DOI Artikel:
Jurkowlaniec, Tadeusz: "Jaki sens mają te śmieszne potworności?"
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14540#0064
60
TADEUSZ JURKOWLANIEC
6. Toruń, kościół Św Jana. zwornik z symbolem św. Mateusza
Symetryczna kompozycja przedstawień na kapitelu może świadczyć, że monstrum (3) z głową kozła
lub kozy jest główną osią dzieła, również w warstwie znaczeniowej. Symboliczne znaczenie kozy
{capra, dorcon) było zawsze pozytywne9. Jednakże odrażający stwór toruński, gryzący z dziką
gwałtownością własną pierś, nie mógł zawierać takich treści. Natomiast kozioł {haedus, hircus)
symbolizował Rozpustę {Luxuria), a niekiedy także diabła lub dusze grzeszneHybryda toruńska
jest zapewne mutacyjnym potomkiem arkadyjskiego Pana lub greckich satyrów czy rzymskich
faunów uosabiających żądze cielesne i rozwiązłość. Te antyczne koneksje oraz ujemne znaczenie
symboliczne kozła pozwalają przypuszczać, że monstrum (3) jest wyobrażeniem Luxurii11. Biorąc
jednak pod uwagę motyw kąsania własnej piersi można zaproponować inną interpretację treści tej
hybrydy. Temat samookaleczenia w sztuce średniowiecznej występował m. in. w przedstawieniach
9 Z. Kępiński, Symbolika Drzwi Gnieźnieńskich, [w:] Drzwi Gnieźnieńskie, pod. red. M. Walickiego, t. II, Wrocław
1959, s. 178- 181.
10 Kępiński, op. cit., s. 176—178. Zob. też: L. Wehrhahn-Ttauch, Bock I., [w:] Lexikon der christlichen
Ikonographie (cyt. dalej LCI), Bd. I., szp. 314—316; B. Rowland, Animais with Humań Faces. A Guide to Animal
Symbolism, Knoxville 1973, s. 80- 86.
11 Mimo pewnych podobieństw do Koziorożca (Capricornus) można odrzucić związek hybrydy toruńskiej z przedstawieniami
znaków Zodiaku. O. Holi, Zodiakus, [w:] LCI, Bd. 4., szp. 574— 579. Bliską analogię dla stwora w Toruniu stanowi
hybryda na kapitelu jednej z kolumienek przypory na elewacji północnej katedry w Strassburgu, określonej przez Richarda
Hamanna jako Luxuria, R. Hamann, Die Elisabetkirche zu Marburg und ihre kiinstlerische Nachfolge, Bd. II: Plastik,
Marburg a. Lahn 1929, s. 82.
TADEUSZ JURKOWLANIEC
6. Toruń, kościół Św Jana. zwornik z symbolem św. Mateusza
Symetryczna kompozycja przedstawień na kapitelu może świadczyć, że monstrum (3) z głową kozła
lub kozy jest główną osią dzieła, również w warstwie znaczeniowej. Symboliczne znaczenie kozy
{capra, dorcon) było zawsze pozytywne9. Jednakże odrażający stwór toruński, gryzący z dziką
gwałtownością własną pierś, nie mógł zawierać takich treści. Natomiast kozioł {haedus, hircus)
symbolizował Rozpustę {Luxuria), a niekiedy także diabła lub dusze grzeszneHybryda toruńska
jest zapewne mutacyjnym potomkiem arkadyjskiego Pana lub greckich satyrów czy rzymskich
faunów uosabiających żądze cielesne i rozwiązłość. Te antyczne koneksje oraz ujemne znaczenie
symboliczne kozła pozwalają przypuszczać, że monstrum (3) jest wyobrażeniem Luxurii11. Biorąc
jednak pod uwagę motyw kąsania własnej piersi można zaproponować inną interpretację treści tej
hybrydy. Temat samookaleczenia w sztuce średniowiecznej występował m. in. w przedstawieniach
9 Z. Kępiński, Symbolika Drzwi Gnieźnieńskich, [w:] Drzwi Gnieźnieńskie, pod. red. M. Walickiego, t. II, Wrocław
1959, s. 178- 181.
10 Kępiński, op. cit., s. 176—178. Zob. też: L. Wehrhahn-Ttauch, Bock I., [w:] Lexikon der christlichen
Ikonographie (cyt. dalej LCI), Bd. I., szp. 314—316; B. Rowland, Animais with Humań Faces. A Guide to Animal
Symbolism, Knoxville 1973, s. 80- 86.
11 Mimo pewnych podobieństw do Koziorożca (Capricornus) można odrzucić związek hybrydy toruńskiej z przedstawieniami
znaków Zodiaku. O. Holi, Zodiakus, [w:] LCI, Bd. 4., szp. 574— 579. Bliską analogię dla stwora w Toruniu stanowi
hybryda na kapitelu jednej z kolumienek przypory na elewacji północnej katedry w Strassburgu, określonej przez Richarda
Hamanna jako Luxuria, R. Hamann, Die Elisabetkirche zu Marburg und ihre kiinstlerische Nachfolge, Bd. II: Plastik,
Marburg a. Lahn 1929, s. 82.