnienia postano-
wiono rozwiązać definitywnie problem przechowywa-
nia i udostępniania księgozbioru uniwersyteckiego.
W 1888 roku Rada Uniwersytetu określiła kosztorys
budowy przyszłego gmachu bibliotecznego na sumę
300 000 rubli4, zaś proces przygotowania i przyjęcia
projektu budowli trwał do 1890 roku. Pokazano go na
II konkursie architektonicznym i omawiający wysta-
wione projekty Witold Krzesiński zdecydowanie
wyróżnił go, podkreślając „[...] prostotę układu i ory-
ginalne urządzenie wnętrza samej Biblioteki”". Auto-
rami dzieła byli architekci Stefan Szyller i Antoni
Jasieńczyk-Jabłoński, ten ostatni pełnił funkcję głów-
nego architekta Uniwersytetu6. Już w czerwcu 1891
roku „[...] na podwórcu gmachu uniwersyteckiego
przystąpiono do budowy biblioteki”7, w 1892 roku „[...]
rzeźbiarz Woydyga opracowuje płaskorzeźbę: Junona
przedstawia bogom Olimpu Naukę, p. Marczewski
opracowuje apoteozę wiedzy i nauki”. Chodziło o dwu
rzeźbiarzy: Hipolita Marczewskiego i Jana Woydygę8.
W marcu 1894 roku informowano, że gmach Biblio-
teki został już ukończony, pozostały do ustawienia
rzeźby na fasadzie i elewacji tylnej. By łatwiej prze-
nieść książki z Pałacu Kazimierzowskiego do nowego
gmachu, wybudowano drewnianą galerię łączącą oba
budynki0. Wszelkie prace ukończono latem 1894 roku
i dnia 3 września tego roku miało nastąpić uroczyste
otwarcie nowej Biblioteki Uniwersyteckiej10. Począt-
kowo zgromadzono w niej 450 000 woluminów, przy
czym mogła ona ich pomieścić 750 000. Już po 30 la-
tach funkcjonowania okazało się, że magazyny zostały
wypełnione, ale o ich niezwykłej pojemności świad-
czy fakt, że w początkach 1990 roku zgromadzono tu
1 500 000 woluminów11.
Pierwszą modernizację budynku przeprowadzono
w latach 1901—1902 pod kierunkiem Antoniego Jabłoń-
skiego, kiedy to zainstalowano oświetlenie elektryczne
i wmontowano windę w części magazynowej gmachu.
Następna, zrealizowana w latach 1929—1931 według
projektów Aleksandra Biernackiego, dotyczyła przebu-
dowy wnętrz. W czasie II wojny światowej obiekt nie
uległ poważniejszym zniszczeniom12.
Położenie
Gmach Biblioteki usytuowano w centrum układu
budynków uniwersyteckich, który w czasie podjęcia
budowy był już jednoznacznie ukształtowany. Od stro-
ny wschodniej „podwórzec uniwersytecki” zamykał
Gmach Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego
259