DOI Artikel:
Kolendo, Jerzy: Trzy kolekcje numizmatyczne na Uniwersytecie Warszawskim
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.23829#0427
Jerzy Kolendo
Trzy kolekcje numizmatyczne na Uniwersytecie Warszawskim
Obecnie Uniwersytet Warszawski nie posiada
żadnej kolekcji numizmatyczne], mimo iż
problematyka pieniądza i obiegu monetarne-
go odgrywa istotną rolę w badaniach i nauczaniu.
Warsztatem pracy osób zajmujących się tymi zagadnie-
niami są jednak zbiory Gabinetów Numizmatycznych
Muzeum Narodowego oraz Zamku Królewskiego.
W przeszłości sytuacja wyglądała całkowicie odmien-
nie: istniały kolejno na UW trzy duże kolekcje numizma-
tyczne. Uległy one jednak zniszczeniu w dramatycznych
sytuacjach związanych z burzliwą historią Uczelni
warszawskiej.
Pierwsza z tych kolekcji numizmatycznych, stwo-
rzona z niczego w ciągu kilku lat, istniała do upadku
Powstania Listopadowego, kiedy to została wywiezio-
na w całości do Petersburga. Liczyła ona wówczas
18 111 monet. Druga z tych kolekcji, którą zaczęto
tworzyć na nowo już w okresie międzypowstaniowym,
funkcjonowała do 1915 roku, kiedy to została prawie
w całości „ewakuowana” i przepadła bez śladu. W 1913
roku liczyła ona 17 562 monety. Trzecia kolekcja,
znacznie mniej liczna i nie odgrywająca już większej
roli, istniała w okresie międzywojennym. I ona też
przepadła w nieznanych okolicznościach w trakcie
II wojny światowej.
Kolekcje numizmatyczne w początkowym okresie
zajmowały uprzywilejowane miejsce wśród zbiorów
istniejących w Uniwersytecie Warszawskim1. Nie był
to przypadek. Kolekcjonerstwo numizmatyczne cieszyło
się w XVIII i XIX wieku nadzwyczajną wprost popu-
larnością2..Wynikało ono nie tylko z chęci zaspokaja-
nia pasji zbierackich. U jego podstaw leżały zarówno
zainteresowania wartościami estetycznymi, jak rów-
nież historycznymi monet. Panowało powszechne
przekonanie, iż numizmaty odgrywają wyjątkowo
istotną rolę badawczą i dydaktyczną w procesie pozna-
wania historii. Pokazywały one bowiem autentyczne
wizerunki ludzi przeszłości, władców i „wielkich mę-
żów”. Również i inne przedstawienia na monetach sta-
nowiły rodzaj okienka pozwalającego zobaczyć pewne
wycinki minionego życia. W numizmatyce ceniono
zwłaszcza ową autentyczną możność kontaktu z prze-
szłością. Była to nie tylko pewna potrzeba psychologiczna,
ale również konkretna dyrektywa metodologiczna. Istnia-
ła bowiem tzw. histoire monetaire — historia opowiedzia-
na poprzez monety. Panowało również przekonanie,
iż monety stanowią zabezpieczenie przed hiperkryty-
cyzmem, będącym pośrednim rezultatem pojawiają-
cego się podejścia krytycznego do źródeł pisanych,
negującego często całkowicie wartość tych przekazów.
Te dyskusje metodologiczne o znaczeniu „medali”, jak
wówczas nazywano monety, toczyły się na zachodzie
Europy, a ich echa docierały również do Polski, co wię-
cej, stawały się tu popularne. Dowody tego można
znaleźć nawet w pismach urzędowych. Komisja Rzą-
dowa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego
(WRiOP), pełniąca funkcje ówczesnego ministerstwa
oświaty, uzasadniała nabycie pewnej kolekcji numi-
zmatycznej przez Uniwersytet Warszawski, argu-
mentując tym, iż monety służą „dla udowodnienia
pewności historycznej i tym mocniejszego wdrożenia
w pamięć historii powszechnej”".
Przekonanie o ogromnym walorze kształcącym
numizmatów powodowało, iż wszystkie uniwersytety
chciały posiadać jak najbogatsze zbiory monet4. Ko-
lekcja numizmatyczna we Lwowie powstała już w mo-
mencie utworzenia Uniwersytetu i liczyła w roku 1848
ok. 12 000 monet. Uniwersytet Jagielloński w latach 30.
posiadał 3285 egzemplarzy monet, w tym 1863 antycz-
nych. Na Uniwersytecie Wileńskim w 1817 roku znaj-
dowało się 725 egzemplarzy monet, a w momencie
likwidacji uczelni w 1834 — gdy przeniesiono tu pew-
ną ilość numizmatów z Krzemieńca — 4879 monet\
Gimnazjum, a później Liceum Krzemienieckie, dla
którego Tadeusz Czacki zakupił nadzwyczaj bogatą
kolekcję numizmatyczną króla Stanisława Augusta,
miało w momencie likwidacji i przeniesienia swych
zbiorów do powstającego Liniwersytetu w Kijowie
18 682 egzemplarze monet. Kolekcja Towarzystwa
Warszawskiego Przyjaciół Nauk liczyła w momencie
wywiezienia do Petersburga w 1832 roku — 4144 mo-
nety6. Jedna z największych publicznych kolekcji mo-
net w latach 30. XIX wieku istniała na Uniwersytecie
Warszawskim. Liczyła ona w 1832 roku 18 111 monet.
Dzieje zbiorów numizmatycznych na Królewskim
Uniwersytecie Warszawskim (tzw. Uniwersytecie Alek-
sandryjskim) znamy stosunkowo dobrze. Dotychczas
opieraliśmy się na pracy Józefa Bielińskiego poświę-
conej dziejom Uniwersytetu Warszawskiego, napisanej
przez historyka-amatora w sposób dość bezkrytyczny7.
Trzy kolekcje numizmatyczne
43i
Trzy kolekcje numizmatyczne na Uniwersytecie Warszawskim
Obecnie Uniwersytet Warszawski nie posiada
żadnej kolekcji numizmatyczne], mimo iż
problematyka pieniądza i obiegu monetarne-
go odgrywa istotną rolę w badaniach i nauczaniu.
Warsztatem pracy osób zajmujących się tymi zagadnie-
niami są jednak zbiory Gabinetów Numizmatycznych
Muzeum Narodowego oraz Zamku Królewskiego.
W przeszłości sytuacja wyglądała całkowicie odmien-
nie: istniały kolejno na UW trzy duże kolekcje numizma-
tyczne. Uległy one jednak zniszczeniu w dramatycznych
sytuacjach związanych z burzliwą historią Uczelni
warszawskiej.
Pierwsza z tych kolekcji numizmatycznych, stwo-
rzona z niczego w ciągu kilku lat, istniała do upadku
Powstania Listopadowego, kiedy to została wywiezio-
na w całości do Petersburga. Liczyła ona wówczas
18 111 monet. Druga z tych kolekcji, którą zaczęto
tworzyć na nowo już w okresie międzypowstaniowym,
funkcjonowała do 1915 roku, kiedy to została prawie
w całości „ewakuowana” i przepadła bez śladu. W 1913
roku liczyła ona 17 562 monety. Trzecia kolekcja,
znacznie mniej liczna i nie odgrywająca już większej
roli, istniała w okresie międzywojennym. I ona też
przepadła w nieznanych okolicznościach w trakcie
II wojny światowej.
Kolekcje numizmatyczne w początkowym okresie
zajmowały uprzywilejowane miejsce wśród zbiorów
istniejących w Uniwersytecie Warszawskim1. Nie był
to przypadek. Kolekcjonerstwo numizmatyczne cieszyło
się w XVIII i XIX wieku nadzwyczajną wprost popu-
larnością2..Wynikało ono nie tylko z chęci zaspokaja-
nia pasji zbierackich. U jego podstaw leżały zarówno
zainteresowania wartościami estetycznymi, jak rów-
nież historycznymi monet. Panowało powszechne
przekonanie, iż numizmaty odgrywają wyjątkowo
istotną rolę badawczą i dydaktyczną w procesie pozna-
wania historii. Pokazywały one bowiem autentyczne
wizerunki ludzi przeszłości, władców i „wielkich mę-
żów”. Również i inne przedstawienia na monetach sta-
nowiły rodzaj okienka pozwalającego zobaczyć pewne
wycinki minionego życia. W numizmatyce ceniono
zwłaszcza ową autentyczną możność kontaktu z prze-
szłością. Była to nie tylko pewna potrzeba psychologiczna,
ale również konkretna dyrektywa metodologiczna. Istnia-
ła bowiem tzw. histoire monetaire — historia opowiedzia-
na poprzez monety. Panowało również przekonanie,
iż monety stanowią zabezpieczenie przed hiperkryty-
cyzmem, będącym pośrednim rezultatem pojawiają-
cego się podejścia krytycznego do źródeł pisanych,
negującego często całkowicie wartość tych przekazów.
Te dyskusje metodologiczne o znaczeniu „medali”, jak
wówczas nazywano monety, toczyły się na zachodzie
Europy, a ich echa docierały również do Polski, co wię-
cej, stawały się tu popularne. Dowody tego można
znaleźć nawet w pismach urzędowych. Komisja Rzą-
dowa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego
(WRiOP), pełniąca funkcje ówczesnego ministerstwa
oświaty, uzasadniała nabycie pewnej kolekcji numi-
zmatycznej przez Uniwersytet Warszawski, argu-
mentując tym, iż monety służą „dla udowodnienia
pewności historycznej i tym mocniejszego wdrożenia
w pamięć historii powszechnej”".
Przekonanie o ogromnym walorze kształcącym
numizmatów powodowało, iż wszystkie uniwersytety
chciały posiadać jak najbogatsze zbiory monet4. Ko-
lekcja numizmatyczna we Lwowie powstała już w mo-
mencie utworzenia Uniwersytetu i liczyła w roku 1848
ok. 12 000 monet. Uniwersytet Jagielloński w latach 30.
posiadał 3285 egzemplarzy monet, w tym 1863 antycz-
nych. Na Uniwersytecie Wileńskim w 1817 roku znaj-
dowało się 725 egzemplarzy monet, a w momencie
likwidacji uczelni w 1834 — gdy przeniesiono tu pew-
ną ilość numizmatów z Krzemieńca — 4879 monet\
Gimnazjum, a później Liceum Krzemienieckie, dla
którego Tadeusz Czacki zakupił nadzwyczaj bogatą
kolekcję numizmatyczną króla Stanisława Augusta,
miało w momencie likwidacji i przeniesienia swych
zbiorów do powstającego Liniwersytetu w Kijowie
18 682 egzemplarze monet. Kolekcja Towarzystwa
Warszawskiego Przyjaciół Nauk liczyła w momencie
wywiezienia do Petersburga w 1832 roku — 4144 mo-
nety6. Jedna z największych publicznych kolekcji mo-
net w latach 30. XIX wieku istniała na Uniwersytecie
Warszawskim. Liczyła ona w 1832 roku 18 111 monet.
Dzieje zbiorów numizmatycznych na Królewskim
Uniwersytecie Warszawskim (tzw. Uniwersytecie Alek-
sandryjskim) znamy stosunkowo dobrze. Dotychczas
opieraliśmy się na pracy Józefa Bielińskiego poświę-
conej dziejom Uniwersytetu Warszawskiego, napisanej
przez historyka-amatora w sposób dość bezkrytyczny7.
Trzy kolekcje numizmatyczne
43i