DOI article:
Martyn, Peter J.: Uniwersytet Warszawski w układzie zabudowy centrum miasta
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.23829#0339
Peter J. Martyn
Uniwersytet Warszawski w układzie zabudowy centrum miasta
Tekst niniejszy stanowi śmiałą, choć nie do
końca zrealizowaną próbę umieszczenia zespołu
gmachów tworzących najstarszą część Uniwer-
sytetu Warszawskiego w miejskiej strukturze przestrzen-
nej, przy równoczesnym połączeniu kwestii rozwoju
i przyszłości oświaty z otoczeniem miejskim, w którym
jest ona w większości wypadków dalej praktykowana1.
Zagadnienie architektury uczelni
jako odrębnej formy budownictwa
W książce pod tytułem A History of Building Types,
poświęconej formom o określonej funkcji w dziejach
architektury europejskiej, Nikolaus Pevsner zrezygno-
wał z przedstawienia genezy i ewolucji wszelkiego
rodzaju budynków mających służyć celom naukowym
i edukacyjnym. W historii architektury i budownictwa
tradycyjnie poświęcano najwięcej uwagi świątyniom,
jednak, zwłaszcza w ciągu ostatniego stulecia, litera-
tura o dziejach projektowania rezydencji, obejmująca
nie tylko siedziby byłych despotów, królów, arystokra-
tów itp., ale przede wszystkim domy mieszczaństwa,
ogromnie się wzbogaciła. Niemniej bibliografia opu-
blikowanych materiałów, dążących do ogarnięcia za-
gadnień z historii budownictwa związanego z szeroko
pojętą oświatą, zawierających takie budowle, jak szkoła
podstawowa, gimnazjalna, zawodowa i licealna oraz
wszelkie typy placówek o profilu nauczania wyższym,
technicznym, handlowym, a nawet wojskowym, wciąż
pozostaje skromna. Pevsner nie włączył kwestii poja-
wienia się osobnej formy budowli oświatowych do
swego i tak już obszernego studium. W monografii
uwzględnił historię projektowania pomników ku czci
indywidualnych, a także „narodowych” geniuszy,
gmachów rządowych pochodzących sprzed końca
XVII wieku, gmachów parlamentarnych, ministerstw,
ratuszy oraz sądów budowanych od XVIII wieku, te-
atrów, bibliotek (prywatnych, publicznych, a także
uniwersyteckich), muzeów, szpitali, więzień, hoteli,
giełd wraz z bankami, spichlerzy z biurowcami, dwor-
ców kolejowych, hal targowych z cieplarniami i gma-
chami wystawowymi, sklepów ze składami i domów
towarowych, wreszcie fabryk. Znamienne, że choć
monografia Pevsnera powstała na kanwie wykładów
wygłoszonych w ramach fundacji imienia Andrew
W Mellona w Galerii Narodowej Sztuki w Waszyng-
tonie, autor pominął hale koncertowe, całą architek-
turę wojskową oraz właśnie budownictwo szkolne,
łącznie z gmachami uniwersyteckimi i obserwatoria-
mi astronomicznymi. Były to tematy kolejnych roz-
praw, których albo nie napisał, albo, być może, celowo
z nich zrezygnował2.
W rozwoju przestrzennym nowoczesnego miasta
standaryzacja architektoniczno-budowlana, mająca
korzenie w dobie przemysłowej, okazała się podstawo-
wym czynnikiem idącym w parze z hierarchizowaniem
społecznym. W dziejach architektury i budownictwa
trudno jest wyodrębnić osobną formę dla gmachów
przeznaczonych do masowego użytku (plan 1). Od
końca XVIII wieku życie naukowe, łącznie z dydak-
tyką i wymianą doświadczeń tzw. uczonych, skupiało
się w budynku lub zespołach budynków projektowa-
nych według powtarzających się wzorników. Proces ten
w sposób podobny dotyczy również służby zdrowia
oraz służby wojskowej. Istnieje podobieństwo w roz-
woju form architektoniczno-budowlanych — zarówno
w oświacie, jak i w szpitalnictwie, a także w wojsku —
oraz w hierarchizowaniu stanowisk. Hierarchia, jaka
panuje na wyższej uczelni między uczonymi i uczący-
mi w stosunku do uczących się (profesor belwederski /
profesor zwyczaj ny-docent-doktor-magister: student)
znajduje analogię w klasyfikacji funkcji leczących
w stosunku do poddanych leczeniu (lekarz-siostra
przełożona-pielęgmarka-salowa: pacjent). Podobnie
jest w wojsku, gdzie zwykły szeregowiec musi podpo-
rządkować się kompleksowemu systemowi hierar-
chicznemu (marszałek państwa-generałowie różnego
typu-podpułkownik-major-kapitan-porucznik-
-chorąży-sierżant-plutonowy-kapral: żołnierz).
Miasto a oświata
Do dnia dzisiejszego kompleks budynków wcho-
dzących w skład najstarszej części Uniwersytetu War-
szawskiego, położonych równolegle lub prostopadle
do dawnej rezydencji zwanej w 1. połowie XVII wieku
Willą Królewską, komponuje się bardzo wyraźnie
w układzie zabudowy centrum Warszawy (plan 2)3.
Uniwersytet Warszawski w układzie zabudowy centrum miasta
337
Uniwersytet Warszawski w układzie zabudowy centrum miasta
Tekst niniejszy stanowi śmiałą, choć nie do
końca zrealizowaną próbę umieszczenia zespołu
gmachów tworzących najstarszą część Uniwer-
sytetu Warszawskiego w miejskiej strukturze przestrzen-
nej, przy równoczesnym połączeniu kwestii rozwoju
i przyszłości oświaty z otoczeniem miejskim, w którym
jest ona w większości wypadków dalej praktykowana1.
Zagadnienie architektury uczelni
jako odrębnej formy budownictwa
W książce pod tytułem A History of Building Types,
poświęconej formom o określonej funkcji w dziejach
architektury europejskiej, Nikolaus Pevsner zrezygno-
wał z przedstawienia genezy i ewolucji wszelkiego
rodzaju budynków mających służyć celom naukowym
i edukacyjnym. W historii architektury i budownictwa
tradycyjnie poświęcano najwięcej uwagi świątyniom,
jednak, zwłaszcza w ciągu ostatniego stulecia, litera-
tura o dziejach projektowania rezydencji, obejmująca
nie tylko siedziby byłych despotów, królów, arystokra-
tów itp., ale przede wszystkim domy mieszczaństwa,
ogromnie się wzbogaciła. Niemniej bibliografia opu-
blikowanych materiałów, dążących do ogarnięcia za-
gadnień z historii budownictwa związanego z szeroko
pojętą oświatą, zawierających takie budowle, jak szkoła
podstawowa, gimnazjalna, zawodowa i licealna oraz
wszelkie typy placówek o profilu nauczania wyższym,
technicznym, handlowym, a nawet wojskowym, wciąż
pozostaje skromna. Pevsner nie włączył kwestii poja-
wienia się osobnej formy budowli oświatowych do
swego i tak już obszernego studium. W monografii
uwzględnił historię projektowania pomników ku czci
indywidualnych, a także „narodowych” geniuszy,
gmachów rządowych pochodzących sprzed końca
XVII wieku, gmachów parlamentarnych, ministerstw,
ratuszy oraz sądów budowanych od XVIII wieku, te-
atrów, bibliotek (prywatnych, publicznych, a także
uniwersyteckich), muzeów, szpitali, więzień, hoteli,
giełd wraz z bankami, spichlerzy z biurowcami, dwor-
ców kolejowych, hal targowych z cieplarniami i gma-
chami wystawowymi, sklepów ze składami i domów
towarowych, wreszcie fabryk. Znamienne, że choć
monografia Pevsnera powstała na kanwie wykładów
wygłoszonych w ramach fundacji imienia Andrew
W Mellona w Galerii Narodowej Sztuki w Waszyng-
tonie, autor pominął hale koncertowe, całą architek-
turę wojskową oraz właśnie budownictwo szkolne,
łącznie z gmachami uniwersyteckimi i obserwatoria-
mi astronomicznymi. Były to tematy kolejnych roz-
praw, których albo nie napisał, albo, być może, celowo
z nich zrezygnował2.
W rozwoju przestrzennym nowoczesnego miasta
standaryzacja architektoniczno-budowlana, mająca
korzenie w dobie przemysłowej, okazała się podstawo-
wym czynnikiem idącym w parze z hierarchizowaniem
społecznym. W dziejach architektury i budownictwa
trudno jest wyodrębnić osobną formę dla gmachów
przeznaczonych do masowego użytku (plan 1). Od
końca XVIII wieku życie naukowe, łącznie z dydak-
tyką i wymianą doświadczeń tzw. uczonych, skupiało
się w budynku lub zespołach budynków projektowa-
nych według powtarzających się wzorników. Proces ten
w sposób podobny dotyczy również służby zdrowia
oraz służby wojskowej. Istnieje podobieństwo w roz-
woju form architektoniczno-budowlanych — zarówno
w oświacie, jak i w szpitalnictwie, a także w wojsku —
oraz w hierarchizowaniu stanowisk. Hierarchia, jaka
panuje na wyższej uczelni między uczonymi i uczący-
mi w stosunku do uczących się (profesor belwederski /
profesor zwyczaj ny-docent-doktor-magister: student)
znajduje analogię w klasyfikacji funkcji leczących
w stosunku do poddanych leczeniu (lekarz-siostra
przełożona-pielęgmarka-salowa: pacjent). Podobnie
jest w wojsku, gdzie zwykły szeregowiec musi podpo-
rządkować się kompleksowemu systemowi hierar-
chicznemu (marszałek państwa-generałowie różnego
typu-podpułkownik-major-kapitan-porucznik-
-chorąży-sierżant-plutonowy-kapral: żołnierz).
Miasto a oświata
Do dnia dzisiejszego kompleks budynków wcho-
dzących w skład najstarszej części Uniwersytetu War-
szawskiego, położonych równolegle lub prostopadle
do dawnej rezydencji zwanej w 1. połowie XVII wieku
Willą Królewską, komponuje się bardzo wyraźnie
w układzie zabudowy centrum Warszawy (plan 2)3.
Uniwersytet Warszawski w układzie zabudowy centrum miasta
337