DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Miscellanea
DOI Artikel:Waźbiński, Zygmunt: Akt klasyczny w sztuce średniowiecza
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.47789#0079
AKT KLASYCZNY W SZTUCE ŚREDNIOWIECZA
II. 6. Postać zmartwychwstająca, Złota Brama, Frei-
berg, poi. XIII w. Wg A. Goldschmidt, Die Skulpturen
von Freiberg..., Berlin 1926, ił. 42,
11. 7. Ewa, portal z kościoła św. Wincentego, obecnie
kościół Marii Magdaleny we Wrocławiu.
(Fot. W. Górski)
stycznych (realizmu „idealizującego” — opartego na
klasycznych wzorach sztuki antycznej). Nawiązanie
do antyku wyjaśnia, jak sądzę, w znacznej mierze
to średniowieczne zainteresowanie ciałem ludzkim.
Dotyczy to nie tylko tych środowisk twórczych gdzie
antyki znajdowały się „in situ” (w krajach romań-
skich), ale również i tam, gdzie znajdowały się kolekcje
sztuki antycznej.16
Nie jest więc przypadkiem, że większość znanych
nam aktów średniowiecznych jest bezpośrednim lub
pośrednim nawiązaniem do antyku. Natomiast akty
powstałe poza tym kręgiem charakteryzują się fanta-
styczną strukturą anatomiczną — naturalistycznym lub
geometrycznym zniekształceniem ciała ludzkiego (por.
XIII-wieczne ilustracje anatomiczne z przedstawienia-
16 Np. Venus Pudica w Strzelnie pojawiała się wśród
personifikacji romańskich najprawdopodobniej na życzenie
autora programu ikonograficznego, mającego zamiłowania
kolekcjonerskie. Por. Z. WAŻBIŃSKI, Motyw Wenus kla-
sycznej w sztuce romańskiej, „Średniowiecze — Studia o
Kulturze” n, (w druku).
mi postaci ludzkich w tympanonach katedr w Reims
i w Bourges)17.
Mówiąc więc o akcie średniowiecznym, należy
mówić przede wszystkim o „modelu” antycznym.
*
* *
Model antyczny wszedł bardzo wcześnie do średnio-
wiecznego „muzeum obrazów”. Sztukę antyczną po-
tępiano za jej poganizm (zwłaszcza we wczesnym
średniowieczu) ale ceniono wysoko jej kunszt i piękno.
Taki stosunek do antyku cechował zarówno artystów
jak i dostojników kościoła wykształconych na kulturze
klasycznej. Już kodeks Teodozjusza nakazywał „oce-
niać (posągi antyczne) wedle ich wartości artystycznej
a nie kultowej” 1S. Z podobnym poglądem spotykamy
17 Oxford Bodleian Library, Codex Ashmole 399 (rok 1292).
Por. L. PREMUDA, Storia deWiconografia anatomica, Milano
1957, il. XI.
18 TATARKIEWICZ, jw., S. 33; nr 16,
71
II. 6. Postać zmartwychwstająca, Złota Brama, Frei-
berg, poi. XIII w. Wg A. Goldschmidt, Die Skulpturen
von Freiberg..., Berlin 1926, ił. 42,
11. 7. Ewa, portal z kościoła św. Wincentego, obecnie
kościół Marii Magdaleny we Wrocławiu.
(Fot. W. Górski)
stycznych (realizmu „idealizującego” — opartego na
klasycznych wzorach sztuki antycznej). Nawiązanie
do antyku wyjaśnia, jak sądzę, w znacznej mierze
to średniowieczne zainteresowanie ciałem ludzkim.
Dotyczy to nie tylko tych środowisk twórczych gdzie
antyki znajdowały się „in situ” (w krajach romań-
skich), ale również i tam, gdzie znajdowały się kolekcje
sztuki antycznej.16
Nie jest więc przypadkiem, że większość znanych
nam aktów średniowiecznych jest bezpośrednim lub
pośrednim nawiązaniem do antyku. Natomiast akty
powstałe poza tym kręgiem charakteryzują się fanta-
styczną strukturą anatomiczną — naturalistycznym lub
geometrycznym zniekształceniem ciała ludzkiego (por.
XIII-wieczne ilustracje anatomiczne z przedstawienia-
16 Np. Venus Pudica w Strzelnie pojawiała się wśród
personifikacji romańskich najprawdopodobniej na życzenie
autora programu ikonograficznego, mającego zamiłowania
kolekcjonerskie. Por. Z. WAŻBIŃSKI, Motyw Wenus kla-
sycznej w sztuce romańskiej, „Średniowiecze — Studia o
Kulturze” n, (w druku).
mi postaci ludzkich w tympanonach katedr w Reims
i w Bourges)17.
Mówiąc więc o akcie średniowiecznym, należy
mówić przede wszystkim o „modelu” antycznym.
*
* *
Model antyczny wszedł bardzo wcześnie do średnio-
wiecznego „muzeum obrazów”. Sztukę antyczną po-
tępiano za jej poganizm (zwłaszcza we wczesnym
średniowieczu) ale ceniono wysoko jej kunszt i piękno.
Taki stosunek do antyku cechował zarówno artystów
jak i dostojników kościoła wykształconych na kulturze
klasycznej. Już kodeks Teodozjusza nakazywał „oce-
niać (posągi antyczne) wedle ich wartości artystycznej
a nie kultowej” 1S. Z podobnym poglądem spotykamy
17 Oxford Bodleian Library, Codex Ashmole 399 (rok 1292).
Por. L. PREMUDA, Storia deWiconografia anatomica, Milano
1957, il. XI.
18 TATARKIEWICZ, jw., S. 33; nr 16,
71