Rocznik Historii Sztuki (17.1988)

Z STUDIÓW NAD JUDAIKAMI

325

2. Górna część oprawy na Megilla Ester 3. Fragment dekoracji filigranowej Megilla Ester

z 2. poł. XVIII w. (?), z końca XVIII w.,

w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie

ona formę stosunkowo szerokiego walca pokrytego dekoracją roślinną, przypominającą w układzie
używany w 1. połowie XVIII w. ornament cęgowy. Ornamentyka ułożona jest symetrycznie,
a wzbogacają ją przedstawienia jednoroża i lwa, lany posążek lwa umieszczono też na zwieńczeniu
puszki na zwój.

Wyjątkowo bogatą dekorację posiada druga oprawa Megilla Ester znajdująca się także w Krakowie
w tymże muzeum w Oddziale Czartoryskich (il. 3)7. Walec futerału podzielony został tutaj
wydatnym wałkiem na dwie części, których pola w całości pokrywa gęsta dekoracja z filigranu
układającego się w plastyczne motywy liści i kwiatów. Całość cechuje swoisty horror vacui,
przy mocno zróżnicowanej powierzchni dekoracji. Na wrażenia bogactwa składają się złocenia
i profilowania gałek rączki i zwieńczenia. Megillę ze Zbiorów Czartoryskich uważa się za wyrób
lwowski z końca XVIII w. (?), choć nie jest to udokumentowane znakami złotniczymi.

Znacznie więcej opraw na Zwój Estery zachowało się z XIX w. Znajdują się one w Muzeum
Historycznym m. Krakowa, Żydowskim Instytucie Historycznym, Muzeum Narodowym w Warszawie
i Krakowie oraz w Muzeum w Chrzanowie i Budownictwa Ludowego w Sanoku. Większa część
opraw wykonana została z misternego filigranu na podkładzie z blachy, która niekiedy była
złocona. Mają one w zasadzie kształt walca, u góry zakończonego wydatną zamkniętą koroną
o kilku kabłąkach, często z lanym posążkiem lwa lub ptaka na szczycie. Rączka z reguły

7 Nr inw. XIII-500, wym. dł. 18,6 cm, o 3,2 cm. Megilla ta została wpisana do dawnego katalogu Zbiorów
Czartoryskich w 1880 г., przez Leona Bętkowskiego; por. też L. Lepszy, Przemyśl złotniczy w Polsce, Kraków 1933,
s. 228, nr 183, 186.