DOI Artikel:
Myszor, Wincenty: Symbolika perły w utworach gnostyków i manichejczyków
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19644#0047
kontynuacją wcześniejszej, jest jeszcze bardziej rozbudowana. Pragniemy obecnie prześle-
dzić treść jednego z wielu symboli wspólnych dla gnostyków i manichejczyków, to jest
symbolu perły.
2. SYMBOLIKA PERŁY W PISMACH GNOSTYKÓW
Symbolika perły najdobitniej pojawia się w apokryficznych Dziejach Tomasza, to jest
w hymnicznym fragmencie zwanym Pieśnią o perle8. Zdaniem Geo Widengrena, iranisty
i religioznawcy, Pieśń o perle jest motywem przewodnim i strukturalnym dla badań nad
gnostycyzmem9. Perła w tej pieśni jest celem podróży królewicza, który wysłany do Egiptu
miał ją odszukać i odebrać smokowi. Syn króla zapomina jednak w Egipcie nie tylko o perle,
ale także o swoim szlachetnym pochodzeniu. Dopiero list przypomina mu o wszystkim.
Zdobywa perłę i sam ratuje się z niewoli, w której trzymały go zapomnienie i niewiedza.
Gnostyckim wątkiem jest motyw listu-przypomnienia w funkcji gnozy, która pozwala się
zbawić. Jednak zdaniem wielu badaczy perła symbolizuje boską jaźń królewicza, jego
pochodzenie. Jest szyfrem na oznaczenie duszy świetlistej, pogrążonej na dnie morza,
przykrytej cielskiem smoka, to jest w materii, zostaje jednak uratowana i przywrócona
prawowitemu właścicielowi10. W myśl gnostyckich wyobrażeń perła symbolizowała część
jaźni owego królewicza, który zbawiając siebie z niewoli egipskiej, ratował także i siebie
zdobywając perłę11. Perła nadawała się szczególnie dla wyrażenia nieutracalnej wartości
owej boskiej jaźni w człowieku. W gnostyckiej Ewangelii Filipa z II kodeksu z Nag Hammadi
czytamy: „Gdy perłę rzuca się w błoto, znajdując się tam nie staje się mniej wartościowa, ani
namaszczona nie będzie bardziej wartościowa, lecz zawsze posiada wartość dla swego
właściciela. Podobnie jest z dziećmi bożymi: gdziekolwiek będą, jeszcze mają wartość
u swego Ojca"12. Owymi perłami, dziećmi bożymi, są gnostycy, posiadający ducha, to jest
pneumatycy, którzy zawsze i niezmiennie z natury mają wartość wobec Boga i w oczach
własnych według przyjętej gnozy. Według wypowiedzi, którą przytacza Hipolit Rzymski
w Rafutatio, gnostycy, zwani naaseńczykami, nazywają „żywymi umysły, rozumy i doskona-
łych ludzi (jak) perły owego Niewyobrażalnego, rzucone do stworzenia znajdującego się tu,
poniżej"13. Nazywają zatem żywymi, czyli faktycznie istniejącymi umysły (logos)
i rozumy (nous), czyli ludzi, którzy żyjąc wprawdzie na ziemi, w świecie materialnym, jak
perły mają wartość niezmienną. Perła oznacza tu doskonałych ludzi, gnostyków, a ściślej ich
część duchową. Analogicznie do tej wypowiedzi o perle Ireneusz przytacza wypowiedź
o złocie i skarbie14. Bardzo dobrze poświadczone jest użycie symbolu perły przez źródła
mandejskie15. Łączą one perłę z niebiańską duszą. Nie jest wykluczone, że pomysł
identyfikacji perły z gnostycką jaźnią podsunął język perski, w którym słowo gohr oznacza
zarówno perłę, jak i istotę, substancję16.
43
dzić treść jednego z wielu symboli wspólnych dla gnostyków i manichejczyków, to jest
symbolu perły.
2. SYMBOLIKA PERŁY W PISMACH GNOSTYKÓW
Symbolika perły najdobitniej pojawia się w apokryficznych Dziejach Tomasza, to jest
w hymnicznym fragmencie zwanym Pieśnią o perle8. Zdaniem Geo Widengrena, iranisty
i religioznawcy, Pieśń o perle jest motywem przewodnim i strukturalnym dla badań nad
gnostycyzmem9. Perła w tej pieśni jest celem podróży królewicza, który wysłany do Egiptu
miał ją odszukać i odebrać smokowi. Syn króla zapomina jednak w Egipcie nie tylko o perle,
ale także o swoim szlachetnym pochodzeniu. Dopiero list przypomina mu o wszystkim.
Zdobywa perłę i sam ratuje się z niewoli, w której trzymały go zapomnienie i niewiedza.
Gnostyckim wątkiem jest motyw listu-przypomnienia w funkcji gnozy, która pozwala się
zbawić. Jednak zdaniem wielu badaczy perła symbolizuje boską jaźń królewicza, jego
pochodzenie. Jest szyfrem na oznaczenie duszy świetlistej, pogrążonej na dnie morza,
przykrytej cielskiem smoka, to jest w materii, zostaje jednak uratowana i przywrócona
prawowitemu właścicielowi10. W myśl gnostyckich wyobrażeń perła symbolizowała część
jaźni owego królewicza, który zbawiając siebie z niewoli egipskiej, ratował także i siebie
zdobywając perłę11. Perła nadawała się szczególnie dla wyrażenia nieutracalnej wartości
owej boskiej jaźni w człowieku. W gnostyckiej Ewangelii Filipa z II kodeksu z Nag Hammadi
czytamy: „Gdy perłę rzuca się w błoto, znajdując się tam nie staje się mniej wartościowa, ani
namaszczona nie będzie bardziej wartościowa, lecz zawsze posiada wartość dla swego
właściciela. Podobnie jest z dziećmi bożymi: gdziekolwiek będą, jeszcze mają wartość
u swego Ojca"12. Owymi perłami, dziećmi bożymi, są gnostycy, posiadający ducha, to jest
pneumatycy, którzy zawsze i niezmiennie z natury mają wartość wobec Boga i w oczach
własnych według przyjętej gnozy. Według wypowiedzi, którą przytacza Hipolit Rzymski
w Rafutatio, gnostycy, zwani naaseńczykami, nazywają „żywymi umysły, rozumy i doskona-
łych ludzi (jak) perły owego Niewyobrażalnego, rzucone do stworzenia znajdującego się tu,
poniżej"13. Nazywają zatem żywymi, czyli faktycznie istniejącymi umysły (logos)
i rozumy (nous), czyli ludzi, którzy żyjąc wprawdzie na ziemi, w świecie materialnym, jak
perły mają wartość niezmienną. Perła oznacza tu doskonałych ludzi, gnostyków, a ściślej ich
część duchową. Analogicznie do tej wypowiedzi o perle Ireneusz przytacza wypowiedź
o złocie i skarbie14. Bardzo dobrze poświadczone jest użycie symbolu perły przez źródła
mandejskie15. Łączą one perłę z niebiańską duszą. Nie jest wykluczone, że pomysł
identyfikacji perły z gnostycką jaźnią podsunął język perski, w którym słowo gohr oznacza
zarówno perłę, jak i istotę, substancję16.
43