DOI Artikel:
Wiercińska, Janina: Starożytności ojczyste Jana Matejki
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14540#0417
STAROŻYTNOŚCI JANA MATEJKI 413
1. Baszta południowa zamku w Wiśniczu, drzeworyt K. Przykorskiego.
Wg „Tygodnik Ilustrowany", 1868, nr 1, s. 4
i artystycznego dochodzi jednak do głosu przede wszystkim w widokach drewnianych domostw
Wiśnicza (il. 5— 9) i Muszyny. Jeśli mamy wierzyć kronikarzowi zarówno faktów, jak i anegdot.
Marianowi Gorzkowskiemu, Matejko „będąc w Wiśniczu w 1863 roku spóźnił się na pociąg —
nie mając co robić, zajął się rysowaniem starych « dworków»..."n, czyli drewnianych domów
z podcieniami, które 3 lipca 1863 r. spłonęły w wielkim pożarze miasteczka. W ten sposób drze-
woryty, które dwa lata później trafiły do czasopism, stały się wraz z garścią zachowanych w muzeach
szkiców ołówkowych Matejki, jedynym świadectwem wyglądu drewnianej architektury Wiśnicza i jego
charakteru i zainspirowały w 1866 r. Józefa Łepkowskiego do szerszej wypowiedzi „o naszych ro-
dzimych odrębnościach" i budownictwie drewnianym12. Łepkowski zwrócił przy tym specjalną uwagę
na pomoc, jaką powinny świadczyć czasopisma, które „mogą i powinny gromadzić rysunki tego
działu budownictwa, przeznaczonego na zatracenie doszczętne [...] Malarze wtedy dopiero rysować
zaczęli zabytki takie, gdy ich tysiące liczne pożary w latach ostatnich zniszczyły. Zaledwie trzy
nazwiska (Matejko, Podczaszyński, Zebrowski), wyjątkowo zacytować umiem tych artystów, co się
z dawna interesowali u nas kształtami owych budowli"13.
Widoki domów podcieniowych małych miasteczek to nie sucha rejestracja elementów ciesiołki.
„Wiązania podpory dachowej z Wiśnicza przed pogorzelą" (il. 5) — taki tytuł nosi rysunek —
powinnyby rejestrować szczegóły techniczne, a w istocie są scenką rodzajową. Na tle ukazanej
w perspektywicznym skrócie ściany domu z widocznymi elementami ciesielskimi żydowska rodzina
z dwojgiem małych dzieci majestatycznie posuwa się wzdłuż ocienionej drzewami stromej uliczki
ku górze, nadając kompozycji posuwisty ruch i powolny rytm. Budowle w Wiśniczu, 1868 (il. 6)
to prospekt uliczki w porze handlowego ruchu : stojący na drewnianym ganku palący fajkę na
11 M. Gorzkowski, Jan Matejko. Epoka lat jego najmłodszych..., Kraków 1895, s. 36, 37.
12 J. Łepkowski, O budowlach drewnianych, „Tygodnik Ilustrowany", 1866, t. 13, nr 340, s. 144—146.
13 Ibid., s. 146.
1. Baszta południowa zamku w Wiśniczu, drzeworyt K. Przykorskiego.
Wg „Tygodnik Ilustrowany", 1868, nr 1, s. 4
i artystycznego dochodzi jednak do głosu przede wszystkim w widokach drewnianych domostw
Wiśnicza (il. 5— 9) i Muszyny. Jeśli mamy wierzyć kronikarzowi zarówno faktów, jak i anegdot.
Marianowi Gorzkowskiemu, Matejko „będąc w Wiśniczu w 1863 roku spóźnił się na pociąg —
nie mając co robić, zajął się rysowaniem starych « dworków»..."n, czyli drewnianych domów
z podcieniami, które 3 lipca 1863 r. spłonęły w wielkim pożarze miasteczka. W ten sposób drze-
woryty, które dwa lata później trafiły do czasopism, stały się wraz z garścią zachowanych w muzeach
szkiców ołówkowych Matejki, jedynym świadectwem wyglądu drewnianej architektury Wiśnicza i jego
charakteru i zainspirowały w 1866 r. Józefa Łepkowskiego do szerszej wypowiedzi „o naszych ro-
dzimych odrębnościach" i budownictwie drewnianym12. Łepkowski zwrócił przy tym specjalną uwagę
na pomoc, jaką powinny świadczyć czasopisma, które „mogą i powinny gromadzić rysunki tego
działu budownictwa, przeznaczonego na zatracenie doszczętne [...] Malarze wtedy dopiero rysować
zaczęli zabytki takie, gdy ich tysiące liczne pożary w latach ostatnich zniszczyły. Zaledwie trzy
nazwiska (Matejko, Podczaszyński, Zebrowski), wyjątkowo zacytować umiem tych artystów, co się
z dawna interesowali u nas kształtami owych budowli"13.
Widoki domów podcieniowych małych miasteczek to nie sucha rejestracja elementów ciesiołki.
„Wiązania podpory dachowej z Wiśnicza przed pogorzelą" (il. 5) — taki tytuł nosi rysunek —
powinnyby rejestrować szczegóły techniczne, a w istocie są scenką rodzajową. Na tle ukazanej
w perspektywicznym skrócie ściany domu z widocznymi elementami ciesielskimi żydowska rodzina
z dwojgiem małych dzieci majestatycznie posuwa się wzdłuż ocienionej drzewami stromej uliczki
ku górze, nadając kompozycji posuwisty ruch i powolny rytm. Budowle w Wiśniczu, 1868 (il. 6)
to prospekt uliczki w porze handlowego ruchu : stojący na drewnianym ganku palący fajkę na
11 M. Gorzkowski, Jan Matejko. Epoka lat jego najmłodszych..., Kraków 1895, s. 36, 37.
12 J. Łepkowski, O budowlach drewnianych, „Tygodnik Ilustrowany", 1866, t. 13, nr 340, s. 144—146.
13 Ibid., s. 146.