DOI Artikel:
Sulerzyska, Teresa: Prawda i historia: z gdańskiej grafiki ilustracyjnej XVII w
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14540#0247
PRAWDA I HISTORIA
243
bliski stronniczego paszkwilu), zachęcająco upewnia czytelnika, iż znajdzie w niej to, czego przede
wszystkim szuka się w historii — prawdę i wolność9.
Podobne wypowiedzi, nieraz stereotypowe, możemy spotkać u różnych historyków XVI—XVII w.,
zapewniających o swym dążeniu do przekazania obiektywnego i niezafałszowanego obrazu dziejów,
m. in. przez wystrzeganie się stronniczości czy zatajenia faktów, przez rezygnację z własnych
sformułowań na rzecz przytaczania cudzych przemówień i dokumentów, unikanie retorycznych
upiększeń stylu, posługiwanie się skromnym i prostym rodzajem pisania itp.10. Tak np. Francesco
Guicciardini, autor Historii Wioch w okresie 1492— 1534 (wyd. 1561— 1664), powtarzał za Cyceronem,
że historia jest świadectwem czasów, światłem prawdy, życiem pamięci i analogicznie jak Orzechowski
stwierdzał, że wiarygodność jej wymaga, by nikt świadomie nie odważył się podawać czegoś
fałszywego ani też nie śmiał ukrywać prawdy, by nie powstało podejrzenie, że pisze stronniczo,
powodowany przyjaźnią lub zawiścią11.
Rycina tytułowa z Kronik jako praca J. Falcka figuruje w katalogu kolekcji J. I. Kraszewskiego
z 1865 г., potem u Łoskiego i Rastawieckiego, a ostatnio w Słowniku pracowników książki polskiej12.
Błock atrybucję tę, jak się wydaje raczej słusznie, stanowczo odrzuca13. Autora jej należy szukać
w każdym razie w środowisku sztuki niderlandzkiej lub w kręgu jej wpływów. Ten kierunek
poszukiwań odnosi się do 'wielu spośród rycin zamieszczonych w wydawnictwach J. Forstera,
który w ramach swej działalności handlowej i edytorskiej utrzymywał rozległe kontakty tak z Amsterda-
mem, jak i z Antwerpią14.
Z terenu Gdańska można wymienić jeszcze drugi interesujący przykład połączenia wizerunku
Prawdy z utworem o tematyce historycznej — kartę tytułową do Historycznego opisu miasta Gdańska
Reinholda Curicke z 1687 r. (il. 4)15. Obok opisu topografii i architektury miasta dzieło to
zawiera szeroko potraktowany zarys jego dziejów16. W dedykacji adresowanej do burmistrzów
i Rady Miejskiej wyłożył Curicke swoje poglądy dotyczące problematyki historiograficznej i postulaty
metodologiczne. Rozpoczął ją przypomnieniem dwóch podstawowych zasad szczególnie obowiązujących
uczciwego historyka: powinien on dobierać sobie tylko taki przedmiot opisu, który byłby wart
9 W oryginale: „Lector, Haec vita Kmithae ab Orichovio scripta non est, sed tamen a viro non mało, [...]
et agnosces, certę quod maxime in historiae quaeritur, veritas et libertas hic tibi patebunt." (s. 213). Przytoczona
biografia Kmity w decydujący sposób zaważyła u potomnych na sformułowaniu ujemnego sądu o działalności i charakterze
Kmity. Zob. H. Barycz, Kulturalna działalność Piotra Kmity, „Rocznik Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Przemyślu
na rok 1925", [Przemyśl] 1925, s. 7-12.
10 Zob. Z. Rynduch, Andrzej Maksymilian Fredro (portret literacki), Gdańsk 1980, s. 27— 30.
11 Ibid., s. 30, cyt. wg przekładu łacińskiego Hisloriarum sui temporis libri viginti..., Basileae 1567, k. 2: „Historiam
testem esse temporum, lucern veritatis, vitam memorie, [...] Fides autem, quae in rerum gestarum explicatione versatur,
fecit ut ne quid falsi scribere sciens auderet, ne quid veri non auderet, ne quae suspicio gratiae esset in scribendo,
ne quae simultatis". Por. przypis 7.
12 J. I. Kraszewski, Catalogue d'une Collection Iconographique Polonaise, Dresde [1865], s. 98; J. Loski, Ryciny
polskich i obcych rytowników XVII i XVIII wieku odtworzone z oryginałów, Warszawa 1878, z. 1; E. Rastawiecki,
Słownik rytowników polskich, Poznań 1886, s. 82, nr 87; Słownik pracowników książki polskiej, pod red. I. Treichel,
Warszawa—Łódź 1972, s. 212 (A. Bukowski).
13 J. C. Błock, Jeremias Falck, sein Leben und seine Werke, Danzig—Leipzig—Wien 1890, s. 18.
14 Dość bliska tej rycinie jest alegoryczna karta tytułowa do wydanego przez Forstera w 1646 r. dzieła K. Warszewic-
kiego, De legato et legatione — z personifikacją Dobrej Rady opartą również na opisie i ilustracji w compendium
Ripy. Pewne analogie występują też w rytowanym tytule do Historii Litwy W. Kojalowicza, z 1650 г., przypisywanym
nieraz także Falckowi.
15 Der Stadt Dantzig historische Beschreibung... durch Reinhold Curicken ... 1645 ... aussgegeben von Georg
Reinhold Curicken ... 1686 ... vermehret und continuiret biss aujf die gegenwertige Zeit, Amsterdam und Dantzig,
Verlegt durch Johan und Gillis Janssons von Waesberge Buchhàndlern, 1687. — Egz. Bibl. Uniw. Warsz. 4.27.1.2. —
Traktat opracowany w zasadzie w 1. 1638— 1646, po śmierci autora w 1667 r. uzupełniony przez jego syna i wydany
w 1687— 1688 r. W większości nakładu nie zamieszczono kontrowersyjnych rozdziałów dotyczących spraw wyznaniowych.
16 Zob. L. Mokrzecki, W kręgu prac historyków gdańskich XVII wieku, Gdańsk 1974, s. 154—173; P. Szafran,
Warsztat historyczny Reinholda Curicke dziejopisarza Gdańska XVII wieku w świetle jego księgozbioru, „Libri Gedanenses.
Rocznik Biblioteki Gdańskiej PAN", II-III, Gdańsk 1970, s. 88, 89. R. Curicke zamieści! tam wiele ważnych informacji
o czasach i sprawach, w których jako sekretarz Rady Miejskiej bezpośrednio uczestniczył.
243
bliski stronniczego paszkwilu), zachęcająco upewnia czytelnika, iż znajdzie w niej to, czego przede
wszystkim szuka się w historii — prawdę i wolność9.
Podobne wypowiedzi, nieraz stereotypowe, możemy spotkać u różnych historyków XVI—XVII w.,
zapewniających o swym dążeniu do przekazania obiektywnego i niezafałszowanego obrazu dziejów,
m. in. przez wystrzeganie się stronniczości czy zatajenia faktów, przez rezygnację z własnych
sformułowań na rzecz przytaczania cudzych przemówień i dokumentów, unikanie retorycznych
upiększeń stylu, posługiwanie się skromnym i prostym rodzajem pisania itp.10. Tak np. Francesco
Guicciardini, autor Historii Wioch w okresie 1492— 1534 (wyd. 1561— 1664), powtarzał za Cyceronem,
że historia jest świadectwem czasów, światłem prawdy, życiem pamięci i analogicznie jak Orzechowski
stwierdzał, że wiarygodność jej wymaga, by nikt świadomie nie odważył się podawać czegoś
fałszywego ani też nie śmiał ukrywać prawdy, by nie powstało podejrzenie, że pisze stronniczo,
powodowany przyjaźnią lub zawiścią11.
Rycina tytułowa z Kronik jako praca J. Falcka figuruje w katalogu kolekcji J. I. Kraszewskiego
z 1865 г., potem u Łoskiego i Rastawieckiego, a ostatnio w Słowniku pracowników książki polskiej12.
Błock atrybucję tę, jak się wydaje raczej słusznie, stanowczo odrzuca13. Autora jej należy szukać
w każdym razie w środowisku sztuki niderlandzkiej lub w kręgu jej wpływów. Ten kierunek
poszukiwań odnosi się do 'wielu spośród rycin zamieszczonych w wydawnictwach J. Forstera,
który w ramach swej działalności handlowej i edytorskiej utrzymywał rozległe kontakty tak z Amsterda-
mem, jak i z Antwerpią14.
Z terenu Gdańska można wymienić jeszcze drugi interesujący przykład połączenia wizerunku
Prawdy z utworem o tematyce historycznej — kartę tytułową do Historycznego opisu miasta Gdańska
Reinholda Curicke z 1687 r. (il. 4)15. Obok opisu topografii i architektury miasta dzieło to
zawiera szeroko potraktowany zarys jego dziejów16. W dedykacji adresowanej do burmistrzów
i Rady Miejskiej wyłożył Curicke swoje poglądy dotyczące problematyki historiograficznej i postulaty
metodologiczne. Rozpoczął ją przypomnieniem dwóch podstawowych zasad szczególnie obowiązujących
uczciwego historyka: powinien on dobierać sobie tylko taki przedmiot opisu, który byłby wart
9 W oryginale: „Lector, Haec vita Kmithae ab Orichovio scripta non est, sed tamen a viro non mało, [...]
et agnosces, certę quod maxime in historiae quaeritur, veritas et libertas hic tibi patebunt." (s. 213). Przytoczona
biografia Kmity w decydujący sposób zaważyła u potomnych na sformułowaniu ujemnego sądu o działalności i charakterze
Kmity. Zob. H. Barycz, Kulturalna działalność Piotra Kmity, „Rocznik Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Przemyślu
na rok 1925", [Przemyśl] 1925, s. 7-12.
10 Zob. Z. Rynduch, Andrzej Maksymilian Fredro (portret literacki), Gdańsk 1980, s. 27— 30.
11 Ibid., s. 30, cyt. wg przekładu łacińskiego Hisloriarum sui temporis libri viginti..., Basileae 1567, k. 2: „Historiam
testem esse temporum, lucern veritatis, vitam memorie, [...] Fides autem, quae in rerum gestarum explicatione versatur,
fecit ut ne quid falsi scribere sciens auderet, ne quid veri non auderet, ne quae suspicio gratiae esset in scribendo,
ne quae simultatis". Por. przypis 7.
12 J. I. Kraszewski, Catalogue d'une Collection Iconographique Polonaise, Dresde [1865], s. 98; J. Loski, Ryciny
polskich i obcych rytowników XVII i XVIII wieku odtworzone z oryginałów, Warszawa 1878, z. 1; E. Rastawiecki,
Słownik rytowników polskich, Poznań 1886, s. 82, nr 87; Słownik pracowników książki polskiej, pod red. I. Treichel,
Warszawa—Łódź 1972, s. 212 (A. Bukowski).
13 J. C. Błock, Jeremias Falck, sein Leben und seine Werke, Danzig—Leipzig—Wien 1890, s. 18.
14 Dość bliska tej rycinie jest alegoryczna karta tytułowa do wydanego przez Forstera w 1646 r. dzieła K. Warszewic-
kiego, De legato et legatione — z personifikacją Dobrej Rady opartą również na opisie i ilustracji w compendium
Ripy. Pewne analogie występują też w rytowanym tytule do Historii Litwy W. Kojalowicza, z 1650 г., przypisywanym
nieraz także Falckowi.
15 Der Stadt Dantzig historische Beschreibung... durch Reinhold Curicken ... 1645 ... aussgegeben von Georg
Reinhold Curicken ... 1686 ... vermehret und continuiret biss aujf die gegenwertige Zeit, Amsterdam und Dantzig,
Verlegt durch Johan und Gillis Janssons von Waesberge Buchhàndlern, 1687. — Egz. Bibl. Uniw. Warsz. 4.27.1.2. —
Traktat opracowany w zasadzie w 1. 1638— 1646, po śmierci autora w 1667 r. uzupełniony przez jego syna i wydany
w 1687— 1688 r. W większości nakładu nie zamieszczono kontrowersyjnych rozdziałów dotyczących spraw wyznaniowych.
16 Zob. L. Mokrzecki, W kręgu prac historyków gdańskich XVII wieku, Gdańsk 1974, s. 154—173; P. Szafran,
Warsztat historyczny Reinholda Curicke dziejopisarza Gdańska XVII wieku w świetle jego księgozbioru, „Libri Gedanenses.
Rocznik Biblioteki Gdańskiej PAN", II-III, Gdańsk 1970, s. 88, 89. R. Curicke zamieści! tam wiele ważnych informacji
o czasach i sprawach, w których jako sekretarz Rady Miejskiej bezpośrednio uczestniczył.