DOI Artikel:
Kowalski, Hubert: Nieznany relief klasycystyczny w Gimnazjum Realnym (Szkole Głównej)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.23829#0288
Hubert Kowalski
Nieznany relief klasycystyczny w Gimnazjum Realnym
(Szkole Głównej)
eszcze do niedawna Arystoteles, Oświata i Miernic-
two uchodziły za jedyne rzeźbiarskie przedstawie-
nia zdobiące budynek Gimnazjum Realnego
(zwanego Szkołą Główną). Dziś jednakże do rzeźbio-
nego tympanonu z fasady głównej (Aiystoteles w otocze-
niu uczniów) oraz dwóch kamiennych personifikacji
(Oświata i Miernictwo j1 możemy dołączyć, nie zauwa-
żoną dotąd, sporych wymiarów płaskorzeźbę (ił. 1).
Zwrócił na nią ostatnio uwagę Andrzej Grzybkowski,
/ _
sugerując, iż może przedstawiać Śmierć Horacjusza-.
Następnie została ona wspomniana i zreprodukowa-
na przez Jerzego Miziołka, który dostrzegł w niej te-
mat z mitologii greckiej, wyrażając przypuszczenie, iż
być może jest to Opłakiwanie Hektora\ Sugestia ta
wydaje się być bardziej prawdopodobna, sądzę jednak,
że twórca płaskorzeźby przedstawił inną scenę.
Relief o wymiarach 150 x 60 cm wmurowany jest
w ścianę na 1. piętrze budynku i zachowany niemalże
w idealnym stanie. Paradoksem jest fakt, iż ów stan jest
wynikiem swoistego aktu wandalizmu, jakim było kil-
kakrotne pokrywanie płaskorzeźby białą farbą. Dzię-
ki temu zabiegowi nadal istnieje ona po ponad
stuletniej historii.
Do dziś nie udało się ustalić, kiedy i dokładnie
w jakich okolicznościach relief pojawił się w murach
budynku. W przybliżeniu jednakże czas ten określić
można na lata 60. XIX wieku, czyli na okres, w któ-
rym reaktywowano Uniwersytet pod nazwą Szkoły
Głównej. Moment ten najbardziej sprzyjałby wmon-
towaniu zabytku. Trudno bowiem przypuszczać, iż
przepełniony treściami patriotyczno-aluzyjnymi relief
umieszczono w czasie istnienia Cesarskiego Uni-
wersytetu Warszawskiego (1869—1915). Ponadto
w „Kurierze Codziennym” z 1865 roku czytamy, iż
gmach został „odpowiednio przerobiony [...] z urzą-
dzeniem stosownych sal na audytoria"4, co tym bar-
dziej pozwala nam przypuszczać, iż właśnie podczas
tych przeróbek relief znalazł się w największej sali
gmachu, która prawdopodobnie pełniła rolę reprezen-
tacyjną, będąc jednocześnie głównym audytorium
Uczelni.
Płaskorzeźba ukazuje scenę opłakiwania młodego
mężczyzny5 (ił. 185). Na horyzontalnym reliefie wid-
nieje dziewięć figur. Centralną część, wokół której sku-
pia się cała uwaga zarówno widza, jak i pogrążonych
w smutku postaci, zajmuje okryte draperią łoże, ze
spoczywającymi zwłokami. Głowa młodego herosa,
którego ręka bezwiednie opada, podtrzymywana jest
przez klęczącą kobietę. Nad ciałem ukazany został
stojący mężczyzna z wyciągniętą ręką w geście przy-
pominającym błogosławieństwo. Na prawo od niego,
tuż przy krańcu łoża, znajduje się trzyosobowa gru-
pa. Postać najbardziej zbliżona do centrum przedsta-
wienia, to siedzący, z założoną noga na nogę,
młodzieniec. Pogrążony w zadumie, wydaje się być
„strażnikiem” tarczy i hełmu u jego stóp. Tuż za nim
stoi sędziwy mężczyzna ze złożonymi rękoma, przez
które przerzucona jest tkanina. Obok znajduje się po-
stać — najprawdopodobniej młodej kobiety — w bogato
udrapowanej szacie6. Po przeciwległej stronie sceny, za
opłakującą, klęczącą niewiastą, siedzi na charaktery-
stycznym greckim stołku starzec. Za jego plecami opar-
ty o włócznię, na wpół nagi, ukazany został brodaty
mężczyzna w hełmie. Dopełnieniem sceny jest wzno-
sząca się postać kobieca trzymająca w dłoniach hełm
przyozdobiony bogatym pióropuszem.
Całość kompozycji, jej układ, stroje i przedmioty
wskazują bez wątpienia, iż płaskorzeźba przedstawia
opłakiwanie jednego z bohaterów homeryckich. Naj-
prawdopodobniej śmierć Meleagra, którego historia
szerzej opisana została zarówno przez Homera7, jak
i Owidiusza8. Jego losy wspominane były także w dra-
matach Sofoklesa i Eurypidesa.
Historia śmierci Meleagra związana jest z wojną,
która wybuchła między Kalidonem i Pleuronem. Po
chwilowym wycofaniu się z walki, Meleager, na proś-
by swej żony Kleopatry, wraca na pole bitwy. Dzięki
waleczności pokonuje nieprzyjaciół i przechyla szalę
zwycięstwa. Niestety, jednocześnie za chwałę i sławę
oddaje swoje życie9.
Do dziś zachowało się szereg zabytków, które ilu-
strują ostatnie pożegnanie greckiego herosa, pogrom-
cy dzika kalidońskiego. Są to m.in. sarkofagi rzymskie
eksponowane w wielu muzeach i prywatnych kolek-
cjach (ił. 186). Ukazując scenę w sposób bardzo zbliżony
do naszego reliefu, mogły być jednym z podstawowych
wzorców dla artysty. Grupa żałobników nigdy nie prze-
kracza kilku postaci, częstokroć głowa młodzieńca
podtrzymywana jest przez kobietę i dokładnie tak, jak
ma to miejsce na płaskorzeźbie ze Szkoły Głównej;
Nieznany relief klasycystyczny w Gimnazjum Realnym
285
Nieznany relief klasycystyczny w Gimnazjum Realnym
(Szkole Głównej)
eszcze do niedawna Arystoteles, Oświata i Miernic-
two uchodziły za jedyne rzeźbiarskie przedstawie-
nia zdobiące budynek Gimnazjum Realnego
(zwanego Szkołą Główną). Dziś jednakże do rzeźbio-
nego tympanonu z fasady głównej (Aiystoteles w otocze-
niu uczniów) oraz dwóch kamiennych personifikacji
(Oświata i Miernictwo j1 możemy dołączyć, nie zauwa-
żoną dotąd, sporych wymiarów płaskorzeźbę (ił. 1).
Zwrócił na nią ostatnio uwagę Andrzej Grzybkowski,
/ _
sugerując, iż może przedstawiać Śmierć Horacjusza-.
Następnie została ona wspomniana i zreprodukowa-
na przez Jerzego Miziołka, który dostrzegł w niej te-
mat z mitologii greckiej, wyrażając przypuszczenie, iż
być może jest to Opłakiwanie Hektora\ Sugestia ta
wydaje się być bardziej prawdopodobna, sądzę jednak,
że twórca płaskorzeźby przedstawił inną scenę.
Relief o wymiarach 150 x 60 cm wmurowany jest
w ścianę na 1. piętrze budynku i zachowany niemalże
w idealnym stanie. Paradoksem jest fakt, iż ów stan jest
wynikiem swoistego aktu wandalizmu, jakim było kil-
kakrotne pokrywanie płaskorzeźby białą farbą. Dzię-
ki temu zabiegowi nadal istnieje ona po ponad
stuletniej historii.
Do dziś nie udało się ustalić, kiedy i dokładnie
w jakich okolicznościach relief pojawił się w murach
budynku. W przybliżeniu jednakże czas ten określić
można na lata 60. XIX wieku, czyli na okres, w któ-
rym reaktywowano Uniwersytet pod nazwą Szkoły
Głównej. Moment ten najbardziej sprzyjałby wmon-
towaniu zabytku. Trudno bowiem przypuszczać, iż
przepełniony treściami patriotyczno-aluzyjnymi relief
umieszczono w czasie istnienia Cesarskiego Uni-
wersytetu Warszawskiego (1869—1915). Ponadto
w „Kurierze Codziennym” z 1865 roku czytamy, iż
gmach został „odpowiednio przerobiony [...] z urzą-
dzeniem stosownych sal na audytoria"4, co tym bar-
dziej pozwala nam przypuszczać, iż właśnie podczas
tych przeróbek relief znalazł się w największej sali
gmachu, która prawdopodobnie pełniła rolę reprezen-
tacyjną, będąc jednocześnie głównym audytorium
Uczelni.
Płaskorzeźba ukazuje scenę opłakiwania młodego
mężczyzny5 (ił. 185). Na horyzontalnym reliefie wid-
nieje dziewięć figur. Centralną część, wokół której sku-
pia się cała uwaga zarówno widza, jak i pogrążonych
w smutku postaci, zajmuje okryte draperią łoże, ze
spoczywającymi zwłokami. Głowa młodego herosa,
którego ręka bezwiednie opada, podtrzymywana jest
przez klęczącą kobietę. Nad ciałem ukazany został
stojący mężczyzna z wyciągniętą ręką w geście przy-
pominającym błogosławieństwo. Na prawo od niego,
tuż przy krańcu łoża, znajduje się trzyosobowa gru-
pa. Postać najbardziej zbliżona do centrum przedsta-
wienia, to siedzący, z założoną noga na nogę,
młodzieniec. Pogrążony w zadumie, wydaje się być
„strażnikiem” tarczy i hełmu u jego stóp. Tuż za nim
stoi sędziwy mężczyzna ze złożonymi rękoma, przez
które przerzucona jest tkanina. Obok znajduje się po-
stać — najprawdopodobniej młodej kobiety — w bogato
udrapowanej szacie6. Po przeciwległej stronie sceny, za
opłakującą, klęczącą niewiastą, siedzi na charaktery-
stycznym greckim stołku starzec. Za jego plecami opar-
ty o włócznię, na wpół nagi, ukazany został brodaty
mężczyzna w hełmie. Dopełnieniem sceny jest wzno-
sząca się postać kobieca trzymająca w dłoniach hełm
przyozdobiony bogatym pióropuszem.
Całość kompozycji, jej układ, stroje i przedmioty
wskazują bez wątpienia, iż płaskorzeźba przedstawia
opłakiwanie jednego z bohaterów homeryckich. Naj-
prawdopodobniej śmierć Meleagra, którego historia
szerzej opisana została zarówno przez Homera7, jak
i Owidiusza8. Jego losy wspominane były także w dra-
matach Sofoklesa i Eurypidesa.
Historia śmierci Meleagra związana jest z wojną,
która wybuchła między Kalidonem i Pleuronem. Po
chwilowym wycofaniu się z walki, Meleager, na proś-
by swej żony Kleopatry, wraca na pole bitwy. Dzięki
waleczności pokonuje nieprzyjaciół i przechyla szalę
zwycięstwa. Niestety, jednocześnie za chwałę i sławę
oddaje swoje życie9.
Do dziś zachowało się szereg zabytków, które ilu-
strują ostatnie pożegnanie greckiego herosa, pogrom-
cy dzika kalidońskiego. Są to m.in. sarkofagi rzymskie
eksponowane w wielu muzeach i prywatnych kolek-
cjach (ił. 186). Ukazując scenę w sposób bardzo zbliżony
do naszego reliefu, mogły być jednym z podstawowych
wzorców dla artysty. Grupa żałobników nigdy nie prze-
kracza kilku postaci, częstokroć głowa młodzieńca
podtrzymywana jest przez kobietę i dokładnie tak, jak
ma to miejsce na płaskorzeźbie ze Szkoły Głównej;
Nieznany relief klasycystyczny w Gimnazjum Realnym
285