DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Kronika stowarzyszenia historyków sztuki
DOI Artikel:Olszewski, Andrzej M.: Ze studiów nad oddziaływaniem twórczości Wita Stwosza na rzeźbę małopolską
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.47789#0107
KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI
na XVI stanowi problem pentapty-
ku w Książnicach Wielkich, ukończo-
nego w r. 1491. Już sama ikono-
grafia szafy i zwieńczenia przypomi-
na stwoszowski ołtarz Mariacki. Po-
nadto grupa Koronacji w zwieńcze-
niu jest wyraźną repliką rzeźby tej-
że treści w poliptyku Wita, o czym
świadczy kompozycja i wyraźne
analogie w układzie fałdów. Można
sądzić, że twórca właśnie w pracy
Stwosza dojrzał i próbował wcielić
w swe dzieło dwie zasadnicze cechy:
realizm szczegółów oraz dążność do
dynamizmu w ruchu draperii. Można
snuć domysły, z największą ostroż-
nością, że część rzeźbiarska ołtarza
książnickiego jest dziełem dwu sny-
cerzy, bowiem fałdy szat grupy Za-
śnięcia wydają się słabiej wykonane,
z mniejszym rozmachem, niż w po-
zostałych figurach.
W kręgu poliptyku z Książnic
możnaby zgrupować nieco dzieł po-
chodzących przeważnie z terenów
bliskich tej miejscowości. W samym
kościele książnickim znajduje się
grupa Ukrzyżowania na tęczy, fun-
dowana w r. 1501, w której np.
twarze Matki Boskiej i św. Marii
Magdaleny zdają się swą formą
przypominać oblicza świętych dzie-
wic z poliptyku. Bliżej jeszcze tego
ostatniego stoi, w zakresie kompo-
zycji figury i modelunku draperii,
II. 4. Matka Boska z Dzieciątkiem.
Kraków, kościół dominikanów.
(Fot. S. Kolowca)
II. 3. Matka Boska z grupy Zwia-
stowania, głowa. Kraków, kościół
Mariacki. (Fot. M. Moraczewska)
posąg św. Mikołaja zachowany rów-
nież w tym kościele.
Pewnych analogii można się da-
lej dopatrzyć między krucyfiksem
tęczowym z Książnic a posągiem
Ukrzyżowanego z głównego ołtarza
kościoła w Chotlu Czerwonym. Do
naszego zespołu dałoby się też włą-
czyć krucyfiks w jednym z ołtarzy,
posągi Matki Boskiej Bolesnej i św.
Jana na tęczy oraz figurę św. Mi-
kołaja w głównym ołtarzu kościoła
w Zborówku. Rzeźby z tęczy są
chyba bliższe czasowo poliptykowi
w Książnicach niż tamtejsza Pasja
z r. 1501. Do posągu Marii Bolesnej
ze Zborówka nawiązuje z kolei fi-
gura Madonny z Dzieciątkiem z Pil-
zna, co widać w skomponowaniu
postaci o lekkim, łukowym wygięciu,
jak i w kształtowaniu draperii.
W ten sposób zarysował się hipo-
tetycznie krąg czy warsztat polip-
tyku książnickiego. Ponieważ dzieła
wchodzące w skład tej grupy sku-
piają się w stosunkowo niewielkiej
odległości od siebie, głównie na pół-
nocny wschód od Krakowa, powstaje
przypuszczenie, że pracownia mogła
mieścić się w jednym z miast tego
terenu, np. choćby w Wiślicy.
Z kolei przejść należy do omó-
wienia szeregu dzieł, które, nie
tworzące zresztą jednego zespołu,
zdają się jakoś nawiązywać do
twórczości Stwosza. W Kłeczkowie
(pow. ostrołęcki) znajdowała się
przed II wojną światową grupa
Zwiastowania. Typ twarzy Marii
z tej grupy zdradza wyraźne ana-
logie z jej obliczem z przedstawienia
Zaśnięcia w krakowskim ołtarzu
Mariackim. Fałdy szat nie noszą
wprawdzie cech typowo stwoszow-
skiego dynamizmu, ale figury klecz-
kowskie, o ile można sądzić z foto-
grafii, były uszkodzone, w pierwot-
nym więc kształcie przedstawiać
się mogły nieco bogaciej. Wyszły
one może spod dłuta którego z kra-
kowskich pomocników Stwosza, w
okresie końcowych prac nad ołta-
rzem Mariackim lub bezpośrednio
po jego ukończeniu. I nie ma ko-
nieczności odwoływania się za
Freyem do Śląska jako domniemanej
ojczyzny ich twórcy. Pewne bowiem
„manieryczne” sposoby kształtowa-
nia draperii widzimy już na polip-
tyku Mariackim. Ponadto warto za-
uważyć, że w Brzeźnicy (pow. kozie-
nicki) znajdowała się ongiś figura
Madonny z Dzieciątkiem z grupy
Zwiastowania (znana ze zdjęcia w
Instytucie Sztuki PAN w Warsza-
wie). Choć słabsza od kleczkowskiej,
to jednak na niezłym poziomie, rzeź-
ba ta nawiązywała również do tego
typu twarzy Marii, jaki stworzył
Stwosz w swym krakowskim ołta-
rzu. Byłoby to więc dalsze świa-
dectwo oddziaływania mistrza w
Ił. 5. Matka Boska z Dzieciątkiem,
widok od tyłu. Kraków, kościół
dominikanów. (Fot. S. Kolowca)
99
na XVI stanowi problem pentapty-
ku w Książnicach Wielkich, ukończo-
nego w r. 1491. Już sama ikono-
grafia szafy i zwieńczenia przypomi-
na stwoszowski ołtarz Mariacki. Po-
nadto grupa Koronacji w zwieńcze-
niu jest wyraźną repliką rzeźby tej-
że treści w poliptyku Wita, o czym
świadczy kompozycja i wyraźne
analogie w układzie fałdów. Można
sądzić, że twórca właśnie w pracy
Stwosza dojrzał i próbował wcielić
w swe dzieło dwie zasadnicze cechy:
realizm szczegółów oraz dążność do
dynamizmu w ruchu draperii. Można
snuć domysły, z największą ostroż-
nością, że część rzeźbiarska ołtarza
książnickiego jest dziełem dwu sny-
cerzy, bowiem fałdy szat grupy Za-
śnięcia wydają się słabiej wykonane,
z mniejszym rozmachem, niż w po-
zostałych figurach.
W kręgu poliptyku z Książnic
możnaby zgrupować nieco dzieł po-
chodzących przeważnie z terenów
bliskich tej miejscowości. W samym
kościele książnickim znajduje się
grupa Ukrzyżowania na tęczy, fun-
dowana w r. 1501, w której np.
twarze Matki Boskiej i św. Marii
Magdaleny zdają się swą formą
przypominać oblicza świętych dzie-
wic z poliptyku. Bliżej jeszcze tego
ostatniego stoi, w zakresie kompo-
zycji figury i modelunku draperii,
II. 4. Matka Boska z Dzieciątkiem.
Kraków, kościół dominikanów.
(Fot. S. Kolowca)
II. 3. Matka Boska z grupy Zwia-
stowania, głowa. Kraków, kościół
Mariacki. (Fot. M. Moraczewska)
posąg św. Mikołaja zachowany rów-
nież w tym kościele.
Pewnych analogii można się da-
lej dopatrzyć między krucyfiksem
tęczowym z Książnic a posągiem
Ukrzyżowanego z głównego ołtarza
kościoła w Chotlu Czerwonym. Do
naszego zespołu dałoby się też włą-
czyć krucyfiks w jednym z ołtarzy,
posągi Matki Boskiej Bolesnej i św.
Jana na tęczy oraz figurę św. Mi-
kołaja w głównym ołtarzu kościoła
w Zborówku. Rzeźby z tęczy są
chyba bliższe czasowo poliptykowi
w Książnicach niż tamtejsza Pasja
z r. 1501. Do posągu Marii Bolesnej
ze Zborówka nawiązuje z kolei fi-
gura Madonny z Dzieciątkiem z Pil-
zna, co widać w skomponowaniu
postaci o lekkim, łukowym wygięciu,
jak i w kształtowaniu draperii.
W ten sposób zarysował się hipo-
tetycznie krąg czy warsztat polip-
tyku książnickiego. Ponieważ dzieła
wchodzące w skład tej grupy sku-
piają się w stosunkowo niewielkiej
odległości od siebie, głównie na pół-
nocny wschód od Krakowa, powstaje
przypuszczenie, że pracownia mogła
mieścić się w jednym z miast tego
terenu, np. choćby w Wiślicy.
Z kolei przejść należy do omó-
wienia szeregu dzieł, które, nie
tworzące zresztą jednego zespołu,
zdają się jakoś nawiązywać do
twórczości Stwosza. W Kłeczkowie
(pow. ostrołęcki) znajdowała się
przed II wojną światową grupa
Zwiastowania. Typ twarzy Marii
z tej grupy zdradza wyraźne ana-
logie z jej obliczem z przedstawienia
Zaśnięcia w krakowskim ołtarzu
Mariackim. Fałdy szat nie noszą
wprawdzie cech typowo stwoszow-
skiego dynamizmu, ale figury klecz-
kowskie, o ile można sądzić z foto-
grafii, były uszkodzone, w pierwot-
nym więc kształcie przedstawiać
się mogły nieco bogaciej. Wyszły
one może spod dłuta którego z kra-
kowskich pomocników Stwosza, w
okresie końcowych prac nad ołta-
rzem Mariackim lub bezpośrednio
po jego ukończeniu. I nie ma ko-
nieczności odwoływania się za
Freyem do Śląska jako domniemanej
ojczyzny ich twórcy. Pewne bowiem
„manieryczne” sposoby kształtowa-
nia draperii widzimy już na polip-
tyku Mariackim. Ponadto warto za-
uważyć, że w Brzeźnicy (pow. kozie-
nicki) znajdowała się ongiś figura
Madonny z Dzieciątkiem z grupy
Zwiastowania (znana ze zdjęcia w
Instytucie Sztuki PAN w Warsza-
wie). Choć słabsza od kleczkowskiej,
to jednak na niezłym poziomie, rzeź-
ba ta nawiązywała również do tego
typu twarzy Marii, jaki stworzył
Stwosz w swym krakowskim ołta-
rzu. Byłoby to więc dalsze świa-
dectwo oddziaływania mistrza w
Ił. 5. Matka Boska z Dzieciątkiem,
widok od tyłu. Kraków, kościół
dominikanów. (Fot. S. Kolowca)
99