DOI Artikel:
Kornecki, Marian: Dwór w Laskowej na tle polskiego krajobrazu kulturwego XVII w.
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14540#0252
248
MARIAN KORNECKI
tego budownictwa zarysowany jest w zasadzie w sposób przekonywający2. Do analizy architektury
murowanej — podobnie jak dla wcześniejszej epoki (zwłaszcza dla obiektów uznanych za renesansowe3) —
wykorzystano maksimum przykładów zachowanych lub znanych z literatury. Na tym tle problem
dworu drewnianego zdaje się być wciąż jeszcze nie dość wyczerpująco udokumentowany, co gorsza,
w większości już nie zachowanymi i niedostatecznie w swoim czasie przebadanymi przykładami4.
Wobec dopełniającej się na naszych oczach zagłady drewnianych dworów polskich problem
wzbogacenia ich dokumentacji staje się wyjątkowo pilny. Dalsze rozważania pragniemy poświęcić
istniejącemu jeszcze dworowi w Laskowej, obiektowi wprawdzie wielokrotnie cytowanemu, lecz
dotychczas nie opracowanemu5.
2. Wieś Laskowa stanowiła w średniowieczu własność rycerską, pozostającą w rękach rodziny
Laskowskich, często ulegającą działom rodowym6. Najstarsza wzmianka pochodzi z 1402 г.,
natomiast dokumenty od XVI w. pozwalają na dokładniejsze prześledzenie zmian tytułów własności7.
W interesującym nas okresie, według zapisu w księgach zamku bieckiego z 1661 г., właścicielem
wsi był Andrzej de Lipie Laskowski, sędzia sądecki8. W 1680 r. tytuł własności przysługiwał
jego córkom — Annie i Katarzynie, w tym czasie już zamężnym9.
W 1688 r. biskup krakowski Jan Małachowski, działający przez mandatariusza Jana Stefana
Małachowskiego, kanonika krakowskiego, za kwotę 70 000 zł nabył dobra Laskowa Górna i Dolna
wraz z przynależnymi folwarkami, od Tomasza de Wilkowice Wieyskiego, działającego w imieniu
własnym, małoletnich dzieci Ludwika, Tomasza, Zofii, Anny i Barbary oraz żony Katarzyny
de Lipie i od Karola de Slepowrony Slepowrońskiego, działającego w imieniu własnym oraz żony
Anny z Lipia10. Zbywający sprzedali wymienione dobra „ze wszystkim", chcąc się uwolnić
od długów, których spłatę zagwarantował biskup Małachowski; były to głównie wierzytelności
Kapituły Krakowskiej, klasztoru Karmelitów Na Piasku w Krakowie oraz klasztoru Cystersów
w Szczyrzycu. 7 kwietnia następnego roku na zamku krakowskim biskup Jan Małachowski dokonał
cesji posiadłości w Laskowej na rzecz Zgromadzenia Księży Misjonarzy Krakowskich. W akcie
stwierdzono, że nabywca zakupił je „non in fraudem legis" i że dobra przekazuje na nową
fundację Zgromadzenia11.
Misjonarze św. Wincentego a Paulo przybyli z Francji do Polski w 1651 r. na życzenie
królowej Ludwiki Marii i początkowo przejęli parafię Św. Krzyża w Warszawie; staraniem ich
gorącego protektora biskupa Małachowskiego osadzeni zostali następnie w Chełmie (1677) i w Krakowie
(1682); dalszy rozwój Zgromadzenia doprowadził do utworzenia w 1685 r. prowincji polskiej12.
2 Miłobędzki, op. cit., s. 338-342. Ze starszej literatury niezastąpione pozostaną opracowania: Z. Gloger, Budownictwo
drzewne i wyroby z drzewa w dawnej Polsce, I, Warszawa 1907; W. Łoziński, Zycie polskie w dawnych wiekach,
Lwów 1912.
3 S. Komornicki, Dwory murowane w Małopolsce z czasów Odrodzenia, Prace Komisji Historii Sztuki, V, Kraków
1930, z. 1, s. 62—116; T. Jakimowicz, Dwór murowany w Polsce w wieku XVI, Warszawa—Poznań 1979; por. też
L. Kajzer, O wieży, kamienicy i kasztelu w Polsce XVI wieku, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej", XXVIII:
1980, nr 2, s. 231, 232.
4 Lukę tę starają się wypełnić nowsze prace: M. Majka, Nie zachowane dwory Ziemi Krakowskiej, Materiały
i Sprawozdania Konserwatorskie Województwa Krakowskiego. Kraków 1968, s. 37— 126; J. Petera, Wiejskie dworki
drewniane na Lubelszczyźnie, Z Zagadnień Kultury Ludowej, I. Lublin 1978, s. 78— 159; R. Brykowski, O drewnianych
dworach na obszarze dawnego województwa lubelskiego ciąg dalszy, „Rocznik Muzeum Wsi Lubelskiej", IV: 1981,
s. 77—110; J. Petera, O wiejskich dworkach drewnianych na Lubelszczyźnie. Polemika, tamże, s. 111—121.
5 Dla celów nin. artykułu wykorzystałem własną, wcześniejszą, nie publikowaną pracę: M. Kornecki, Laskowa,
dwór. Dokumentacja naukowo-konserwatorska, mpis PKZ, Kraków 1976.
6 Materiały Słownika Historycznego Małopolski Średniowiecznej, opr. Oddział PAN w Krakowie, niepubl.
7 Ibid.
8 Andrzej Laskowski występuje wielokrotnie w dokumentach z lat 1613, 1617, 1661 — Arch. XX. Misjonarzy na
Stradomiu w Krakowie, poszyt akt „Laskowa" (cyt. dalej: AXM).
9 Wywód praw własności wsi Laskowa Górna i Dolna z folwarkami Rozpite i Porąbka, spisany na Zamku
Krakowskim, oryg. AXM.
i° Oryg. AXM.
11 Oryg. AXM.
12 Misjonarze w Polsce, [w:] Encyklopedia kościelna, t. XIV, Warszawa 1881, s. 432 п.; A. Chruszczewski,
Zakony w Polsce XVII-XVIII w., „Znak", XVII, 1965, nr 137/138, s. 1582, 1583; Historia Kościoła w Polsce, I, cz. 2,
Poznań—Warszawa 1974, s. 201; B. Fabiani, Warszawski dwór Ludwiki Marii, Warszawa 1976, s. 69, 70.
MARIAN KORNECKI
tego budownictwa zarysowany jest w zasadzie w sposób przekonywający2. Do analizy architektury
murowanej — podobnie jak dla wcześniejszej epoki (zwłaszcza dla obiektów uznanych za renesansowe3) —
wykorzystano maksimum przykładów zachowanych lub znanych z literatury. Na tym tle problem
dworu drewnianego zdaje się być wciąż jeszcze nie dość wyczerpująco udokumentowany, co gorsza,
w większości już nie zachowanymi i niedostatecznie w swoim czasie przebadanymi przykładami4.
Wobec dopełniającej się na naszych oczach zagłady drewnianych dworów polskich problem
wzbogacenia ich dokumentacji staje się wyjątkowo pilny. Dalsze rozważania pragniemy poświęcić
istniejącemu jeszcze dworowi w Laskowej, obiektowi wprawdzie wielokrotnie cytowanemu, lecz
dotychczas nie opracowanemu5.
2. Wieś Laskowa stanowiła w średniowieczu własność rycerską, pozostającą w rękach rodziny
Laskowskich, często ulegającą działom rodowym6. Najstarsza wzmianka pochodzi z 1402 г.,
natomiast dokumenty od XVI w. pozwalają na dokładniejsze prześledzenie zmian tytułów własności7.
W interesującym nas okresie, według zapisu w księgach zamku bieckiego z 1661 г., właścicielem
wsi był Andrzej de Lipie Laskowski, sędzia sądecki8. W 1680 r. tytuł własności przysługiwał
jego córkom — Annie i Katarzynie, w tym czasie już zamężnym9.
W 1688 r. biskup krakowski Jan Małachowski, działający przez mandatariusza Jana Stefana
Małachowskiego, kanonika krakowskiego, za kwotę 70 000 zł nabył dobra Laskowa Górna i Dolna
wraz z przynależnymi folwarkami, od Tomasza de Wilkowice Wieyskiego, działającego w imieniu
własnym, małoletnich dzieci Ludwika, Tomasza, Zofii, Anny i Barbary oraz żony Katarzyny
de Lipie i od Karola de Slepowrony Slepowrońskiego, działającego w imieniu własnym oraz żony
Anny z Lipia10. Zbywający sprzedali wymienione dobra „ze wszystkim", chcąc się uwolnić
od długów, których spłatę zagwarantował biskup Małachowski; były to głównie wierzytelności
Kapituły Krakowskiej, klasztoru Karmelitów Na Piasku w Krakowie oraz klasztoru Cystersów
w Szczyrzycu. 7 kwietnia następnego roku na zamku krakowskim biskup Jan Małachowski dokonał
cesji posiadłości w Laskowej na rzecz Zgromadzenia Księży Misjonarzy Krakowskich. W akcie
stwierdzono, że nabywca zakupił je „non in fraudem legis" i że dobra przekazuje na nową
fundację Zgromadzenia11.
Misjonarze św. Wincentego a Paulo przybyli z Francji do Polski w 1651 r. na życzenie
królowej Ludwiki Marii i początkowo przejęli parafię Św. Krzyża w Warszawie; staraniem ich
gorącego protektora biskupa Małachowskiego osadzeni zostali następnie w Chełmie (1677) i w Krakowie
(1682); dalszy rozwój Zgromadzenia doprowadził do utworzenia w 1685 r. prowincji polskiej12.
2 Miłobędzki, op. cit., s. 338-342. Ze starszej literatury niezastąpione pozostaną opracowania: Z. Gloger, Budownictwo
drzewne i wyroby z drzewa w dawnej Polsce, I, Warszawa 1907; W. Łoziński, Zycie polskie w dawnych wiekach,
Lwów 1912.
3 S. Komornicki, Dwory murowane w Małopolsce z czasów Odrodzenia, Prace Komisji Historii Sztuki, V, Kraków
1930, z. 1, s. 62—116; T. Jakimowicz, Dwór murowany w Polsce w wieku XVI, Warszawa—Poznań 1979; por. też
L. Kajzer, O wieży, kamienicy i kasztelu w Polsce XVI wieku, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej", XXVIII:
1980, nr 2, s. 231, 232.
4 Lukę tę starają się wypełnić nowsze prace: M. Majka, Nie zachowane dwory Ziemi Krakowskiej, Materiały
i Sprawozdania Konserwatorskie Województwa Krakowskiego. Kraków 1968, s. 37— 126; J. Petera, Wiejskie dworki
drewniane na Lubelszczyźnie, Z Zagadnień Kultury Ludowej, I. Lublin 1978, s. 78— 159; R. Brykowski, O drewnianych
dworach na obszarze dawnego województwa lubelskiego ciąg dalszy, „Rocznik Muzeum Wsi Lubelskiej", IV: 1981,
s. 77—110; J. Petera, O wiejskich dworkach drewnianych na Lubelszczyźnie. Polemika, tamże, s. 111—121.
5 Dla celów nin. artykułu wykorzystałem własną, wcześniejszą, nie publikowaną pracę: M. Kornecki, Laskowa,
dwór. Dokumentacja naukowo-konserwatorska, mpis PKZ, Kraków 1976.
6 Materiały Słownika Historycznego Małopolski Średniowiecznej, opr. Oddział PAN w Krakowie, niepubl.
7 Ibid.
8 Andrzej Laskowski występuje wielokrotnie w dokumentach z lat 1613, 1617, 1661 — Arch. XX. Misjonarzy na
Stradomiu w Krakowie, poszyt akt „Laskowa" (cyt. dalej: AXM).
9 Wywód praw własności wsi Laskowa Górna i Dolna z folwarkami Rozpite i Porąbka, spisany na Zamku
Krakowskim, oryg. AXM.
i° Oryg. AXM.
11 Oryg. AXM.
12 Misjonarze w Polsce, [w:] Encyklopedia kościelna, t. XIV, Warszawa 1881, s. 432 п.; A. Chruszczewski,
Zakony w Polsce XVII-XVIII w., „Znak", XVII, 1965, nr 137/138, s. 1582, 1583; Historia Kościoła w Polsce, I, cz. 2,
Poznań—Warszawa 1974, s. 201; B. Fabiani, Warszawski dwór Ludwiki Marii, Warszawa 1976, s. 69, 70.