Rocznik Historii Sztuki (17.1988)

Rocznik Historii Sztuki, t. XVII
Ossolineum 1988
PL ISSN 0080-3472

EWA ŚNIEŻYŃSKA-STOLOT

ERAZM PREZBITER, MALARZ LEŻAJSKI

Wiadomości o malarzu leżajskim z przełomu XVI i XVII w., imieniem Erazm pojawiają się nie
tylko w obszernej literaturze dewocyjnej dotyczącej cudownego obrazu Matki Boskiej Leżajskiej, ale
również w obydwu słownikach artystów1. Najstarsza wzmianka archiwalna znajduje się w Metryce
Najświętszej Panny cudownego miejsca leżajskiego, rękopisie spiywanym od 1. połowy XVII w., gdzie
pod rokiem 1608 wspomniano malarza nazwanego tu Prezbiter bez określonego imienia, który
wykonał trzy obrazy do kościoła Bernardynów w Leżajsku2. Imię artysty — Erazm, mieszczanina
leżajskiego, który zmarł w stanie duchownym, wymienia po raz pierwszy Jan Bytomski w dziełku
z 1642 r.3 Wiadomości te powtarzają się w wydanych prawie jednocześnie książkach Ludwika Janidły
i Hiacynta Pruszcza4. Kronika leżajska klasztoru OO. Bernardynów, pióra Kapistrana Jurkie-
wicza, która kończy się na roku 1687 (niestety znana tylko w odpisie z XIX w.), określa
malarza jako „Erazm Prezbiter lub obywatel miasta Leżajska"5. Najstarsze źródła nie podają żadnych
szczegółów z życia Erazma, toteż zapewne z tradycji klasztornej pochodzi, zamieszczona przez
Czesława Bogdalskiego, a powtórzona w Słowniku artystów polskich, informacja, że artysta uczył się
malarstwa w Krakowie, był burmistrzem leżajskim, a po śmierci żony został księdzem6.

Zbierając więc wiadomości źródłowe można jedynie ustalić, że Erazm był mieszczaninem leżajskim,
został księdzem pod koniec swego życia i nie malował obrazów o tematyce świeckiej, a jedynie wizerunki
Matki Boskiej7.

Najstarsze źródła są zgodne co do tego, że artysta namalował trzy obrazy: dwa przedstawiają
Matkę Boską, a trzeci scenę Zwiastowania. Dwa pierwsze obrazy to: czczony wizerunek Matki
Boskiej zwanej Leżajską w kościele Bernardynów, uznany za cudowny w 1634 r. oraz drugi w kościele
parafialnym w Leżajsku, ofiarowany tam w 1608 r. przez biskupa przemyskiego Macieja Pstrokoń-
skiego (il. 1, 3)8.

Obydwa obrazy, średniej wielkości, niewiele różniące się rozmiarami, łączy technika wykonania
i styl. Namalowane są na deskach znacznie większych od samych malowideł9. Różnice w wymiarach

1 E. Rastawiecki, Słownik malarzów polskich, III, Warszawa 1857, s. 201; Słownik artystów polskich, III, Wrocław
1975, s. 172; Z. Larendowicz, Kult Matki Boskiej Pocieszenia w bazylice OO. Bernardynów w Leżajsku, Warszawa
1985, s. 21, 22.

2 Metryka Najświętszej Panny cudownego miejsca leżajskiego, rkps. 1. poł. w XVII, Kraków, Arch. Prow. Bern.
VI-a-l, k. 355.

3 J. Bytomski, Theatrum Marianum..., Cracoviae 1642, s. 21.

4 J. Janidło, Odmalowanie obrazu leżajskiego w kościele OO. Bernardynów, Zamość 1646 (zaginiony); H. Pruszcz,
Morze laski bożej, Kraków 1662, s. 25.

5 Kronika leżajska klasztoru OO. Bernardynów, rkps. przed 1687 (odpis w. XIX) I, s. 74, Leżajsk, klasztor Bernardynów.

6 C. Bogdalski, Pamiętnik kościoła i klasztoru OO. Bernardynów w Leżajsku, Kraków 1929, s. 21.

7 Kronika leżajska..., s. 79.

8 Metryka..., k. 355.

9 Wymiary obrazów Matki Boskiej: obraz w kościele Bernardynów, deska 101x72 cm (po usunięciu starej ramy
nieznacznie ucięta u dołu), malowidło 92,5 x58 cm; obraz w kościele par., deska 79 x50,5 cm, malowidło 72,5 x44,5cm
(Protokół z oględzin obrazu Matki Boskiej Leżajskiej, mpis 1979, Leżajsk, klasztor Bernardynów; Protokół z oględzin obrazu
Matki Boskiej z Dzieciątkiem, mpis 1980, Leżajsk, kościół par.). Obydwa obrazy były konserwowane przez D. Ptak-Majdę
(D. Ptak-Majda, Konserwacja obrazu Madonny z Dzieciątkiem z Leżajska, mps 1959, Kraków, Arch. Prow. Bern. Taż,
Konserwacja obrazu Madonny z Dzieciątkiem z Leżajska, mpis 1961, Leżajsk, kościół par.). W Muzeum Diecezjalnym

22 - Rocznik Historii Sztuki, t. XVII