DOI Artikel:
Talbierska, Jolanta: Gabinet Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie 1818-1832
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.23829#0399
Jolanta Talbierska
Gabinet Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie
1818-1832
tanisław August nigdy nie porzucił myśli o uczy-
nieniu swego prywatnego Gabinetu Rycin zbio
rem publicznym. Jednakże idea króla zrealizo-
wana została dopiero w XIX wieku, kiedy kolekcja
znalazła się na Uniwersytecie Warszawskim1. Początki
obecnego Gabinetu Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej
w Warszawie (BUW) związane są bowiem z dwoma
historycznymi kolekcjami grafiki i rysunku — króla Sta-
nisława Augusta Poniatowskiego i Stanisława Kostki
Potockiego, zaś dzieje splatają się z historią Królew-
skiego Uniwersytetu, założonego w latach 1816—1818,
obecnie Uniwersytetu Warszawskiego2.
Gabinet Rycin BUW powstał w 1818 roku i jest
najstarszym publicznym zbiorem graficznym w Pol-
sce, a do roku 1939 był również zbiorem największym.
Mimo ogromnych strat (ponad 60%) poniesionych
w czasie II wojny światowej zachował wyjątkową po-
zycję w dziejach polskiego kolekcjonerstwa ze wzglę-
du na rangę artystyczną i historyczną posiadanych
zasobów. Podstawą utworzenia uniwersyteckiego Ga-
binetu Rycin stała się kolekcja króla Stanisława Augu-
sta, zakupiona od jego spadkobierców w 1818 roku
z inicjatywy ówczesnego ministra Komisji Rządowej
do Spraw Wyznań Religijnych i Oświecenia Publiczne-
go (WRiOP) — Stanisława Kostki Potockiego. Wartość
dokumentalną i historyczną tego zbioru charakte-
ryzują trafnie słowa Mariana Morelowskiego: „Bez ko-
lekcji grawiur i rysunków Stanisława Augusta nie
będziemy [...] nigdy w stanie zbadać ani wyświetlić
genezy i rozwoju naszej kultury artystycznej...” \
Gabinet Rycin króla Stanisława Augusta
W podzielonej na dziewięć działów bibliotheca regiaA
Stanisława Augusta, przewidzianej jako warsztat pra-
cy dla króla, uczonych i artystów zatrudnionych na
dworze oraz młodzieży szkolonej w zamkowej Malar-
ni i Sculptorni, wyjątkowa rola przypadła Gabinetowi
Rycin1. Był to najbardziej osobisty zbiór króla, obej-
mujący ryciny, rysunki artystyczne, projekty architek-
toniczne i dekoracyjne oraz ilustrowane woluminy
z XVI—XVIII wieku. Niezwykłym jej uzupełnieniem
są pisane na niektórych kartach przez króla uwagi, na-
dające temu zespołowi wyjątkowy charakter i wartość.
Myśl przewodnia zbioru łączyła się z ideą Stanisława
Augusta, którą było powołanie Akademii Sztuk Pięk-
nych. Ryciny i rysunki o niezaprzeczalnych walorach
estetycznych (i w większości wysokiej randze artystycz-
nej) stworzyły zasób informacji o sztuce europejskiej
XVI—XVIII wieku, służyły jako materiał porównaw-
czy lub inspirowały nowe dzieła sztuki. Stanisław
August, zlecając zamówienie, miał zwyczaj szczegó-
łowego opisywania swojej koncepcji, ponadto artysta
musiał zapoznać się w Gabinecie Rycin ze wszystki-
mi pracami odnoszącymi się do sceny, jaką miał wy-
konać. Do zamkowych pracowni wypożyczano do
kopiowania ryciny, traktaty o rysunku, malarstwie
i anatomii oraz wzorniki: architektoniczne, ornamen-
tacyjne, ikonologiczne. Te funkcje zbioru określiły za-
równo jego układ (tematyczny dla grafiki, alfabetyczny
dla rysunków artystycznych, według miejscowości,
a w ich obrębie zespołów dla projektów architektonicz-
nych), jak i zakres. Pomimo poniesionych strat, Gabi-
net Rycin jest dzisiaj jedyną spośród artystycznych
kolekcji Stanisława Augusta, która mimo ubytków
wojennych6 przetrwała, zachowując swój pierwotny
XVIII-wieczny układ7. Opracowane i posegregowane
według tematów ryciny (częściowo rysunki), po ob-
cięciu im marginesów przyklejano całą powierzchnią
na białe arkusze papieru żeberkowego, a następnie
otaczano każdą z nich jasnozieloną akwarelową ob-
wódką i sztychowaną ramką (ił. 258), kaligrafowano
tytułowe karty poszczególnych tek, opatrując napisami
w języku francuskim. Tak przygotowane zespoły ukła-
dano w obciągniętych cielęcą skórą ze złoceniami i kró-
lewskim superexlibrisem (ił. 259) ozdobnychport-feuilles,
wyklejanych wewnątrz ręcznie malowanym papierem.
Początki kolekcji sięgają lat 50. i wiążą się z poby-
tem przyszłego króla w Paryżu, lecz najintensywniej-
sze powiększenie zbiorów Gabinetu Rycin nastąpiło
w latach 1780—1790, a jednym z ostatnich nabytków
(1795) były rysunki zakupione od wdowy po Janie
Chrystianie Kamsetzerze8. Informacja podana w 1782
roku przez Augusta Fryderyka Moszyńskiego Komi-
sji Skarbu określiła zasoby królewskiego Gabinetu
Rycin na ok. 100 000 jednostek6. W gromadzeniu
wspomagali Stanisława Augusta: szambelan królewski,
architekt-amator, uczony i kolekcjoner10 —August Fry-
deryk Moszyński (1731—1786) oraz Marcello Bacciarelli
Gabinet rycin BUW 1818-1832
399
Gabinet Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie
1818-1832
tanisław August nigdy nie porzucił myśli o uczy-
nieniu swego prywatnego Gabinetu Rycin zbio
rem publicznym. Jednakże idea króla zrealizo-
wana została dopiero w XIX wieku, kiedy kolekcja
znalazła się na Uniwersytecie Warszawskim1. Początki
obecnego Gabinetu Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej
w Warszawie (BUW) związane są bowiem z dwoma
historycznymi kolekcjami grafiki i rysunku — króla Sta-
nisława Augusta Poniatowskiego i Stanisława Kostki
Potockiego, zaś dzieje splatają się z historią Królew-
skiego Uniwersytetu, założonego w latach 1816—1818,
obecnie Uniwersytetu Warszawskiego2.
Gabinet Rycin BUW powstał w 1818 roku i jest
najstarszym publicznym zbiorem graficznym w Pol-
sce, a do roku 1939 był również zbiorem największym.
Mimo ogromnych strat (ponad 60%) poniesionych
w czasie II wojny światowej zachował wyjątkową po-
zycję w dziejach polskiego kolekcjonerstwa ze wzglę-
du na rangę artystyczną i historyczną posiadanych
zasobów. Podstawą utworzenia uniwersyteckiego Ga-
binetu Rycin stała się kolekcja króla Stanisława Augu-
sta, zakupiona od jego spadkobierców w 1818 roku
z inicjatywy ówczesnego ministra Komisji Rządowej
do Spraw Wyznań Religijnych i Oświecenia Publiczne-
go (WRiOP) — Stanisława Kostki Potockiego. Wartość
dokumentalną i historyczną tego zbioru charakte-
ryzują trafnie słowa Mariana Morelowskiego: „Bez ko-
lekcji grawiur i rysunków Stanisława Augusta nie
będziemy [...] nigdy w stanie zbadać ani wyświetlić
genezy i rozwoju naszej kultury artystycznej...” \
Gabinet Rycin króla Stanisława Augusta
W podzielonej na dziewięć działów bibliotheca regiaA
Stanisława Augusta, przewidzianej jako warsztat pra-
cy dla króla, uczonych i artystów zatrudnionych na
dworze oraz młodzieży szkolonej w zamkowej Malar-
ni i Sculptorni, wyjątkowa rola przypadła Gabinetowi
Rycin1. Był to najbardziej osobisty zbiór króla, obej-
mujący ryciny, rysunki artystyczne, projekty architek-
toniczne i dekoracyjne oraz ilustrowane woluminy
z XVI—XVIII wieku. Niezwykłym jej uzupełnieniem
są pisane na niektórych kartach przez króla uwagi, na-
dające temu zespołowi wyjątkowy charakter i wartość.
Myśl przewodnia zbioru łączyła się z ideą Stanisława
Augusta, którą było powołanie Akademii Sztuk Pięk-
nych. Ryciny i rysunki o niezaprzeczalnych walorach
estetycznych (i w większości wysokiej randze artystycz-
nej) stworzyły zasób informacji o sztuce europejskiej
XVI—XVIII wieku, służyły jako materiał porównaw-
czy lub inspirowały nowe dzieła sztuki. Stanisław
August, zlecając zamówienie, miał zwyczaj szczegó-
łowego opisywania swojej koncepcji, ponadto artysta
musiał zapoznać się w Gabinecie Rycin ze wszystki-
mi pracami odnoszącymi się do sceny, jaką miał wy-
konać. Do zamkowych pracowni wypożyczano do
kopiowania ryciny, traktaty o rysunku, malarstwie
i anatomii oraz wzorniki: architektoniczne, ornamen-
tacyjne, ikonologiczne. Te funkcje zbioru określiły za-
równo jego układ (tematyczny dla grafiki, alfabetyczny
dla rysunków artystycznych, według miejscowości,
a w ich obrębie zespołów dla projektów architektonicz-
nych), jak i zakres. Pomimo poniesionych strat, Gabi-
net Rycin jest dzisiaj jedyną spośród artystycznych
kolekcji Stanisława Augusta, która mimo ubytków
wojennych6 przetrwała, zachowując swój pierwotny
XVIII-wieczny układ7. Opracowane i posegregowane
według tematów ryciny (częściowo rysunki), po ob-
cięciu im marginesów przyklejano całą powierzchnią
na białe arkusze papieru żeberkowego, a następnie
otaczano każdą z nich jasnozieloną akwarelową ob-
wódką i sztychowaną ramką (ił. 258), kaligrafowano
tytułowe karty poszczególnych tek, opatrując napisami
w języku francuskim. Tak przygotowane zespoły ukła-
dano w obciągniętych cielęcą skórą ze złoceniami i kró-
lewskim superexlibrisem (ił. 259) ozdobnychport-feuilles,
wyklejanych wewnątrz ręcznie malowanym papierem.
Początki kolekcji sięgają lat 50. i wiążą się z poby-
tem przyszłego króla w Paryżu, lecz najintensywniej-
sze powiększenie zbiorów Gabinetu Rycin nastąpiło
w latach 1780—1790, a jednym z ostatnich nabytków
(1795) były rysunki zakupione od wdowy po Janie
Chrystianie Kamsetzerze8. Informacja podana w 1782
roku przez Augusta Fryderyka Moszyńskiego Komi-
sji Skarbu określiła zasoby królewskiego Gabinetu
Rycin na ok. 100 000 jednostek6. W gromadzeniu
wspomagali Stanisława Augusta: szambelan królewski,
architekt-amator, uczony i kolekcjoner10 —August Fry-
deryk Moszyński (1731—1786) oraz Marcello Bacciarelli
Gabinet rycin BUW 1818-1832
399