DOI Artikel:
Arszyński, Marian: Pochodzenie i środowisko rodzinne architekta Efraima Schroegera (1727-1783)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14540#0323
POCHODZENIE EFRAIMA SCHROEGERA
319
dwudziestych czołowe miejsce wśród elity finansowej Torunia19. Jednocześnie wstępuje on na drogę
lokalnej wprawdzie, ale błyskotliwej kariery politycznej. Już w osiem lat po uzyskaniu prawa
miejskiego zostaje w 1720 r. ławnikiem przedmiejskim, w l. 1723— 1732 pełni funkcję ławnika
staromiejskiego, wreszcie w 1732 r. zostaje rajcą20, umacniając w ten sposób ostatecznie swoją
pozycję w szeregach toruńskiego patrycjatu. W 1738 r. sięga wreszcie po kluczową w zarządzie
miasta funkcję kamelarza (szafarza), czyli kierownika instytucji zawiadującej całokształtem finansów
miasta i jego gospodarką21. Była to funkcja bardzo absorbująca, odpowiedzialna i wymagająca
nie lada zdolności i energii, jeśli zważyć, że Toruń posiadał wówczas 43 komunalne zakłady
przemysłowe oraz kilkanaście wsi i folwarków22. Nadto Schroeger skupił w swoich rękach szereg
dalszych funkcji radzieckich, zapewniających mu dodatkowo duże wpływy i znaczenie, z których
jako najważniejszą wymienić należy funkcję przewodniczącego urzędu wetowego23. Na ułożonej
hierarchicznie liście rajców pełniących istotniejsze funkcje kierownicze w mieście w 1739 r.
Michał Schroeger znajduje się na ósmym miejscu, natomiast w 1750 r. zajmuje już piąte miejsce,
osiągając w ten sposób najwyższy stopień dostojeństwa miejskiego po czterech burmistrzach zajmują-
cych czoło listy24. Niezależnie od tego powierzono mu dodatkowo wiele bardzo poważnych zadań
doraźnych absorbujących ówcześnie władze miasta. Zaangażowany więc zostaje w jedno z naj-
poważniejszych w tym czasie przedsięwzięć budowlanych Torunia — w odbudowę ratusza staromiej-
skiego spalonego w czasie oblężenia w 1703 w.25 Niebawem po jej zakończeniu, w 1739 r.
powołany zostaje w skład posiadającej duże znaczenie prestiżowe komisji rady do spraw budowy
nowego zboru ewangelickiego w Toruniu i odgrywa w niej główną rolę26. Jest też Schroeger
w 1734 r. uczestnikiem poselstwa toruńskiego do nowo koronowanego króla polskiego Augusta III.
Z kolei, w 1735 г., widzimy go w gronie czterech delegatów toruńskich na sejmik generalny
do Malborka. W 1741 r. jest komisarzem wojennym miasta w czasie głośnego ówcześnie zatargu
Torunia z polskim szlachcicem Konopką27. Pełniąc wszystkie te rozliczne funkcje i obowiązki
Schroeger osiągał w działaniu doskonałe rezultaty, zyskujące mu duże uznanie i szacunek władz
oraz wszystkich współobywateli. Musiał więc posiadać nie tylko znaczny stopień inteligencji, wielki
zasób energii i wrodzone zdolności, ale także jakieś minimum wykształcenia28.
Na podstawie wszystkich tych faktów wolno chyba sformułować tezę, że ten bogaty i ustosunkowany,
rzutki i intelektualnie wysoko stojący mieszczanin toruński, prowadzący rozległe interesy handlowe
i zaangażowany w szeroko rozgałęzione, sięgające po części daleko poza horyzont problemów
lokalnych, gospodarcze i polityczne sprawy jednego z najznaczniejszych miast polskich, był w stanie
stworzyć dobre warunki materialne i duchowe dla rozwoju osobowości swych dzieci29. Wśród
19 Księgi pogłównego za 1. 1724— 1753 wykazują, że M. Schroeger prowadził dom i przedsiębiorstwo na skalę
równą takim znanym przedstawicielom elity finansowej Torunia, jak Fenger, Meissner, Borkowski. Giller, Ruttig ltd.
Por. WAP-Toruń Księgi pogłównego — bez sygn. W sprawie przydatności tych ksiąg jako źródła określającego stopień
zamożności mieszkańców Torunia por. J. Wojtowicz, Studia nad kształtowaniem się układu kapitalistycznego w Toruniu,
Toruń 1960, s. 32.
20 J. H. Zernecke, Summarischer Entwurf des geehrten und gelehrten T/wrns, Thorn 1712. Egzemplarz w Książnicy
Miejskiej w Toruniu, sygn. k. 4°. 69 / interfoliowany, z rękopiśmiennymi uzupełnieniami dotyczącymi okresu po 1712 r.
s. 14, 17, 24-26.
21 H. Piskorska, Organizacja władz i kancelarii miasta Torunia do 1793 г., „Roczniki Towarzystwa Naukowego
w Toruniu", R. 59: 1954, z. 2, passim, oraz Wojtowicz, op. cit., s. 16, 105 i passim.
22 Wojtowicz, op. cit., s. 105. 106.
- Distributio officiorum nobilis et spectabilis senatu.;... Kuhrbuch de anno 1750 ect., WAP-Toruń, sygn. I. 128
s. 3—5, 13, 15. 18, 31, 32, 44, 46, 59, 74, 87, 100, notuje m. in. następujące funkcje pełnione w różnych okresach
życia przez M. Schroegera — członek konsystorza, witryk kościoła NMP oraz Św. Wawrzyńca, nadzorca (przewodniczący)
urzędu wetowego, remizy miejskiej, urzędów młyńskiego, leśnego i wartowniczego, arsenału miejskiego, miejskich łąk
zimowych, cechów cyrulików, rzeźników, cukierników, mydlarzy, wytwórców świec. W sprawie wyjątkowego znaczenia urzędu
wetowego por. Wojtowicz, op. cit., s. 18, 19.
24 Distributio officiorum..., passim.
25 Lorentz, Architekt E. Schrôger..., s. 138.
26 C. G. Markull, Der Bau der altstadtischen evangelischen Kirche zu Thorn, Thorn 1856, s. 18.
27 J.E. Wernicke, Geschichte Thorns, t. 1/2, Thorn 1842, s. 421, 423, 428.
28 Sądzić tak można na podstawie publikowanej fragmentarycznie korespondencji odzwierciedlającej cechy mentalności
M. Schroegera i świadczącej m. in. także o pewnym obyciu z łaciną. Markull, op. cit., s. 71.
29 Schroegerowie mieli ośmioro dzieci: Michała (ur. 1713), Adelgundę-Concordię (ur. 1715). Samuela (ur. 1716),
319
dwudziestych czołowe miejsce wśród elity finansowej Torunia19. Jednocześnie wstępuje on na drogę
lokalnej wprawdzie, ale błyskotliwej kariery politycznej. Już w osiem lat po uzyskaniu prawa
miejskiego zostaje w 1720 r. ławnikiem przedmiejskim, w l. 1723— 1732 pełni funkcję ławnika
staromiejskiego, wreszcie w 1732 r. zostaje rajcą20, umacniając w ten sposób ostatecznie swoją
pozycję w szeregach toruńskiego patrycjatu. W 1738 r. sięga wreszcie po kluczową w zarządzie
miasta funkcję kamelarza (szafarza), czyli kierownika instytucji zawiadującej całokształtem finansów
miasta i jego gospodarką21. Była to funkcja bardzo absorbująca, odpowiedzialna i wymagająca
nie lada zdolności i energii, jeśli zważyć, że Toruń posiadał wówczas 43 komunalne zakłady
przemysłowe oraz kilkanaście wsi i folwarków22. Nadto Schroeger skupił w swoich rękach szereg
dalszych funkcji radzieckich, zapewniających mu dodatkowo duże wpływy i znaczenie, z których
jako najważniejszą wymienić należy funkcję przewodniczącego urzędu wetowego23. Na ułożonej
hierarchicznie liście rajców pełniących istotniejsze funkcje kierownicze w mieście w 1739 r.
Michał Schroeger znajduje się na ósmym miejscu, natomiast w 1750 r. zajmuje już piąte miejsce,
osiągając w ten sposób najwyższy stopień dostojeństwa miejskiego po czterech burmistrzach zajmują-
cych czoło listy24. Niezależnie od tego powierzono mu dodatkowo wiele bardzo poważnych zadań
doraźnych absorbujących ówcześnie władze miasta. Zaangażowany więc zostaje w jedno z naj-
poważniejszych w tym czasie przedsięwzięć budowlanych Torunia — w odbudowę ratusza staromiej-
skiego spalonego w czasie oblężenia w 1703 w.25 Niebawem po jej zakończeniu, w 1739 r.
powołany zostaje w skład posiadającej duże znaczenie prestiżowe komisji rady do spraw budowy
nowego zboru ewangelickiego w Toruniu i odgrywa w niej główną rolę26. Jest też Schroeger
w 1734 r. uczestnikiem poselstwa toruńskiego do nowo koronowanego króla polskiego Augusta III.
Z kolei, w 1735 г., widzimy go w gronie czterech delegatów toruńskich na sejmik generalny
do Malborka. W 1741 r. jest komisarzem wojennym miasta w czasie głośnego ówcześnie zatargu
Torunia z polskim szlachcicem Konopką27. Pełniąc wszystkie te rozliczne funkcje i obowiązki
Schroeger osiągał w działaniu doskonałe rezultaty, zyskujące mu duże uznanie i szacunek władz
oraz wszystkich współobywateli. Musiał więc posiadać nie tylko znaczny stopień inteligencji, wielki
zasób energii i wrodzone zdolności, ale także jakieś minimum wykształcenia28.
Na podstawie wszystkich tych faktów wolno chyba sformułować tezę, że ten bogaty i ustosunkowany,
rzutki i intelektualnie wysoko stojący mieszczanin toruński, prowadzący rozległe interesy handlowe
i zaangażowany w szeroko rozgałęzione, sięgające po części daleko poza horyzont problemów
lokalnych, gospodarcze i polityczne sprawy jednego z najznaczniejszych miast polskich, był w stanie
stworzyć dobre warunki materialne i duchowe dla rozwoju osobowości swych dzieci29. Wśród
19 Księgi pogłównego za 1. 1724— 1753 wykazują, że M. Schroeger prowadził dom i przedsiębiorstwo na skalę
równą takim znanym przedstawicielom elity finansowej Torunia, jak Fenger, Meissner, Borkowski. Giller, Ruttig ltd.
Por. WAP-Toruń Księgi pogłównego — bez sygn. W sprawie przydatności tych ksiąg jako źródła określającego stopień
zamożności mieszkańców Torunia por. J. Wojtowicz, Studia nad kształtowaniem się układu kapitalistycznego w Toruniu,
Toruń 1960, s. 32.
20 J. H. Zernecke, Summarischer Entwurf des geehrten und gelehrten T/wrns, Thorn 1712. Egzemplarz w Książnicy
Miejskiej w Toruniu, sygn. k. 4°. 69 / interfoliowany, z rękopiśmiennymi uzupełnieniami dotyczącymi okresu po 1712 r.
s. 14, 17, 24-26.
21 H. Piskorska, Organizacja władz i kancelarii miasta Torunia do 1793 г., „Roczniki Towarzystwa Naukowego
w Toruniu", R. 59: 1954, z. 2, passim, oraz Wojtowicz, op. cit., s. 16, 105 i passim.
22 Wojtowicz, op. cit., s. 105. 106.
- Distributio officiorum nobilis et spectabilis senatu.;... Kuhrbuch de anno 1750 ect., WAP-Toruń, sygn. I. 128
s. 3—5, 13, 15. 18, 31, 32, 44, 46, 59, 74, 87, 100, notuje m. in. następujące funkcje pełnione w różnych okresach
życia przez M. Schroegera — członek konsystorza, witryk kościoła NMP oraz Św. Wawrzyńca, nadzorca (przewodniczący)
urzędu wetowego, remizy miejskiej, urzędów młyńskiego, leśnego i wartowniczego, arsenału miejskiego, miejskich łąk
zimowych, cechów cyrulików, rzeźników, cukierników, mydlarzy, wytwórców świec. W sprawie wyjątkowego znaczenia urzędu
wetowego por. Wojtowicz, op. cit., s. 18, 19.
24 Distributio officiorum..., passim.
25 Lorentz, Architekt E. Schrôger..., s. 138.
26 C. G. Markull, Der Bau der altstadtischen evangelischen Kirche zu Thorn, Thorn 1856, s. 18.
27 J.E. Wernicke, Geschichte Thorns, t. 1/2, Thorn 1842, s. 421, 423, 428.
28 Sądzić tak można na podstawie publikowanej fragmentarycznie korespondencji odzwierciedlającej cechy mentalności
M. Schroegera i świadczącej m. in. także o pewnym obyciu z łaciną. Markull, op. cit., s. 71.
29 Schroegerowie mieli ośmioro dzieci: Michała (ur. 1713), Adelgundę-Concordię (ur. 1715). Samuela (ur. 1716),