Rocznik Historii Sztuki (17.1988)

IKONOGRAFICZNY RODOWÓD „SZAŁU'

439

2. Gustave Moreau, Uskrzydlony centaur i kobieta, wg repr. w „Chimerze", 1901

Kisielewski odczytał więc obraz jako „piekielny skok w przepaść bez dna", a losem kobiety
ma być „zatracenie". Łącząc poczynione dotąd obserwacje sens obrazu można by więc sformułować
w ten sposób: istota ludzka, wiążąca się z czarnym koniem swej duszy, oddająca się niekontrolowanym
popędom zmysłowym, spada w przepaść zatracenia.

Tak odczytując Szał dochodzimy do tematu i obrazu ramowego znanego w dawniejszej iko-
nografii, a w emblematyce sformułowanego w uderzająco podobny sposób, choć w sensie nieco
bardziej ogólnym, bez szczególnej koncentracji na aspekcie erotycznym. Guillaume de la Perrière
w swym wydanym w Lyonie w 1553 r. zbiorze stu emblematów moralnych, noszącym tytuł La
morosophie, jako emblem nr 22 przedstawia konia z rozwianą grzywą, wspiętego i przednimi kopy-
tami zawieszonego nad przepaścią (il. 3). Na jego grzbiecie siedzi niewiasta o wzburzonych wiatrem
włosach, z uniesioną ręką i otwartymi ustami. De la Perrière nie wprowadził lemmatów do swej
emblematyki, tylko subskrypcja pomaga zrozumieć sens obrazu. Brzmi ona w wersji francuskiej
następująco :

Sur ce cheual, qui fol vouloir se nomme.
Ieunesse court sans bride, mordz ne frain :
Ce cheual fait périr maint un jeune homme.
Si de bonne heure il ne change de train6.

6 G. de la Perrière, La morosophie, Lyon 1553, nr 22, przedruk w A. Henkel. A. Schône, Emblemata. Handbueh
zur Sinnbildkunst des XVI. und XVII. Jahrhunderts, Stuttgart 1967, szp. 1536.