Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (28.1966)

KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI




II. 11. Łąka. Fragment portalu. — II. 12. Stary
lumienka przyścienna w prezbiterium i wątek

Grodków. Fragment portalu. — II. 13. Wierzbięcice. Ko-
ceglany odsłonięty w 1963 r. (Fot. M. Kornecki)

(Mittelalterliche Kirćhenportale in
Obersćhlesien, Deutsche Kulturdenk-
maler in O.S., 1934) w swej rekon-
strukcji go nie uwzględnia, traktu-
jąc zachowany fragment jako po-
zostałość czwartego łuku archiwolty,
co wydaj e się wątpliwe. Portal w
Kałkowie datowany jest na połowę
XIII w.
Drugi znany portal z ok. poł.
XIII w. znajduje się w Domaszko-
wicach; posiada jeden uskok i parę
kolumn z kapitelami talerzowymi.
Analogiczne kolumienki, wzbogaco-
ne przy kapitelach elementami sznu-
rowymi, zachował również znany,
gruntownie przebudowany w latach
30-tych XX w. portal w Pakosławi-
cach.
Z kolei wymienić należy nieco
bogatszy portal ze zdwojonymi ko-
lumienkami o 'kapitelach talerzo-
wych i uskokach, z dekoracyjnym
żłobieniem ościeży na narożach wę-
garów. Jest to jakby zapomniany,
pominięty w inwentarzach roma-
nizmu, portal w Korfantowie z 2.
poł. XIII w.
Na tle przedstawionego materiału
wcale rewelacyjnym odkryciem wy-
daj e się odnaleziony w trakcie opra-
cowywania katalogu zabytków por-
tal w Łące, analogiczny do poprzed-
nich, a nawet bogatszy od domasz-

kowickiego i pakosławickiego, a
nieco odmienny od korfantowskiego.
Również ostrołuczny, z podwójnym
uskokiem i parą kolumienek z kapi-
telami talerzowymi, ściętymi po-
dobnie jak w Korfantowie, przy
związaniu z uskokiem ościeży. Wę-
gary posiadają dekoracyjne wcięte
żłobienie, analogiczne jak w Kor-
fantowie., lecz nie wprowadzone na
narożu, ale na płaszczyźnie węga-
rów, co daje efekt bogatszej orna-
mentyki. W świetle materiału po-
równawczego nic nie stoi na prze-
szkodzie zadatowania portalu na
połowę XIII w. Analogiczne portale
znajdujemy na terenie Dolnego
Śląska w Sokołowcu (pow. złoto-
ryjski), oraz nieznane inwentarzom
romanizmu, opublikowane przez B.
Steinbom (Złotoryja, Chojnów,
Świerzawa, 1959), portale w Pro-
boszczowie i Woj Cieszynie (w tymże
powiecie), wszystkie datowane rów-
nież na ok. poł. XIII w. Odkrycie
portalu w Łące zwróciło uwagę na
ten kościół, który powierzchownie
zatracił w późnobarokowej przebu-
dowie prawie wszystkie cechy pier-
wotne.
Ostatni wreszcie z ważniejszych
portali znajduje się w Starym
Grodkowie. Wzmiankowany niegdyś
przez Lutscha, od tego czasu nie był
wymieniany. Posiada podwójny

uskok, z bogatym, wciętym żłobie-
niem węgarów, przypominającym
portal w Łące; para kolumienek po-
siada natomiast kapitele kielichowe.
Lutsch wiązał budowę kościoła
z pierwszą fazą fary grodkowskiej
z 2. poł. XIII w. i sugerował nawet
udział tego samego mistrza. Obecnie
trudno ustosunkować się do tej tezy,
ponieważ kościół w Starym Grodko-
wie został w początku XX w. w
znacznej części zburzony i zachował
obecnie tylko zachodnią partię na-
wy. Porównanie portalu ze Starego
Grodkowa z najokazalszym porta-
lem fary grodkowskiej nie zdaje
się potwierdzać sądu Lutscha, przy-
najmniej odnośnie tego elementu
budowli; uwaga ta nie podważa da-
towania. Do okresu 2. poł. XIII w.
odnieść należy częściowo zniekształ-
cony portal w Osieku.
Poza wymienionymi, zwraca
uwagę portal zachodni kościoła w
Czeskiej Wsi, w dolnej partii za-
kryty lub zniszczony. Uskokowy, ze
sfazowanymi węgarami i wałkiem,
przeciętym u nasady archiwolty jak-
by uproszczonymi głowicami kolu-
mienek, wydaj e się być dziełem
prymitywnym, powstałym zapewne
ok. 1300 r. Wreszcie w Gierszowi-
cach, w profilowaniu arkady bocz-
nego portalu występują guzy, które
są jakby uproszczoną trawestacją

91