Rocznik Historii Sztuki (17.1988)

SARKOFAG ERDMANA PROMNITZA

299

uciążliwy dla parafian i spowodował przesunięcie sarkofagu do wnęki przy prezbiterium, co pociągnęło
za sobą rozbicie jednolicie pomyślanego programu.

Monument zamieniecki zrealizowany został przypuszczalnie w pierwszym dziesięcioleciu XVIII w.,
w czasie niezbyt odległym od daty śmierci Promnitza. Ponieważ fundatorka sarkofagu — matka
Erdmana Promnitza — od 1683 r. rezydowała w Lęborku na Pomorzu, poszukiwanie autora dzieła
natrafia na trudności ze względu na znaczną ilość możliwych opcji. Fundatorka mogła bowiem
zamówić nagrobek syna w którymś z pozaśląskich ośrodków rzeźbiarskich, np. w północnych
Niemczech, Niderlandach lub Saksonii, lecz nie jest wykluczone, że zrealizowano go na Śląsku.

Pomijając XIX-wieczną atrybucję26 wiążącą sarkofag z nie wymienionymi z imienia włoskimi
rzeźbiarzami działającymi w Legnicy i Legnickim Polu (?), wysunięto dotychczas dwie propozycje.
Ostowska uważa, że jest to dzieło importowane, a dobór motywów ornamentalnych wskazuje
na środowisko flamandzkie27, natomiast Houszka wiąże sarkofag z drezdeńskim kręgiem Permosera
i twórczością Pawła Heermanna28.

Niewątpliwie tak sarkofag, jak i tablica inskrypcyjna są dziełem jednego warsztatu, o czym
przekonuje porównanie ornamentyki i sposób jej opracowania — szczególnie zaś forma wici akantowej.
Również porównanie figury Famy z postaciami „niewolników" wskazuje, że są one dziełem tego
samego zespołu wykonawców. Kompozycja figury Promnitza jest poprawna i swobodna, gesty,
przy całej konwencjonalności, naturalne i trafnie oddane. Sposób opracowania natomiast jest
twardy i mało finezyjny, co uwidacznia się szczególnie przy tych partiach, które wymagają
szczególnej precyzji — np. żabocie i koronkowych mankietach. Przedstawienie całej figury w zbroi
niewątpliwie ułatwiło rzeźbiarzowi zadanie, choć spowodowało pewną monotonię opracowania materii
rzeźbiarskiej. Również mało finezyjne jest opracowanie twarzy i rąk, nagie zaś figury „niewolników"
ujawniają znaczną nieporadność w oddaniu anatomii. Przy poprawnym na ogół ukazaniu ruchu
zwraca uwagę sposób przedstawienia torsów, skonwencjonalizowany i niezgodny z anatomią.
W zamienieckim sarkofagu widoczna jest pewna niespójność pomiędzy swobodnie i malarsko
potraktowaną ornamentyką a rzeźbą figuralną wykazującą, przy dobrym wyszkoleniu technicznym,
ograniczoną skalę talentu jej twórcy. Trudno dopatrzeć się w nim cech charakterystycznych zarówno
dla rzeźby flamandzkiej, jak i drezdeńskiej. Autorstwo Pawła Heermanna wydaje się tym bardziej
wątpliwe, że był on przez szereg lat kopistą rzeźby antycznej29. Znajomość poprawnej — klasycznej
anatomii nie była więc, tak jak twórcy zamienieckich „niewolników", Heermannowi obca. Sarkofag
zamieniecki mieści się w szeroko pojętej tradycji warsztatowej italianizującej rzeźby europejskiej
XVII w., dzięki czemu można go także wiązać z miejscowymi śląskimi warsztatami działającymi
w początkach XVIII w. w Legnicy lub pobliskim Wrocławiu.

26 Der Sarkofag..., s. 211.

27 Ostowska, op. cit., s. 48.

28 Houszka. op. cit.. s. 29—31.

29 S. Asche, Baltazar Permoser. Leben und Werk, Berlin 1978, s. 49.