DOI Artikel:
Melbechowska-Luty, Aleksandra; Ostrowski, Kazimierz [Ill.]: O przemianach w rzeźbiarstwie polskim XIX wieku i twórczości Kazimierza Ostrowskiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19644#0421
Krytycy wielokrotnie pisali o Ostrowskim23. Podziwiali tę oryginalną twórczość
— wszelako nie bez zastrzeżeń. Niektórzy podkreślali „męską siłę" artysty, jego intuicję,
fantazję, bujną imaginację i „nadzwyczajną rzutkość", a także to, że „myśl jego nie lubi
ścieśniać się w zużytych formach i nie zadowala się w granicach konwencjonalizmu, ale
strzela ku wyżynom prawdziwego ideału"24. Lecz uważano też niekiedy, że wpada
w skrajności i w chwilach swobody nadto „puszcza cugle twórczemu natchnieniu". Lirnik
wzbudził zastrzeżenia zbytnią malowniczością i rodzajowym traktowaniem tematu25. Pług,
który wysoko cenił Ostrowskiego, wytknął mu jednak tę cechę talentu, którą my dziś
uważamy może za najbardziej frapującą — dynamikę i ekspresję; w ogólnie pochwalnym
artykule pośmiertnym napisał: „[Ostrowski] grzeszył nadto nadmiarem siły, która w utwo-
rach jego przechodziła często w przesadę"26. Podobnie zareagował Struve omawiając prace
nadesłane na konkurs Zachęty: „Dawid schwycił za włosy ściętą już głowę Goliata
i unosi ją w powietrzu z wyrazem dzikiego triumfu na twarzy. [Rzeźba ta] odznacza się
nadzwyczajną siłą ekspresji przechodzącą nawet w przesadę i naruszającą wskutek tego
spokój i powagę dzieła plastycznego. Trudny materiał skulptury, przy najgenialniejszym
nawet traktowaniu, nie może być bezkarnie zmiękczanym, dla uwydatnienia owej ulotnej,
ciągłej zmianie podlegającej gry muskułów, która towarzyszy wszelkim stanom egzaltacji
[...] Z tym wszystkim jednak i z tego dzieła widnieje talent prawdziwy i życie, świadczące
o niezwykłej energii artysty"27.
Tak rozbieżne oceny właściwego wyrazu dzieła rzeźbiarskiego były charakterystyczne
dla ówczesnej krytyki. W myśli o sztuce 2 połowy XIX wieku wyróżniają się głównie dwie
tendencje: idealistyczna, stawiająca najwyżej kryterium piękna i realistyczna, oceniająca
dzieła według kryterium prawdy. W odniesieniu do rzeźby zakres idealnego piękna
wyznaczały znamiona powagi, harmonii, umiaru, doskonałości i naśladownictwa upięk-
szonej natury. Realizm wiązał się z obserwacją przejawów życia, prawdą ujęcia, rzeczy-
wistym odtwarzaniem natury, autentycznością, siłą i temperamentem. Współczesne oceny
rzeźbiarskich wartości nie były jednak całkowicie jasne. Niektórzy krytycy nie dość
precyzyjnie formułowali myśli (lub byli niezdecydowani), nierzadko gmatwali lub łączyli
różne kryteria, często używali tych samych ogólnikowych wyrażeń, takich jak myśl, idea,
wyraz, charakter, duchowość, siła, polot i natchnienie, które można było rozumieć
wymiennie i wieloznacznie, bowiem przylegały zarówno do pojęcia piękna (ideału)
o tradycyjnym rodowodzie, jak i do rzeczywistego kształtu współczesnego życia. Wiele
kłopotów sprawiały też ewidentne rozbieżności między teorią i wymarzoną wizją „posą-
gowej" sztuki, a konkretną realizacją dzieł rzeźbiarskich, ich poziomem i niezdefiniowaną
stylistycznie, „niedopowiedzianą" formą, na co często się uskarżano. Owa dwoistość postaw
estetycznych oraz niespójność pierwiastków treściowych i formalnych, były źródłem
nieporozumień i ciągnących się latami polemik.
417
— wszelako nie bez zastrzeżeń. Niektórzy podkreślali „męską siłę" artysty, jego intuicję,
fantazję, bujną imaginację i „nadzwyczajną rzutkość", a także to, że „myśl jego nie lubi
ścieśniać się w zużytych formach i nie zadowala się w granicach konwencjonalizmu, ale
strzela ku wyżynom prawdziwego ideału"24. Lecz uważano też niekiedy, że wpada
w skrajności i w chwilach swobody nadto „puszcza cugle twórczemu natchnieniu". Lirnik
wzbudził zastrzeżenia zbytnią malowniczością i rodzajowym traktowaniem tematu25. Pług,
który wysoko cenił Ostrowskiego, wytknął mu jednak tę cechę talentu, którą my dziś
uważamy może za najbardziej frapującą — dynamikę i ekspresję; w ogólnie pochwalnym
artykule pośmiertnym napisał: „[Ostrowski] grzeszył nadto nadmiarem siły, która w utwo-
rach jego przechodziła często w przesadę"26. Podobnie zareagował Struve omawiając prace
nadesłane na konkurs Zachęty: „Dawid schwycił za włosy ściętą już głowę Goliata
i unosi ją w powietrzu z wyrazem dzikiego triumfu na twarzy. [Rzeźba ta] odznacza się
nadzwyczajną siłą ekspresji przechodzącą nawet w przesadę i naruszającą wskutek tego
spokój i powagę dzieła plastycznego. Trudny materiał skulptury, przy najgenialniejszym
nawet traktowaniu, nie może być bezkarnie zmiękczanym, dla uwydatnienia owej ulotnej,
ciągłej zmianie podlegającej gry muskułów, która towarzyszy wszelkim stanom egzaltacji
[...] Z tym wszystkim jednak i z tego dzieła widnieje talent prawdziwy i życie, świadczące
o niezwykłej energii artysty"27.
Tak rozbieżne oceny właściwego wyrazu dzieła rzeźbiarskiego były charakterystyczne
dla ówczesnej krytyki. W myśli o sztuce 2 połowy XIX wieku wyróżniają się głównie dwie
tendencje: idealistyczna, stawiająca najwyżej kryterium piękna i realistyczna, oceniająca
dzieła według kryterium prawdy. W odniesieniu do rzeźby zakres idealnego piękna
wyznaczały znamiona powagi, harmonii, umiaru, doskonałości i naśladownictwa upięk-
szonej natury. Realizm wiązał się z obserwacją przejawów życia, prawdą ujęcia, rzeczy-
wistym odtwarzaniem natury, autentycznością, siłą i temperamentem. Współczesne oceny
rzeźbiarskich wartości nie były jednak całkowicie jasne. Niektórzy krytycy nie dość
precyzyjnie formułowali myśli (lub byli niezdecydowani), nierzadko gmatwali lub łączyli
różne kryteria, często używali tych samych ogólnikowych wyrażeń, takich jak myśl, idea,
wyraz, charakter, duchowość, siła, polot i natchnienie, które można było rozumieć
wymiennie i wieloznacznie, bowiem przylegały zarówno do pojęcia piękna (ideału)
o tradycyjnym rodowodzie, jak i do rzeczywistego kształtu współczesnego życia. Wiele
kłopotów sprawiały też ewidentne rozbieżności między teorią i wymarzoną wizją „posą-
gowej" sztuki, a konkretną realizacją dzieł rzeźbiarskich, ich poziomem i niezdefiniowaną
stylistycznie, „niedopowiedzianą" formą, na co często się uskarżano. Owa dwoistość postaw
estetycznych oraz niespójność pierwiastków treściowych i formalnych, były źródłem
nieporozumień i ciągnących się latami polemik.
417