DOI issue:
Nr. 1
DOI article:Rozprawy
DOI article:Mossakowski, Stanisław: Pałac Stanisława Herakliusza Lubomirskiego w Puławach
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.47789#0016
STANISŁAW MOSSAKOWSKI
II. 5. Tylman z Gameren, Pałac w Puławach, pro-
jekty rzutu. Rys. nr 124—125 Gab. Ryc. BUW.
(Fot. IUA w Warszawie)
Bardzo celowo i funkcjonalnie przedstawiał się
układ wnętrz pałacu. Pierwsze piętro, dostępne bez-
pośrednio dzięki zewnętrznym schodom, miało charak-
ter reprezentacyjnego piano nobile. Na osi usytuowany
21 Rzuty poziome pałacu przedstawione na rysunkach
szwedzkich (zasadniczo bardziej wiarygodne od rysunków
perspektywicznych) są również schematyczne i w szczegó-
łach uproszczone ia nawet czasami mylne (brak np. otwo-
rów w ściankach oddzielających alkowy w pokojach sypial-
nych),
22 System podziałów i dekoracji strony zewnętrznej pa-
łacu jest na rysunkach szwedzkich również schematycznie
był obszerny westibul a po jego bokach dwa syme-
tryczne apartamenty mieszkalne, każdy składający
się z przedpokoju, pokoju sypialnego z alkową
i gabinetu w narożnym pawilonie. Za westibulem,
w ryzalicie od strony Wisły mieścił się salon o rzucie
wydłużonego i poprzecznie do osi głównej usytowanego
prostokąta, poszerzonego po środku do formy nierówno-
bocznego ośmioboku. Był on połączony z tarasem
otocznym tralkową balustradą, z którego rozciągał się
widok na dolinę Wisły i całą okolicę. Flankujące taras
narożne pawilony spełniały rolę widokowych belwe-
derów, wygodnych zwłaszcza w czasie upałów lub
niepogody a umieszczone po ich bokach schody łączyły
taras z otaczającym ogrodem. Dolną kondygnację,
znacznie niższą od piano nobiłe, zajmowały pomiesz-
czenia przeznaczone dla służby i do celów gospodar-
czych oraz piwnice pod salonem, tarasem i pawilonami
od strony Wisły. Natomiast kondygnacja mezzaninowa
posiadała tylko dwa pomieszczenia spełniające zapew-
ne rolę saloników lub może pokoi gościnnych. Wszyst-
kie kondygnacje były połączone dwiema wewnętrz-
nymi klatkami schodowymi umieszczonymi w bocz-
nych przestrzeniach przejścia z westibulu do salonu 21.
Tym sposobem w stosunkowo niewielkiej budowli
został znakomicie połączony wygodny program miesz-
kalny z rozbudowanymi i urozmaiconymi pomieszcze-
niami reprezentacyjnymi. Wygoda i reprezentacyjność
budowli pałacowej łączyła się tutaj z przyjemnościami
ogrodowego kasina i widokowego belwederu.
Funkcjonalny układ wnętrza pałacu posiadał swe
odbicie w systemie podziałów architektonicznych jego
strony zewnętrznej. Pierwszą kondygnację, stanowiącą
jakby cokół całej budowli, artykułowały pionowe pasy
pseudorustyki, będące podstawą toskańskich pilastrów
lub pseudopilastrów dzielących piano nobiłe i mezza-
nino. Z kólei dźwigane przez pilastry belkowanie oraz
gzymsy, łączące postumenty pilastrów z podokienni-
kami okien piano nobiłe, obiegając cały pałac spajały
konsekwentnie wszystkie jego części. Części te były
jednocześnie zróżnicowane dzięki różnorodnym for-
mom obramień okien i nisz oraz dekoracji rzeźbiar-
skiej podkreślającej szczególnie środkową, ryzalitową
partię budowli. Oba ryzality otrzymały zwieńczenia
w formie trójkątnych przyczółków. Ryzalit od strony
Wisły posiadał przyczółek lekko załamany nad wy-
stępującą do przodu środkową wyższą częścią, która
zdawała się przesłaniać, jakgdyby ukryty za nią,
drugi większy przyczółek, widoczny tylko we frag-
mentach wieńczących niższe części boczne. Pola przy-
czółków ryzalitów wypełniały bogate płaskorzeźby
uzupełnione posągami umieszczonymi na ich szczytach
i narożach. Posągi te miały swe odpowiedniki w figu-
rach wieńczących hełmiaste dachy pawilonów. Środ-
kową oś ryzalitu fasadowego akcentował wreszcie
rzeźbiony portal hermowy, a prowadzące do niego
schody, ujęte balustradą ozdobioną u wstępu i pod
koniec biegów figurami i wazonami, mieściły pośrodku
podmurowania podestu niszę z rzeźbionym posągiem22.
i nieprecyzyjnie zaznaczony. Trudno np. przypuścić, aby
w ryzalicie fasady czterem pilastrom piano nobile mogło od-
powiadać sześć pilastrów mezzanina. Należy raczej sądzić,
że dodatkowa, wewnętrzna para pilastrów mezzanina sta-
nowiła w rzeczywistości obramienie środkowego okna. Nie
do 'przyjęcia są także wydłużone proporcje obramień okien-
nych w elewacji od strony Wisły.
8
II. 5. Tylman z Gameren, Pałac w Puławach, pro-
jekty rzutu. Rys. nr 124—125 Gab. Ryc. BUW.
(Fot. IUA w Warszawie)
Bardzo celowo i funkcjonalnie przedstawiał się
układ wnętrz pałacu. Pierwsze piętro, dostępne bez-
pośrednio dzięki zewnętrznym schodom, miało charak-
ter reprezentacyjnego piano nobile. Na osi usytuowany
21 Rzuty poziome pałacu przedstawione na rysunkach
szwedzkich (zasadniczo bardziej wiarygodne od rysunków
perspektywicznych) są również schematyczne i w szczegó-
łach uproszczone ia nawet czasami mylne (brak np. otwo-
rów w ściankach oddzielających alkowy w pokojach sypial-
nych),
22 System podziałów i dekoracji strony zewnętrznej pa-
łacu jest na rysunkach szwedzkich również schematycznie
był obszerny westibul a po jego bokach dwa syme-
tryczne apartamenty mieszkalne, każdy składający
się z przedpokoju, pokoju sypialnego z alkową
i gabinetu w narożnym pawilonie. Za westibulem,
w ryzalicie od strony Wisły mieścił się salon o rzucie
wydłużonego i poprzecznie do osi głównej usytowanego
prostokąta, poszerzonego po środku do formy nierówno-
bocznego ośmioboku. Był on połączony z tarasem
otocznym tralkową balustradą, z którego rozciągał się
widok na dolinę Wisły i całą okolicę. Flankujące taras
narożne pawilony spełniały rolę widokowych belwe-
derów, wygodnych zwłaszcza w czasie upałów lub
niepogody a umieszczone po ich bokach schody łączyły
taras z otaczającym ogrodem. Dolną kondygnację,
znacznie niższą od piano nobiłe, zajmowały pomiesz-
czenia przeznaczone dla służby i do celów gospodar-
czych oraz piwnice pod salonem, tarasem i pawilonami
od strony Wisły. Natomiast kondygnacja mezzaninowa
posiadała tylko dwa pomieszczenia spełniające zapew-
ne rolę saloników lub może pokoi gościnnych. Wszyst-
kie kondygnacje były połączone dwiema wewnętrz-
nymi klatkami schodowymi umieszczonymi w bocz-
nych przestrzeniach przejścia z westibulu do salonu 21.
Tym sposobem w stosunkowo niewielkiej budowli
został znakomicie połączony wygodny program miesz-
kalny z rozbudowanymi i urozmaiconymi pomieszcze-
niami reprezentacyjnymi. Wygoda i reprezentacyjność
budowli pałacowej łączyła się tutaj z przyjemnościami
ogrodowego kasina i widokowego belwederu.
Funkcjonalny układ wnętrza pałacu posiadał swe
odbicie w systemie podziałów architektonicznych jego
strony zewnętrznej. Pierwszą kondygnację, stanowiącą
jakby cokół całej budowli, artykułowały pionowe pasy
pseudorustyki, będące podstawą toskańskich pilastrów
lub pseudopilastrów dzielących piano nobiłe i mezza-
nino. Z kólei dźwigane przez pilastry belkowanie oraz
gzymsy, łączące postumenty pilastrów z podokienni-
kami okien piano nobiłe, obiegając cały pałac spajały
konsekwentnie wszystkie jego części. Części te były
jednocześnie zróżnicowane dzięki różnorodnym for-
mom obramień okien i nisz oraz dekoracji rzeźbiar-
skiej podkreślającej szczególnie środkową, ryzalitową
partię budowli. Oba ryzality otrzymały zwieńczenia
w formie trójkątnych przyczółków. Ryzalit od strony
Wisły posiadał przyczółek lekko załamany nad wy-
stępującą do przodu środkową wyższą częścią, która
zdawała się przesłaniać, jakgdyby ukryty za nią,
drugi większy przyczółek, widoczny tylko we frag-
mentach wieńczących niższe części boczne. Pola przy-
czółków ryzalitów wypełniały bogate płaskorzeźby
uzupełnione posągami umieszczonymi na ich szczytach
i narożach. Posągi te miały swe odpowiedniki w figu-
rach wieńczących hełmiaste dachy pawilonów. Środ-
kową oś ryzalitu fasadowego akcentował wreszcie
rzeźbiony portal hermowy, a prowadzące do niego
schody, ujęte balustradą ozdobioną u wstępu i pod
koniec biegów figurami i wazonami, mieściły pośrodku
podmurowania podestu niszę z rzeźbionym posągiem22.
i nieprecyzyjnie zaznaczony. Trudno np. przypuścić, aby
w ryzalicie fasady czterem pilastrom piano nobile mogło od-
powiadać sześć pilastrów mezzanina. Należy raczej sądzić,
że dodatkowa, wewnętrzna para pilastrów mezzanina sta-
nowiła w rzeczywistości obramienie środkowego okna. Nie
do 'przyjęcia są także wydłużone proporcje obramień okien-
nych w elewacji od strony Wisły.
8