Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (28.1966)

PAŁAC STANISŁAWA H. LUBOMIRSKIEGO W PUŁAWACH


II. 6. Tylman z Gameren, Pałac w Puławach, projekt założenia dziedzińcowego.
Rys. nr 791 Gab. Ryc. BUW. (Fot. Prac. Fot. BUW)

III
Dalsze szczegóły pierwotnego wyglądu pałacu w
Puławach przynoszą szkice architektoniczne Tylmana
z Gameren (znajdujące się w Gabinecie Rycin Biblio-
teki Uniwersytetu Warszawskiego) rozpoznane kolejno
przez Tadeusza Makowieckiego, Piotra Bohdziewicza,
a zwłaszcza ostatnio przez Marka Kwiatkowskiego23 24.
Rysunki te pozwoliły na definitywne ustalenie autor-
stwa projektu rezydencji puławskiej, znajdującego
zresztą pośrednio potwierdzenie w źródłach pisanych.
W znanym dialogu pt. Rozmowa wielkosobotnia
2-da aprilis anno 1695 jednego Ziemianina z panem
Tylmanem między Ujazdowem a Czerniakowem Sta-
nisław Herakliusz Lubomirski wkłada bowiem w usta
Ziemianina zwracającego się do architekta następu-
jące słowa: „WPana słyszę tak dobrze mówiącego nasz
język, któregoś WMPan nie umiał kiedym WMPana
tako często nawiedzał w Puławach” i dalej w odnie-

23 t. MAKOWIECKI, Archiwum planów Tylmana z Ga-
meren architekta epoki Sobieskiego, „Prace z historii sztu-
ki” wyd. przez Tow. Nauk. Warsz., t. IV, Warszawa 1938,
s. 22; — P. BOHDZIEWICZ, Barokowe pałace Sieniawskich
w Warszawie i Puławach, „Biul. Hist. Sztuki” XIX, 1957,
nr 2, s. 195 oraz tenże, Korespondencja Sieniawskiej, jw.,
S. 284, ii. 57; — KWIATKOWSKI, jw., S. 14—25, 11. 7—31 i 37.
24 Bibl. Zakł. Naród, im. Ossolińskich we Wrocławiu
rkps nr 258, II, k. 76 recto. Fragment dialogu dotyczącego
Puław przytoczył po raz pierwszy, na podstawie zaginio-

sieniu do prowadzonych tam rozmów: „siła mi w pa-
mięci zostało z tego com słyszał od WMPana in ma-
teria scientiae architectonicae” Zi. Również w księgach
metrykalnych parafii włostowickiej, do której należały
Puławy, nie przypadkowo zapewne zanotowany został
w r. 1680 jako świadek chrztu „Gnus Dnus Tilmanus
Architectus Illmi Gnosi Dni Śtanisflai] Lubomirski
Marszalec Rei. Pol.” 25.
Tylmanowskie rysunki dotyczące Puław pozwalają
także na częściowe odtworzenie niezmiernie ciekawego
procesu powstawania bogatej i konsekwentnie prze-
myślanej kompozycji budowli26. Najwcześniejsze ze
znanych studium projektu przynosi rysunek nr 124
przedstawiający rzut pałacu, którego zasadniczy rozkład
wnętrz z westibulem na osi i dwoma apartamentami
po bokach jest już skrystalizowany (il. 5). Brak tu
jeszcze frontowych pawilonów i odmienny jest rzut
salonu w formie prostokąta poszerzonego jedynie od
strony westibulu owalną wnęką. Plan salonu posiada

nego idzisiaj rękopisu nr 3519 Biblioteki Ordynacji Krasiń-
skich, T. MAKOWIECKI (Tylman z Gameren, „Sprawozda-
nia z posiedzeń Tow. Nauk. Warsz.”, Wydz. II, XXVII, 1935,
z. 1—6, s. 16).
25 Por. JAROSZEWSKI i KOWALCZYK, Artyści w Puła-
wach, jw., s. 213 oraz KWIATKOWSKI, jw., s. 12 i przyp. 6.
26 Ponieważ M. KWIATKOWSKI nie zwrócił na to uwagi
zdecydowałem się na omówienie raz jeszcze rysunków TYL-
MANA specjalnie pod kątem widzenia rozwoju koncepcji
architektonicznej pałacu.

9