DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Kronika stowarzyszenia historyków sztuki
DOI Artikel:Olszewski, Andrzej M.: Ze studiów nad oddziaływaniem twórczości Wita Stwosza na rzeźbę małopolską
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.47789#0108
KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI
Małopolsce i to w tym wypadku
w jej północnym rejonie, niedaleko
Mazowsza.
Figura Archanioła Gabriela (z
grupy Zwiastowania) z Brzozowej
(obecnie w Muzeum Diecezjalnym
w Tarnowie), choć nieco uszkodzona,
pozwala na przypuszczenie, jak daw-
niej wyglądać mógł anioł kleczkow-
ski, w płaszczu bowiem (uszkodzo-
nym w rzeźbie kleczkowskiej) za-
uważamy zbliżony do stwoszowskie-
go sposób modelunku. Gabriel
z Brzozowej przypomina zresztą
nieco (włosy, alba, stuła) anioła sto-
jącego za Chrystusem w scenie
Zstąpienia do otchłani na ołtarzu
Mariackim.
wania draperią da się wywieść
z ołtarza Mariackiego, a „ruch wi-
rowy” płaszcza wokół figury o sukni
w pionowe, równoległe fałdy znaj-
dujemy sugestywnie przedstawiony
w metalorycie Stwosza Madonna z
jabłkiem granatu. Rzeźbę domini-
kańską możnaby datować na czas
ok. r. 1490—95.
W krakowskim klasztorze prezen-
tek znajduje się krucyfiks, w któ-
rym sposób ułożenia nóg Chrystusa,
zgiętych w kolanach wysuniętych
w prawą stronę, wskazuje — jako
na najbliższy wzór — na postać
poliptyku Mariackiego. Analogie
wzmacnia układ głowy, włosów
i sposób przeplecenia korony cier-
niowej oraz typ perizonium (wzbo-
gacony na ołtarzu Mariackim dyna-
micznie kształtowanym fałdem).
Trzeba też podkreślić podobieństwo
między głową krucyfiksu od pre-
zentek, i głową krucyfiksu łączo-
nego hipotetyczni fe ze Stwoszem,
w Muzeum Narodowym w Krako-
wie. Twórca tego pierwszego mógł
wyjść z warsztatu Wita, a dzieło
jego można datować na czas ok.
r. 1490.
Jak widać z powyższego pobież-
nego przeglądu, do zabytków, które
łączono dawniej z problematyką
stwoszowską, da się dołączyć parę
innych, na które zwrócono głównie
uwagę w związku z przeprowadze-
niem inwentaryzacji zabytków. Naj-
silniej wpływ Stwosza przejawia się
w dziełach, które bywały mu hipo-
tetycznie przypisywane. W pracach
kręgu ołtarza książnickiego oddziały-
wanie to jest nieraz bardzo ogólne:
chodzi tu o realizm fragmentów
oraz dynamizm draperii (zjawisko
tzw. baroku gotyckiego). Wzorowa-
nie się na stwoszowskiej kompozy-
cji ikonograficznej występuje w ta-
kich zabytkach jak: Koronacja
w Książnicach, św. Anna Samo-
trzecia od bernardynów krakow-
skich (i może tejże treści grupa
z Chruszczobrodu w pow. zawier-
ciańskim), krucyfiks od prezentek.
Dla sposobu przedstawienia siedzą-
cych obok siebie, równych wielkoś-
cią św. Anny i Matki Boskiej w
grupie św. Anny Samotrzeciej praw-
dopodobnie Stwosz pierwszy dał
wzór rzeźbiarski w dziele z Olszyn.
Stwoszowski relief Modlitwy w
Ogrojcu z Krakowa jest zapewne
pierwszym ujęciem tej tematyki w
małopolskiej rzeźbie późnogotyckiej,
mającym pewien rezonans. Ponadto
sposób przedstawienia Chrystusa
Ukrzyżowanego, o podniesionej głę-
bokim wdechem klatce piersiowej
W kościele Mariackim w Kra-
kowie znajduje się bardzo interesu-
jąca grupa Zwiastowania. Twarz
Marii utrzymana jest w typie zna-
nym z głównej sceny ołtarza stwo-
szowski ego, podobna jest też dążność
do subtelnego modelunku rąk. Szaty
obu postaci, kreślone śmiałymi linia-
mi, odbijają swym charakterem np.
od nieco wymuszonego, choć po-
prawnego warsztatowo kształtowa-
nia draperii we współczesnej rzeźbie
śląskiej. Twarz Madonny wykazuje
analogie do oblicza hermy niezna-
nej świętej w Muzeum Narodowym
w Warszawie (nr inw. 127077), co
nasuwa hipotezę o wspólnej pra-
cowni. Byłby to warsztat krakowski,,
a czas powstania obu zabytków moż-
na określić na ok. r. 1490.
Pieńkowska i Staich opublikowali
rzeźbę Matki Boskiej z Między-
czerwiennego, wysuwając przypusz-
czenie, że figura przedstawiała daw-
niej anioła z grupy Zwiastowania.
Przypuszczenie to można uważać
za pewnik, skoro w tunice, o której
jako o stroju Marii piszą wymie-
nieni, rozpozna się dalmatykę, a w
chuście pod szyją humerał, częsty
motyw w ubiorze zwiastującego ar-
chanioła Gabriela. Słusznie zauwa-
żono też, że twarz posągu reprezen-
tuje typ znany z ołtarza Mariac-
kiego.
Jako o innym możliwym refleksie
stwoszowskiego ołtarza warto też
wspomnieć o płaskorzeźbie zwiastu-
jącego archanioła z Solca (dziś w
Muzeum Diecezjalnym w Sandomie-
rzu). Wymiary (53,3 X 31,5 cm) oraz
zaznaczona w fałdach płaszcza chęć
przystosowania reliefu do jasno
określonych ram sugeruje, iż rzeźba
ta zdobiła niegdyś skrzydło ołtarza.
Opuszczenie lewej ręki, bogate sfał-
dowanie płaszcza, wykrój górnego
brzegu skrzydła, opaska na głowie,
a także ujęcie w trzech czwartych
II. 6. Chrystus Ukrzyżowany. Kra-
ków, klasztor prezentek.
(Fot. W. Gumula)
— oto elementy łączące, przy całej
różnicy skali, Gabriela z Solca ze
zwiastującym archaniołem na polip-
tyku Stwosza.
W pochodzącej z kolegiaty wiślic-
kiej figurze Matki Boskiej z Dzie-
ciątkiem (dziś w Muzeum U.J.) do-
strzegł Źamecki cechy, które pozwo-
liły mu na uważanie jej za dzieło
przynależne do kręgu oddziaływania
Stwosza. Sposób skomponowania fał-
dów płaszcza przypomina nieco ry-
cinę stwoszowską Madonna z jabł-
kiem granatu oraz jego dłuta rzeźbę
Marii z Dzieciątkiem z Weinmarkt
(Norymberga, Germanisches Natio-
nalmuseum).
W kościele dominikanów w Kra-
kowie znajduje się figura Madonny
z Dzieciątkiem, opracowana rzeź-
biarsko również od tyłu, co suge-
ruje, że nie była przeznaczona do
szafy ołtarzowej. Lewa (heraldycz-
nie) poła płaszcza wysunięta jest
u dołu płynną linią ku przodowi,
prawa ucieka w tył — przez co
płaszcz jakby wiruje wokół osi,
którą stanowi postać w sukni o pio-
nowych fałdach. Ów ruch obrotowy
płaszcza podkreśla dalej fałda spły-
wająca od prawej strony szyi Ma-
donny w dół, oraz jego wywinięcie,
przewieszone z kolei ponad lewą
ręką. Wydaje się, że sposób opero-
100
Małopolsce i to w tym wypadku
w jej północnym rejonie, niedaleko
Mazowsza.
Figura Archanioła Gabriela (z
grupy Zwiastowania) z Brzozowej
(obecnie w Muzeum Diecezjalnym
w Tarnowie), choć nieco uszkodzona,
pozwala na przypuszczenie, jak daw-
niej wyglądać mógł anioł kleczkow-
ski, w płaszczu bowiem (uszkodzo-
nym w rzeźbie kleczkowskiej) za-
uważamy zbliżony do stwoszowskie-
go sposób modelunku. Gabriel
z Brzozowej przypomina zresztą
nieco (włosy, alba, stuła) anioła sto-
jącego za Chrystusem w scenie
Zstąpienia do otchłani na ołtarzu
Mariackim.
wania draperią da się wywieść
z ołtarza Mariackiego, a „ruch wi-
rowy” płaszcza wokół figury o sukni
w pionowe, równoległe fałdy znaj-
dujemy sugestywnie przedstawiony
w metalorycie Stwosza Madonna z
jabłkiem granatu. Rzeźbę domini-
kańską możnaby datować na czas
ok. r. 1490—95.
W krakowskim klasztorze prezen-
tek znajduje się krucyfiks, w któ-
rym sposób ułożenia nóg Chrystusa,
zgiętych w kolanach wysuniętych
w prawą stronę, wskazuje — jako
na najbliższy wzór — na postać
poliptyku Mariackiego. Analogie
wzmacnia układ głowy, włosów
i sposób przeplecenia korony cier-
niowej oraz typ perizonium (wzbo-
gacony na ołtarzu Mariackim dyna-
micznie kształtowanym fałdem).
Trzeba też podkreślić podobieństwo
między głową krucyfiksu od pre-
zentek, i głową krucyfiksu łączo-
nego hipotetyczni fe ze Stwoszem,
w Muzeum Narodowym w Krako-
wie. Twórca tego pierwszego mógł
wyjść z warsztatu Wita, a dzieło
jego można datować na czas ok.
r. 1490.
Jak widać z powyższego pobież-
nego przeglądu, do zabytków, które
łączono dawniej z problematyką
stwoszowską, da się dołączyć parę
innych, na które zwrócono głównie
uwagę w związku z przeprowadze-
niem inwentaryzacji zabytków. Naj-
silniej wpływ Stwosza przejawia się
w dziełach, które bywały mu hipo-
tetycznie przypisywane. W pracach
kręgu ołtarza książnickiego oddziały-
wanie to jest nieraz bardzo ogólne:
chodzi tu o realizm fragmentów
oraz dynamizm draperii (zjawisko
tzw. baroku gotyckiego). Wzorowa-
nie się na stwoszowskiej kompozy-
cji ikonograficznej występuje w ta-
kich zabytkach jak: Koronacja
w Książnicach, św. Anna Samo-
trzecia od bernardynów krakow-
skich (i może tejże treści grupa
z Chruszczobrodu w pow. zawier-
ciańskim), krucyfiks od prezentek.
Dla sposobu przedstawienia siedzą-
cych obok siebie, równych wielkoś-
cią św. Anny i Matki Boskiej w
grupie św. Anny Samotrzeciej praw-
dopodobnie Stwosz pierwszy dał
wzór rzeźbiarski w dziele z Olszyn.
Stwoszowski relief Modlitwy w
Ogrojcu z Krakowa jest zapewne
pierwszym ujęciem tej tematyki w
małopolskiej rzeźbie późnogotyckiej,
mającym pewien rezonans. Ponadto
sposób przedstawienia Chrystusa
Ukrzyżowanego, o podniesionej głę-
bokim wdechem klatce piersiowej
W kościele Mariackim w Kra-
kowie znajduje się bardzo interesu-
jąca grupa Zwiastowania. Twarz
Marii utrzymana jest w typie zna-
nym z głównej sceny ołtarza stwo-
szowski ego, podobna jest też dążność
do subtelnego modelunku rąk. Szaty
obu postaci, kreślone śmiałymi linia-
mi, odbijają swym charakterem np.
od nieco wymuszonego, choć po-
prawnego warsztatowo kształtowa-
nia draperii we współczesnej rzeźbie
śląskiej. Twarz Madonny wykazuje
analogie do oblicza hermy niezna-
nej świętej w Muzeum Narodowym
w Warszawie (nr inw. 127077), co
nasuwa hipotezę o wspólnej pra-
cowni. Byłby to warsztat krakowski,,
a czas powstania obu zabytków moż-
na określić na ok. r. 1490.
Pieńkowska i Staich opublikowali
rzeźbę Matki Boskiej z Między-
czerwiennego, wysuwając przypusz-
czenie, że figura przedstawiała daw-
niej anioła z grupy Zwiastowania.
Przypuszczenie to można uważać
za pewnik, skoro w tunice, o której
jako o stroju Marii piszą wymie-
nieni, rozpozna się dalmatykę, a w
chuście pod szyją humerał, częsty
motyw w ubiorze zwiastującego ar-
chanioła Gabriela. Słusznie zauwa-
żono też, że twarz posągu reprezen-
tuje typ znany z ołtarza Mariac-
kiego.
Jako o innym możliwym refleksie
stwoszowskiego ołtarza warto też
wspomnieć o płaskorzeźbie zwiastu-
jącego archanioła z Solca (dziś w
Muzeum Diecezjalnym w Sandomie-
rzu). Wymiary (53,3 X 31,5 cm) oraz
zaznaczona w fałdach płaszcza chęć
przystosowania reliefu do jasno
określonych ram sugeruje, iż rzeźba
ta zdobiła niegdyś skrzydło ołtarza.
Opuszczenie lewej ręki, bogate sfał-
dowanie płaszcza, wykrój górnego
brzegu skrzydła, opaska na głowie,
a także ujęcie w trzech czwartych
II. 6. Chrystus Ukrzyżowany. Kra-
ków, klasztor prezentek.
(Fot. W. Gumula)
— oto elementy łączące, przy całej
różnicy skali, Gabriela z Solca ze
zwiastującym archaniołem na polip-
tyku Stwosza.
W pochodzącej z kolegiaty wiślic-
kiej figurze Matki Boskiej z Dzie-
ciątkiem (dziś w Muzeum U.J.) do-
strzegł Źamecki cechy, które pozwo-
liły mu na uważanie jej za dzieło
przynależne do kręgu oddziaływania
Stwosza. Sposób skomponowania fał-
dów płaszcza przypomina nieco ry-
cinę stwoszowską Madonna z jabł-
kiem granatu oraz jego dłuta rzeźbę
Marii z Dzieciątkiem z Weinmarkt
(Norymberga, Germanisches Natio-
nalmuseum).
W kościele dominikanów w Kra-
kowie znajduje się figura Madonny
z Dzieciątkiem, opracowana rzeź-
biarsko również od tyłu, co suge-
ruje, że nie była przeznaczona do
szafy ołtarzowej. Lewa (heraldycz-
nie) poła płaszcza wysunięta jest
u dołu płynną linią ku przodowi,
prawa ucieka w tył — przez co
płaszcz jakby wiruje wokół osi,
którą stanowi postać w sukni o pio-
nowych fałdach. Ów ruch obrotowy
płaszcza podkreśla dalej fałda spły-
wająca od prawej strony szyi Ma-
donny w dół, oraz jego wywinięcie,
przewieszone z kolei ponad lewą
ręką. Wydaje się, że sposób opero-
100