Ostrowski, Jan K.: Kresy: bliskie i dalekie (Kraków, 1998)

wistością terenów wschodnich dawnej Rzeczypospolitej rozpoczął się
pod koniec lat osiemdziesiątych, kiedy to kresowy „interior” zaczął się
stopniowo otwierać przed Polakami. Szybko następujące przemiany
sprawiały wówczas, iż rzeczy wykluczone w r. 1987 stawały się dopu-
szczalne w r. 1988, a w 1989 zupełnie normalne. Wreszcie, wr. 1990
pękły niemal wszystkie ograniczenia obowiązujące przez pół wieku
władzy sowieckiej. Pozwoliło to na szybkie zapoznanie się ze stanem
zabytków w terenie, a wkrótce na przejście do fazy systematycznych
badań. Wokół Instytutu Historii Sztuki UJ i Zamku Królewskiego na
Wawelu powstała duża grupa badaczy, którzy skierowali swe zaintere-
sowania na problematykę sztuki kresowej. Jest bardzo optymistyczne,
że wielu z nich to ludzie bardzo młodzi - asystenci, doktoranci i stu-
denci Instytutu Historii Sztuki, którzy potrafili połączyć poważne bada-
nia naukowe z autentyczną przygodą. W ciągu dotychczasowych sze-
ściu kampanii inwentaryzacyjnych spenetrowano niemal cały teren
dawnej Galicji Wschodniej. Liczba zinwentaryzowanych zabytków ar-
chitektury wynosi ok. 540, a liczba zgromadzonych negatywów - ok.
9000. Trwałym efektem jest dziś już pięć tomów topograficznego
inwentarza zabytków Materiały do dziejów sztuki sakralnej (1993-1997)
i trzy tomy materiałów z sesji naukowych pt. Sztuka kresów wschodnich
(1994-1998).
W trakcie badań terenowych dosłownie odkryto wiele cennych,
zupełnie dotąd nieznanych zabytków, z renesansowym kościołem
w Dobromilu na czele, nie mówiąc o znacznej liczbie rzeźb, obrazów
i dzieł rzemiosła artystycznego. Równie ważne ustalenia rodzą się
w toku badań archiwalnych i interpretacyjnych. Intensywne zaintere-
sowanie sztuką kresową w ostatnich latach doprowadziło do ujawnie-
nia danych biograficznych dotyczących najwybitniejszego rzeźbiarza
kręgu lwowskiego, Jana Jerzego Pinsla, dotychczas postaci niemal mi-
tycznej. Równie ważne było wydobycie sylwetki architekta Franciszka
Ksawerego Kulczyckiego, który z pewnością wkrótce zajmie jedno
z czołowych miejsc w obrazie architektury ostatniej fazy baroku w Rze-
czypospolitej.
Zainteresowanych tymi szczegółami pragnę zachęcić do zapozna-
nia się z wymienionymi wyżej wydawnictwami specjalistycznymi. Po-
zostałych Czytelników zapraszam na wspólną wędrówkę po kresach.
Mam nadzieję, że będzie to okazja lepszego niż dotąd poznania te-
renów bliskich i nieco dalszych pod względem geograficznym. Bli-
skich, jeśli sądzić po powierzchownie sentymentalnych deklaracjach
i niestety bardzo dalekich, gdy idzie o rzetelną wiedzę o ich prze-
szłości i teraźniejszości. Do tych dwóch aspektów bliskości i oddale-
nia odnosi się wymyślony z mozołem tytuł książki.