DOI Page / Citation link:
https://doi.org/10.11588/diglit.35559#0327
NATVRALIVM (TV/ESTIONVM LIB. III. 3^
sumpserese quidam,dum acfa regum externorum componunt, quaque palliinuiccm auRqu^.
iunt populi.Quanro latius cR,lua malaextinguere,quam aliena potieris tradere ? Quanto ponm
deorum opera celebrare,quam Philippi aut Alexandri latrocinia,ceterorumque, qui exitio gen
tium clari, non minores fuere pcRes mortalium, quam inundatio, qua planum omne persusum
cR,quam conHagratio.quamagnapars animantium exaruit ? Quemadmodum Hannibal siipera-
uerit Alpes,lcribunt:qucmadmodum conRrmatum Hispanite cladibus bellum Italiae inopinatus
intuicrit:infsadilquc rebus etiam poR Carthaginem pcrtinax,regespererrauerit,contra Roma-
nos ducem se promittens,edam sine exercitu. Quemadmodum non dederit senex omnibus an-
gulis bellum quaerere. adeo Une patria eise pati poterat, line hoRe non poterat. Quanto latius,
quid saciendumRt,quam quid fadf um Rt, quxrere,ac docere eos qui hta permiiere fortuna,nihil
itabile ab illa datum elleieius omnia Ruere aura mobilius/ neicit enim quieiccre, gaudet laetis tri-
RiasubRituere,&vtraquemiscere. Itaque in secundis nemo confidat, in aduersis nemo deficiat.
<ilterme sunt vices rerum. Qmd exultas?lRa quibus veheris in summum,nescis vbi te relidfura sint:
habebunt siiurn,non tuum,hnem. Quid iaces/adimum delatus cs/nunc eRresurgendi locus. In
melius adueria,in deteriusoptata flectuntur.ItaconcipiendaeR animo varietas, nonpriuararum
tantum domuum, quas leuis casus impellit, sed etiam publicarum. Regna ex infimo coorta supra
imperantes iacucrunt. Vetera imperia in ipso Rore cecidere.Inir i non poteR numerus, quam mul-
raab aliis fra<RaRnt.nunccummaximeDcusaliaexaltat,alia hibmittit, nec molliter ponit, sed ex
faRigioiuo nullas habitura reliquias ia&at.MaguaiRa,quia parui sumus, credimus. Multis rebus
non ex naturasua,sed cx humilitate noRra magnitudo eR.Quid pr^cipuum in rebus humanis eR/
Non clalsibus maria complcRe, nec in rubri maris litore Rgna RxiRe,ncc deheiente terra ad iniu-
rias aliorum erralsein oceano.ignotaquierentem: sed animo omnevidiile, & qua nulla eR maior
vidforia,vitia domuiRe.Innumerabilcs sunt qui vrbcs.qui populos habuerein potcRate:pauciRI-
mi,qui se. Qmd eRprtecipuum?Erigere animum Ripra minas &promiRafortume. Nihil dignum
putare, quod speres. Quid enim habet dignum quod concupiscas/qui a diuinorum contempla-
tione quoties ad humana recideris,non aliter caligabis, quam quorum oculi in densam vmbram
ex claro solc rediere.Quid eRpr^cipuum/PoRelteto animo aduersa tolerare: quicquid acciderit,
Referre,quali tibi volueris accidere.DebuiRes enim velle,hsciises omnia ex decreto Dei Rcri.Fle-
re,queri,ingemere,dcscilcere eR.Quid eR praecipuum/ Animus contra calamitates fortis &con-
tumax,luxuria non aduersus tantum,sed & infeRusmcc auidus periculi,nec fugax; qui sciat fortu-
nam non expe<Raic,ied facere:&aduersus vtramque intrepidus inconfususqueprodire.necillius
tumultu,nec huius fulgore percuRus. Quid eR praecipuum?non admittere in animum malacon-
silia,puras ad caelum manus tolleremulhim petere bonum,quod vt ad te transeat, aliquis dare de-
bet,aliquis amittereeoptarc,quod R ne aduersario optatur, bonam menrem : Cetera magno aeRi-
mata mortalibus.etiam R quis domum casus attulerit,Rc intueri, quaR exitura qua venerint. Quid
eR prsecipuum / Altos supra fortuita spiritus tollere: hominis meminille, vr. Rue felix eris,scias
hoc non futurum diuiRueinfciix,scias hoc tc non eRe,R non putes.QuideR praecipuum/In pri-
mis labris animam habere. H^ec res cfhcir non e iure Quiritium liberum,sed e iure naturae. Liber
autem cR,quiseruitutem effugit sui. HaeceRasliduaseruittis, & incluiRabilis, &perdicmac no-
40 dfem aequaliter premens,Rneinteriiallo.Rne commeatu. Sibi lcruire,gtauislima seruitus cRiquam
discutcre facile eR,R deReris multa te posccre, R deRcris tibi referre mercedem, R ante oculos &
naturam tuam posueris & aetatem , licet prima Rt,ac tibi ipse dixeris; Quidinsanio ? quid anhelo?
quidsudo?quid terram verso/quid forum viso?Nec mulro opus cR, nec diu. Ad hoc proderit no-
bisinspicere rerum naturam, primo discedcmusa sordidis . deinde animum ipsum ,quo magno
siimmoq; opus eR,seduccmusa corporc.Deindcin occultis exercitata subtilitas,non erit in aper-
to deterior.Nihi! autem eR apertius his salutaribus, qux contra nequitiam noRram furoremque
discnntur,qu<B damnamus,nec ponimus.
C A p. i. Q^vyE RAM vsergo de aquis,&inueRigemus qua rationeRant.Siue,vr ait Ouidius:
Rue,vt ait Virgilius:
Rue,vtapudte,Iunior carishme,inucnio:
R qua ratio aquas subminiRrer; quomodo tot Rumina ingentia per diem no&emquc decurrant:
quare aha hibernis aquis intumeseant, aliain defedbu ceterorum amnium crescant. Nilum inte-
nm seponamus a turba,propria: natura: & Rngularis: illi diem iuu dabimus, nunc vulgares aquas
prosequemur, tam frigidas quam calentes. In quibus quaerendum erit: vtrum calidae nascantur,
an Rant. De ceteris quoq.diRercmus, quas insignes aut sapor,aut aliqua reddit vtilitas. Quxdam
^^ enim oculos,quaedam neruos iuuant, quiedam inueterata & desperata a medicis vitia percurant.
Quaedam medentur vlceribus,quaedam intcriorafouenr potu ,& pulmonis ac viscerum querelas
deuant.Quxdamsupprimuntsanguinemitam varius Rngulis vshs,quamguRuseR.
Dd 4 *
sumpserese quidam,dum acfa regum externorum componunt, quaque palliinuiccm auRqu^.
iunt populi.Quanro latius cR,lua malaextinguere,quam aliena potieris tradere ? Quanto ponm
deorum opera celebrare,quam Philippi aut Alexandri latrocinia,ceterorumque, qui exitio gen
tium clari, non minores fuere pcRes mortalium, quam inundatio, qua planum omne persusum
cR,quam conHagratio.quamagnapars animantium exaruit ? Quemadmodum Hannibal siipera-
uerit Alpes,lcribunt:qucmadmodum conRrmatum Hispanite cladibus bellum Italiae inopinatus
intuicrit:infsadilquc rebus etiam poR Carthaginem pcrtinax,regespererrauerit,contra Roma-
nos ducem se promittens,edam sine exercitu. Quemadmodum non dederit senex omnibus an-
gulis bellum quaerere. adeo Une patria eise pati poterat, line hoRe non poterat. Quanto latius,
quid saciendumRt,quam quid fadf um Rt, quxrere,ac docere eos qui hta permiiere fortuna,nihil
itabile ab illa datum elleieius omnia Ruere aura mobilius/ neicit enim quieiccre, gaudet laetis tri-
RiasubRituere,&vtraquemiscere. Itaque in secundis nemo confidat, in aduersis nemo deficiat.
<ilterme sunt vices rerum. Qmd exultas?lRa quibus veheris in summum,nescis vbi te relidfura sint:
habebunt siiurn,non tuum,hnem. Quid iaces/adimum delatus cs/nunc eRresurgendi locus. In
melius adueria,in deteriusoptata flectuntur.ItaconcipiendaeR animo varietas, nonpriuararum
tantum domuum, quas leuis casus impellit, sed etiam publicarum. Regna ex infimo coorta supra
imperantes iacucrunt. Vetera imperia in ipso Rore cecidere.Inir i non poteR numerus, quam mul-
raab aliis fra<RaRnt.nunccummaximeDcusaliaexaltat,alia hibmittit, nec molliter ponit, sed ex
faRigioiuo nullas habitura reliquias ia&at.MaguaiRa,quia parui sumus, credimus. Multis rebus
non ex naturasua,sed cx humilitate noRra magnitudo eR.Quid pr^cipuum in rebus humanis eR/
Non clalsibus maria complcRe, nec in rubri maris litore Rgna RxiRe,ncc deheiente terra ad iniu-
rias aliorum erralsein oceano.ignotaquierentem: sed animo omnevidiile, & qua nulla eR maior
vidforia,vitia domuiRe.Innumerabilcs sunt qui vrbcs.qui populos habuerein potcRate:pauciRI-
mi,qui se. Qmd eRprtecipuum?Erigere animum Ripra minas &promiRafortume. Nihil dignum
putare, quod speres. Quid enim habet dignum quod concupiscas/qui a diuinorum contempla-
tione quoties ad humana recideris,non aliter caligabis, quam quorum oculi in densam vmbram
ex claro solc rediere.Quid eRpr^cipuum/PoRelteto animo aduersa tolerare: quicquid acciderit,
Referre,quali tibi volueris accidere.DebuiRes enim velle,hsciises omnia ex decreto Dei Rcri.Fle-
re,queri,ingemere,dcscilcere eR.Quid eR praecipuum/ Animus contra calamitates fortis &con-
tumax,luxuria non aduersus tantum,sed & infeRusmcc auidus periculi,nec fugax; qui sciat fortu-
nam non expe<Raic,ied facere:&aduersus vtramque intrepidus inconfususqueprodire.necillius
tumultu,nec huius fulgore percuRus. Quid eR praecipuum?non admittere in animum malacon-
silia,puras ad caelum manus tolleremulhim petere bonum,quod vt ad te transeat, aliquis dare de-
bet,aliquis amittereeoptarc,quod R ne aduersario optatur, bonam menrem : Cetera magno aeRi-
mata mortalibus.etiam R quis domum casus attulerit,Rc intueri, quaR exitura qua venerint. Quid
eR prsecipuum / Altos supra fortuita spiritus tollere: hominis meminille, vr. Rue felix eris,scias
hoc non futurum diuiRueinfciix,scias hoc tc non eRe,R non putes.QuideR praecipuum/In pri-
mis labris animam habere. H^ec res cfhcir non e iure Quiritium liberum,sed e iure naturae. Liber
autem cR,quiseruitutem effugit sui. HaeceRasliduaseruittis, & incluiRabilis, &perdicmac no-
40 dfem aequaliter premens,Rneinteriiallo.Rne commeatu. Sibi lcruire,gtauislima seruitus cRiquam
discutcre facile eR,R deReris multa te posccre, R deRcris tibi referre mercedem, R ante oculos &
naturam tuam posueris & aetatem , licet prima Rt,ac tibi ipse dixeris; Quidinsanio ? quid anhelo?
quidsudo?quid terram verso/quid forum viso?Nec mulro opus cR, nec diu. Ad hoc proderit no-
bisinspicere rerum naturam, primo discedcmusa sordidis . deinde animum ipsum ,quo magno
siimmoq; opus eR,seduccmusa corporc.Deindcin occultis exercitata subtilitas,non erit in aper-
to deterior.Nihi! autem eR apertius his salutaribus, qux contra nequitiam noRram furoremque
discnntur,qu<B damnamus,nec ponimus.
C A p. i. Q^vyE RAM vsergo de aquis,&inueRigemus qua rationeRant.Siue,vr ait Ouidius:
Rue,vt ait Virgilius:
Rue,vtapudte,Iunior carishme,inucnio:
R qua ratio aquas subminiRrer; quomodo tot Rumina ingentia per diem no&emquc decurrant:
quare aha hibernis aquis intumeseant, aliain defedbu ceterorum amnium crescant. Nilum inte-
nm seponamus a turba,propria: natura: & Rngularis: illi diem iuu dabimus, nunc vulgares aquas
prosequemur, tam frigidas quam calentes. In quibus quaerendum erit: vtrum calidae nascantur,
an Rant. De ceteris quoq.diRercmus, quas insignes aut sapor,aut aliqua reddit vtilitas. Quxdam
^^ enim oculos,quaedam neruos iuuant, quiedam inueterata & desperata a medicis vitia percurant.
Quaedam medentur vlceribus,quaedam intcriorafouenr potu ,& pulmonis ac viscerum querelas
deuant.Quxdamsupprimuntsanguinemitam varius Rngulis vshs,quamguRuseR.
Dd 4 *