Ostrowski, Jan K.: Kresy: bliskie i dalekie (Kraków, 1998)

nie zmieniło się niewiele. Cerkiew nadal zdobiły ikony i rozbrzmie-
wały w niej słowiańskie śpiewy. Na swoim miejscu w pieczarze na
zboczu wzgórza pozostały nawet relikwie bł. Hioba. Przyjęcie przez
ławrę obrządku greckokatolickiego wiązało się jednak z istotną reo-
rientacją ideologiczną i kulturalną. Zakon bazyliański był (i jest na-
dal) greckokatolickim odpowiednikiem jezuitów. Stał bardzo wysoko
pod względem intelektualnym, a do prowadzonych przezeń szkół licz-
nie uczęszczała młodzież obydwu obrządków. W łonie unii bazylianie
byli radykalnymi zwolennikami modernizacji i kulturalnego zbliżenia
do katolicyzmu rzymskiego. Znakomitym dowodem integracji pocza-
jowskiej ławry z katolicyzmem był fakt ozdobienia tamtejszego obra-
zu papieskimi koronami w r. 1773.
Wszystko to miało nie tylko zasadnicze konsekwencje dla formy
obecnie istniejącej świątyni poczajowskiej, ale wręcz zadecydowało
o powstaniu tego wspaniałego dzieła baroku. W w. XVIII w Rzeczy-
pospolitej nie było już rodów magnackich wyznających prawosławie.
Wiśniowieccy, Czartoryscy czy Sanguszkowie dawno już przyjęli rzym-
ski katolicyzm. Pozostając przy ortodoksji klasztor mógł więc liczyć co
najwyżej na skromne datki prostych pielgrzymów. Ich liczba zresztą
również bardzo zmalała, w związku z postępami unii, która na po-
czątku w. XVIII objęła już wszystkie diecezje kresowe. Przyjęcie unii
usytuowało klasztor poczajowski w głównym nurcie życia religijnego
kraju i zapewniło podtrzymanie kultu. Z czasem znalazł się także


47. Poczajów, cerkieiu lazury

87