DOI issue:
Nr. 1
DOI article:Miscellanea
DOI article:Trajdos, Ewa: Przyczynek do twórczości Wawrzyńca Włodarza
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.47789#0036
MISCE LLANEA
EWA TRAJDOS
PRZYCZYNEK DO TWÓRCZOŚCI WAWRZYŃCA WŁODARZA*
Artyści polscy, którzy zawędrowali na Spisz i Sło-
wację w XV i w początku XVI stulecia, tworzyli dość
liczne skupiska w poszczególnych miastach takich jak
Koszyce, Bardiów, Preszów czy Sabinów. Kolonie te
zamieszkiwali zarówno architekci np. Paweł koszycki
z Sącza \ malarze — Jakub z Sącza pracujący w Bar-
diowie2, Piotr Polonus mieszkaniec Koszyc i Preszo-
wa3, Mikołaj z Bochni zmarły w Koszycach 4 i Waw-
rzyniec Włodarz działający zarówno w Preszowie jak
i w Koszycach 5, a także rzeźbiarze — jak np. Tomasz
czy Andrzej krakowski,, którzy wnieśli swój wkład
do skarbca sztuki górnowęgierskiej 6.
W obszernej problematyce twórczości kolonii pol-
skich artystów na Spiszu i Słowacji niemałe miejsce
należy się Wawrzyńcowi Włodarzowi. Dotychczas jed-
nak domyślano się w nim współautora cyklu Legendy
św. Elżbiety w ołtarzu głównym katedry w Koszy-
cach, powstałym między rokiem 1474 a 1477 7. Przy-
puszczenie to opierano na odkrytym na jednym z ob-
razów cyklu znaku powtarzającym się kilkakrotnie.
Znak ten interpretowano jako „M” lub „W” i uwa-
żano za sygnaturę malarza8. Mihalik ową „sygna-
turę” identyfikował ze znakiem „M” wyrytym na
płycie nagrobnej Mikołaja z Bochni, znalezionej
przezeń i wmurowanej obecnie w ścianę kaplicy św.
Michała w Koszycach9. Genthon podważa argumenty
Mihalika przypuszczając, że domniemana sygnatura
Mikołaja z Bochni, pojawiająca się na metalowych
misach wymalowanych w scenie Wesela w Wartburgu
jest jedynie wiernie odtworzonym stemplem warszta-
* Praca niniejsza jest fragmentem rozprawy doktorskiej
pt. „Relacje artystyczne Małopolski i Górnych Węgier (Spisz
i Słowacja) w XV i pocz. XVI wieku” — wykonanej pod
kierunkiem prof. dr Michała Walickiego, złożonej w grud-
niu 1964 w ISPAN. W skład jej wchodzą rozdziały: 1. Kolo-
nia polskich artystów na Spiszu i Słowacji (Piotr Polonus,
Mikołaj z Bochni, Wawrzyniec Włodarz). 2. Wpływ krakow-
skiego warsztatu Wita Stwosza na rzeźbę Spiszą i Słowacji
(Analiza twórczości Pawła z Lewoczy, Mistrza ANS i in-
nych anonimowych rzeźbiarzy gómowęgierskich). 3. Proble-
matyka twórczości Jakuba z Sącza (warsztat małopolski
Mistrza ołtarza św. Trójcy w katedrze na Wawelu i jego
związki ze sztuką Bardiowa).
1 L. KEMENY, Pal kassai epitómester, „Miivószet”
t. XIII, 1914, s. 379.
2 Obszerniej omawiam jego twórczość we fragmencie mo-
jej pracy doktorskiej jw., Rozdział pt. „Problematyka twór-
czości Jakuba z Sącza”.
3 B. IVANYI, Eperjes kózepkori festói, Eperjes szabad
kiralyl varos mutórteneti adatai, Budapeszt 1917—1918.
4 J. MIHALIK, A kassai szekesegyhaz fóoltdrkepeinek,
„Akadśmiai Ertesitó” t. XXV, 1914, s. 624—630.
5 ivANYI, jw.; — L. KEMENY, A kassai Szent Erzsebet-
egyhdz tórtenetćhez, „Archaeologiai Ertesitó” t. XVII, 1897,
s. 415.
tu złotniczego, który je wykonał10. Kemeny zaś wraca
do interpretacji znaku jako sygnatury malarza, lecz
w przeciwieństwie do Mihalika widzi w nim Waw-
rzyńca Włodarza n.
Dokładna analiza kształtów tajemniczego znaku
i jego porównanie ze znakiem wyrytym na płycie
nagrobnej Mikołaja z Bochni, sugerowane przez Mi-
halika, istotnie wskazuje na wielkie podobieństwo
obu „sygnatur”. Jeśli więc nawet przyjąć, że znak
z ołtarza koszyckiego jest sygnaturą mistrza, to moż-
na ją powiązać jedynie z osobą Mikołaja z Bochni.
Wykluczenie ewentualnego udziału Wawrzyńca Wło-
darza w pracach nad koszyckim cyklem Legendy
św. Elżbiety znajduje swoje potwierdzenie w źródłach
archiwalnych. W świetle uzyskanych przeze mnie wia-
domości pobyt artysty w Koszycach w okresie prac
(1474—77) nad kwaterami ołtarza głównego był nie-
możliwy.
Najwcześniejsze źródło pochodzi z r. 1488 — jest
to dokument stwierdzający, że w roku tym Włodarz
pełnił pomocniczą rolę w warsztacie krakowskim12.
Nosi on tu nazwisko „Wladarz” i określa się go jako
„famulus artis pictorie”. W dokumentach krakowskich
z lat dziewięćdziesiątych XV w. wielokrotnie wystę-
puje nazwisko malarczyka Włodarza — „famulusa”
mistrza Jana Wielkiego13. Z zestawienia powyższych
tekstów źródłowych wynika, że informacje te do-
tyczą jednej i tej samej osoby — Wawrzyńca Wło-
darza. Pojawiający się w tekstach archiwum koszyc-
kiego Wawrzyniec złotnik — „magister Laurentius
6 L. KEMENY, A kassai kópiró czehrol, „Archaeologiai
Ertesitó” t. XXII, 1902, s. 410—412. E. MAROSI, Beitrage zur
Baugeschichte der St. Elisabeth Pfarrkirche von Kassa, „Ac-
ta Historiae Artium” t. X, zesz. 3—4, s. 240.
7 L. KEMENY, A kassai Szent Erzsćbet — egyaz tórtć-
netćhez, „Archaeologiai Ertesitó”, t. X, 1890, s. 339—340.
M. WALICKI, Stilstufen der gotischen Tafelmalerei in Po-
len im XV Jahrhundert, Warszawa 1933, s. 8, 13, 28—30; —
tenże, Malarstwo polskie XV wieku, Warszawa 1938, s. 146.
8 KEMENY, jw.; — tenże, A kassai kepiró., jw.; — WA-
LICKI, Malarstwo polskie., jw.
9 MIHALIK, A kassai..., jw.
10 I. GENTHON, A regi magyar festómuueszet, Vac 1932,
S. 82—83.
U KEMENY, A kassai kepiró., jw.
12 Acta Officialia archiwum Kurii Metrop. w Krakowie
nr 14, s. 281—282: „1488. Laurentius Wladarz famulus artis
pictorie duos florenos in auro Stanislao Moszczik mercatore
in Czchw honorabili domino Jacobo de Bembelno lectori
missarum ad S. Mariam dedit, donavit donatione inter vi-
vos facta, transfundens totum ius et proprietatem eorundem
duorum florenorum in ipsum Jacobum et eundem in pro-
curatorem et propretatium ipsorum florenorum ad levan-
dum eosdem et guitandum de eisdem constitundo, petwit
per dominum huiusmodi donacionem admitti; et domi-
28
EWA TRAJDOS
PRZYCZYNEK DO TWÓRCZOŚCI WAWRZYŃCA WŁODARZA*
Artyści polscy, którzy zawędrowali na Spisz i Sło-
wację w XV i w początku XVI stulecia, tworzyli dość
liczne skupiska w poszczególnych miastach takich jak
Koszyce, Bardiów, Preszów czy Sabinów. Kolonie te
zamieszkiwali zarówno architekci np. Paweł koszycki
z Sącza \ malarze — Jakub z Sącza pracujący w Bar-
diowie2, Piotr Polonus mieszkaniec Koszyc i Preszo-
wa3, Mikołaj z Bochni zmarły w Koszycach 4 i Waw-
rzyniec Włodarz działający zarówno w Preszowie jak
i w Koszycach 5, a także rzeźbiarze — jak np. Tomasz
czy Andrzej krakowski,, którzy wnieśli swój wkład
do skarbca sztuki górnowęgierskiej 6.
W obszernej problematyce twórczości kolonii pol-
skich artystów na Spiszu i Słowacji niemałe miejsce
należy się Wawrzyńcowi Włodarzowi. Dotychczas jed-
nak domyślano się w nim współautora cyklu Legendy
św. Elżbiety w ołtarzu głównym katedry w Koszy-
cach, powstałym między rokiem 1474 a 1477 7. Przy-
puszczenie to opierano na odkrytym na jednym z ob-
razów cyklu znaku powtarzającym się kilkakrotnie.
Znak ten interpretowano jako „M” lub „W” i uwa-
żano za sygnaturę malarza8. Mihalik ową „sygna-
turę” identyfikował ze znakiem „M” wyrytym na
płycie nagrobnej Mikołaja z Bochni, znalezionej
przezeń i wmurowanej obecnie w ścianę kaplicy św.
Michała w Koszycach9. Genthon podważa argumenty
Mihalika przypuszczając, że domniemana sygnatura
Mikołaja z Bochni, pojawiająca się na metalowych
misach wymalowanych w scenie Wesela w Wartburgu
jest jedynie wiernie odtworzonym stemplem warszta-
* Praca niniejsza jest fragmentem rozprawy doktorskiej
pt. „Relacje artystyczne Małopolski i Górnych Węgier (Spisz
i Słowacja) w XV i pocz. XVI wieku” — wykonanej pod
kierunkiem prof. dr Michała Walickiego, złożonej w grud-
niu 1964 w ISPAN. W skład jej wchodzą rozdziały: 1. Kolo-
nia polskich artystów na Spiszu i Słowacji (Piotr Polonus,
Mikołaj z Bochni, Wawrzyniec Włodarz). 2. Wpływ krakow-
skiego warsztatu Wita Stwosza na rzeźbę Spiszą i Słowacji
(Analiza twórczości Pawła z Lewoczy, Mistrza ANS i in-
nych anonimowych rzeźbiarzy gómowęgierskich). 3. Proble-
matyka twórczości Jakuba z Sącza (warsztat małopolski
Mistrza ołtarza św. Trójcy w katedrze na Wawelu i jego
związki ze sztuką Bardiowa).
1 L. KEMENY, Pal kassai epitómester, „Miivószet”
t. XIII, 1914, s. 379.
2 Obszerniej omawiam jego twórczość we fragmencie mo-
jej pracy doktorskiej jw., Rozdział pt. „Problematyka twór-
czości Jakuba z Sącza”.
3 B. IVANYI, Eperjes kózepkori festói, Eperjes szabad
kiralyl varos mutórteneti adatai, Budapeszt 1917—1918.
4 J. MIHALIK, A kassai szekesegyhaz fóoltdrkepeinek,
„Akadśmiai Ertesitó” t. XXV, 1914, s. 624—630.
5 ivANYI, jw.; — L. KEMENY, A kassai Szent Erzsebet-
egyhdz tórtenetćhez, „Archaeologiai Ertesitó” t. XVII, 1897,
s. 415.
tu złotniczego, który je wykonał10. Kemeny zaś wraca
do interpretacji znaku jako sygnatury malarza, lecz
w przeciwieństwie do Mihalika widzi w nim Waw-
rzyńca Włodarza n.
Dokładna analiza kształtów tajemniczego znaku
i jego porównanie ze znakiem wyrytym na płycie
nagrobnej Mikołaja z Bochni, sugerowane przez Mi-
halika, istotnie wskazuje na wielkie podobieństwo
obu „sygnatur”. Jeśli więc nawet przyjąć, że znak
z ołtarza koszyckiego jest sygnaturą mistrza, to moż-
na ją powiązać jedynie z osobą Mikołaja z Bochni.
Wykluczenie ewentualnego udziału Wawrzyńca Wło-
darza w pracach nad koszyckim cyklem Legendy
św. Elżbiety znajduje swoje potwierdzenie w źródłach
archiwalnych. W świetle uzyskanych przeze mnie wia-
domości pobyt artysty w Koszycach w okresie prac
(1474—77) nad kwaterami ołtarza głównego był nie-
możliwy.
Najwcześniejsze źródło pochodzi z r. 1488 — jest
to dokument stwierdzający, że w roku tym Włodarz
pełnił pomocniczą rolę w warsztacie krakowskim12.
Nosi on tu nazwisko „Wladarz” i określa się go jako
„famulus artis pictorie”. W dokumentach krakowskich
z lat dziewięćdziesiątych XV w. wielokrotnie wystę-
puje nazwisko malarczyka Włodarza — „famulusa”
mistrza Jana Wielkiego13. Z zestawienia powyższych
tekstów źródłowych wynika, że informacje te do-
tyczą jednej i tej samej osoby — Wawrzyńca Wło-
darza. Pojawiający się w tekstach archiwum koszyc-
kiego Wawrzyniec złotnik — „magister Laurentius
6 L. KEMENY, A kassai kópiró czehrol, „Archaeologiai
Ertesitó” t. XXII, 1902, s. 410—412. E. MAROSI, Beitrage zur
Baugeschichte der St. Elisabeth Pfarrkirche von Kassa, „Ac-
ta Historiae Artium” t. X, zesz. 3—4, s. 240.
7 L. KEMENY, A kassai Szent Erzsćbet — egyaz tórtć-
netćhez, „Archaeologiai Ertesitó”, t. X, 1890, s. 339—340.
M. WALICKI, Stilstufen der gotischen Tafelmalerei in Po-
len im XV Jahrhundert, Warszawa 1933, s. 8, 13, 28—30; —
tenże, Malarstwo polskie XV wieku, Warszawa 1938, s. 146.
8 KEMENY, jw.; — tenże, A kassai kepiró., jw.; — WA-
LICKI, Malarstwo polskie., jw.
9 MIHALIK, A kassai..., jw.
10 I. GENTHON, A regi magyar festómuueszet, Vac 1932,
S. 82—83.
U KEMENY, A kassai kepiró., jw.
12 Acta Officialia archiwum Kurii Metrop. w Krakowie
nr 14, s. 281—282: „1488. Laurentius Wladarz famulus artis
pictorie duos florenos in auro Stanislao Moszczik mercatore
in Czchw honorabili domino Jacobo de Bembelno lectori
missarum ad S. Mariam dedit, donavit donatione inter vi-
vos facta, transfundens totum ius et proprietatem eorundem
duorum florenorum in ipsum Jacobum et eundem in pro-
curatorem et propretatium ipsorum florenorum ad levan-
dum eosdem et guitandum de eisdem constitundo, petwit
per dominum huiusmodi donacionem admitti; et domi-
28