DOI Artikel:
Krzymuska-Fafius, Zofia: Krucyfiks mistyczny z Ciećmierza
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14540#0074
70
ZOFIA K.RZYM USKA-FAFIUS
z 1327 r. Jan Apengeter wykonał na miejscu, opuszczając Kołobrzeg dopiero w 1332 r.30 O pobycie
Hermanna Walthera w Kołobrzegu, mimo iż w Lubece mienił się jako przybysz z Kołobrzegu31,
danych źródłowych brak32. Niemniej, biorąc pod uwagę zdanie H. Wentzla, że wykonał modele do
części figuralnych świecznika33, sądzić można, że nie tylko z tego miasta pochodził, lecz i czas jakiś tutaj
tworzył, zwłaszcza w okresie, gdy przebywał tu Jan Apengeter.
O tych artystach wiemy, o innych źródła milczą. Przyjąć jednak należy że ich warsztaty
zatrudniały pewną liczbę pomocników i czeladników. Wentzel oblicza пр., że przy realizacji ołtarza
z Cismaru czynnych musiało być co najmniej kilku rzeźbiarzy34.
Na sztukę Westfalii, a także pobrzeża Bałtyku promieniowała w tym czasie twórczość Kolonii,
przekazując zarazem wzorce sztuki francuskiej i angielskiej. Stwierdzić jednak należy, że na przełomie
XIII i XIV w. w środowisku tym występują dwa jakby przeciwstawne nurty: jeden wywodzący się
z XIII-wiecznych tradycji sztuki dworskiej, reprezentujący tzw. gotyk rycerski, drugi natomiast, który
wydał tak bardzo przejmujące dzieło, jakim jest krucyfiks mistyczny z kościoła NMP na Kapitolu.
Obydwa te nurty czerpały jednak ze wspólnego źródła filozofii scholastycznej, dla której Kolonia
stanowiła w tym czasie szczególnie silne centrum35.
Toteż o ile Waltherowska forma krucyfiksu z Cismaru czy z Doberanu36 wywodzi się z pierwszego
nurtu, rycersko-dworskiego, o tyle koncepcja krucyfiksu z Ciećmierza reprezentuje nurt drugi
i archetypem dla niej stało się dzieło powstałe w 1304 r. dla kościoła NMP na Kapitolu. Stąd
pozorna między nimi różnica.
Indwidualny charakter dzieła z Ciećmierza pozwala zarazem sądzić, że jego autorem mógł być
sam mistrz Hermann Walther z Kołobrzegu, podczas gdy realizacja rozbudowanego programu ołtarzy
z Cismaru i Doberanu wymagała współudziału większego zespołu rzeźbiarskiego, dla którego niezbędne
były odpowiednie wzorniki. W ich istnienie badacze nie wątpią37, zastosowana w nich metoda
typologiczna i treści symboliczne dowodzą zarazem, że wzory te, podobnie jego „bestiariuszowe"
elementy, czerpano ze Spéculum Ecclesiae Honoriusza z Autun38. Wspólny z Ciećmierzem jest także
relikwiarzowy charakter obiektów.
Wyjaśnienia wymaga jednak kwestia zastosowania frontalnego ujęcia Chrystusa na Krzyżu, formy
zasadniczo obcej nadreńskim krucyfiksom mistycznym. Pod tym względem krucyfiks ciećmierski jest
szczególnie bliski krucyfiksowi z kościoła Bożego Ciała we Wrocławiu, przechowywanemu następnie
w zbiorach Muzeum Diecezjalnego. O tym ostatnim D. Frey jest zdania, że jego koncepcja wywodzi się
od grupy alpejskich krucyfiksów mistycznych, które przekszałciwszy w ten sposób formę kołońskich
oddziałały następnie na wschód39.
Powstaje też pytanie, jaką drogą ten typ południowo-memieckich krucyfiksów przeniknął na północ?
W przypadku krucyfiksu z Ciećmierza nasuwa się jedno wytłumaczenie, a mianowicie, że droga ta
prowadziła przez Turyngię i Saksonię, a dowodzi tego porównanie pomorskiego dzieła z grupą
Piety z klasztoru sióstr Urszulanek w Erfurcie40 oraz z wystrojem kamiennego lektorium katedry
w Naumburgu41. W pierwszym obiekcie widoczne są podobnie potraktowane szczegóły anatomiczne
postaci Chrystusa oraz modelunek chusty biodrowej i szat Matki Bolesnej, w drugim typ fizyczny
30 M. Przewoźna, Brązowy świecznik kolegiaty kołobrzeskiej, [w:] Sztuka Pomorza Zachodniego, pod. red. Z. Swiechow-
skiego, Warszawa, 1973, s. 291, przyp. 3.
31 Goldschmidt, op. cit., s. 4.
32 W księgach miejskich Kołobrzegu występuje w 1311 i 1320 r. Jan Walther syn młynarza oraz brat Zygfryda, może
krewny Hermana. Por. E. Sandow, Dos atteste Kolberger Stadtbuch von 1277- 1373, „Balt. Stud". N. F., Bd. XIII, 1931, s. 90.
33 Wentzel. Lubecker Plastik..., s. 79.
34 Wentzel, Der Cismarer..., s. 13.
35 Feulner, Muller, op. cit., s. 140, 145, 164.
36 Por. S. G. Heise, Lubecker Plastik, Bonn 1926, il. 4: Wentzel, Der Cismarer..., i podane tam ilustracje,
G. Gloede, Das Doberaner Munster, Berlin 1960, ii. 162—168, E. Frùndt, Die Klosterkirche zu Doberan, Berlin 1969,
il. 19-21.
37 O pomocy wzorników wspomina H. Wentzel (Der Cismarer..., s. 12), to samo potwierdzają Feulner, Muller,
(op. cit., s. 178).
38 Por. Mâle, op. cit., s. 56.
39 Frey, op. cit., s. 16.
40 E. Frùndt, Sakrale Plastik, Berlin 1965, s. 208, 209, il. 78.
41 Ibid., s. 235, 236, il. 66-71; także Feulner, Muller, op. cit., s. 139, il. 99-105.
ZOFIA K.RZYM USKA-FAFIUS
z 1327 r. Jan Apengeter wykonał na miejscu, opuszczając Kołobrzeg dopiero w 1332 r.30 O pobycie
Hermanna Walthera w Kołobrzegu, mimo iż w Lubece mienił się jako przybysz z Kołobrzegu31,
danych źródłowych brak32. Niemniej, biorąc pod uwagę zdanie H. Wentzla, że wykonał modele do
części figuralnych świecznika33, sądzić można, że nie tylko z tego miasta pochodził, lecz i czas jakiś tutaj
tworzył, zwłaszcza w okresie, gdy przebywał tu Jan Apengeter.
O tych artystach wiemy, o innych źródła milczą. Przyjąć jednak należy że ich warsztaty
zatrudniały pewną liczbę pomocników i czeladników. Wentzel oblicza пр., że przy realizacji ołtarza
z Cismaru czynnych musiało być co najmniej kilku rzeźbiarzy34.
Na sztukę Westfalii, a także pobrzeża Bałtyku promieniowała w tym czasie twórczość Kolonii,
przekazując zarazem wzorce sztuki francuskiej i angielskiej. Stwierdzić jednak należy, że na przełomie
XIII i XIV w. w środowisku tym występują dwa jakby przeciwstawne nurty: jeden wywodzący się
z XIII-wiecznych tradycji sztuki dworskiej, reprezentujący tzw. gotyk rycerski, drugi natomiast, który
wydał tak bardzo przejmujące dzieło, jakim jest krucyfiks mistyczny z kościoła NMP na Kapitolu.
Obydwa te nurty czerpały jednak ze wspólnego źródła filozofii scholastycznej, dla której Kolonia
stanowiła w tym czasie szczególnie silne centrum35.
Toteż o ile Waltherowska forma krucyfiksu z Cismaru czy z Doberanu36 wywodzi się z pierwszego
nurtu, rycersko-dworskiego, o tyle koncepcja krucyfiksu z Ciećmierza reprezentuje nurt drugi
i archetypem dla niej stało się dzieło powstałe w 1304 r. dla kościoła NMP na Kapitolu. Stąd
pozorna między nimi różnica.
Indwidualny charakter dzieła z Ciećmierza pozwala zarazem sądzić, że jego autorem mógł być
sam mistrz Hermann Walther z Kołobrzegu, podczas gdy realizacja rozbudowanego programu ołtarzy
z Cismaru i Doberanu wymagała współudziału większego zespołu rzeźbiarskiego, dla którego niezbędne
były odpowiednie wzorniki. W ich istnienie badacze nie wątpią37, zastosowana w nich metoda
typologiczna i treści symboliczne dowodzą zarazem, że wzory te, podobnie jego „bestiariuszowe"
elementy, czerpano ze Spéculum Ecclesiae Honoriusza z Autun38. Wspólny z Ciećmierzem jest także
relikwiarzowy charakter obiektów.
Wyjaśnienia wymaga jednak kwestia zastosowania frontalnego ujęcia Chrystusa na Krzyżu, formy
zasadniczo obcej nadreńskim krucyfiksom mistycznym. Pod tym względem krucyfiks ciećmierski jest
szczególnie bliski krucyfiksowi z kościoła Bożego Ciała we Wrocławiu, przechowywanemu następnie
w zbiorach Muzeum Diecezjalnego. O tym ostatnim D. Frey jest zdania, że jego koncepcja wywodzi się
od grupy alpejskich krucyfiksów mistycznych, które przekszałciwszy w ten sposób formę kołońskich
oddziałały następnie na wschód39.
Powstaje też pytanie, jaką drogą ten typ południowo-memieckich krucyfiksów przeniknął na północ?
W przypadku krucyfiksu z Ciećmierza nasuwa się jedno wytłumaczenie, a mianowicie, że droga ta
prowadziła przez Turyngię i Saksonię, a dowodzi tego porównanie pomorskiego dzieła z grupą
Piety z klasztoru sióstr Urszulanek w Erfurcie40 oraz z wystrojem kamiennego lektorium katedry
w Naumburgu41. W pierwszym obiekcie widoczne są podobnie potraktowane szczegóły anatomiczne
postaci Chrystusa oraz modelunek chusty biodrowej i szat Matki Bolesnej, w drugim typ fizyczny
30 M. Przewoźna, Brązowy świecznik kolegiaty kołobrzeskiej, [w:] Sztuka Pomorza Zachodniego, pod. red. Z. Swiechow-
skiego, Warszawa, 1973, s. 291, przyp. 3.
31 Goldschmidt, op. cit., s. 4.
32 W księgach miejskich Kołobrzegu występuje w 1311 i 1320 r. Jan Walther syn młynarza oraz brat Zygfryda, może
krewny Hermana. Por. E. Sandow, Dos atteste Kolberger Stadtbuch von 1277- 1373, „Balt. Stud". N. F., Bd. XIII, 1931, s. 90.
33 Wentzel. Lubecker Plastik..., s. 79.
34 Wentzel, Der Cismarer..., s. 13.
35 Feulner, Muller, op. cit., s. 140, 145, 164.
36 Por. S. G. Heise, Lubecker Plastik, Bonn 1926, il. 4: Wentzel, Der Cismarer..., i podane tam ilustracje,
G. Gloede, Das Doberaner Munster, Berlin 1960, ii. 162—168, E. Frùndt, Die Klosterkirche zu Doberan, Berlin 1969,
il. 19-21.
37 O pomocy wzorników wspomina H. Wentzel (Der Cismarer..., s. 12), to samo potwierdzają Feulner, Muller,
(op. cit., s. 178).
38 Por. Mâle, op. cit., s. 56.
39 Frey, op. cit., s. 16.
40 E. Frùndt, Sakrale Plastik, Berlin 1965, s. 208, 209, il. 78.
41 Ibid., s. 235, 236, il. 66-71; także Feulner, Muller, op. cit., s. 139, il. 99-105.