Universitätsbibliothek HeidelbergUniversitätsbibliothek Heidelberg
Metadaten

Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]
Biuletyn Historii Sztuki — 28.1966

DOI Heft:
Nr. 2
DOI Artikel:
Lorentz, Stanisław: Architekt Efraim Szreger. Pochodzenie i pierwsza praca
DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.47789#0154

DWork-Logo
Überblick
Faksimile
0.5
1 cm
facsimile
Vollansicht
OCR-Volltext
STANISŁAW LORENTZ


Ił. 8. E. Szreger, projekt ołtarza głównego w kościele
Wizytek w Warszawie. (Fot. H. Romanowski)

ruńskiego rzeźbiarza Jana Antoniego Langhahna, uro-
dzonego w Koburgu w 1700 r., zmarłego w Toruniu
w 1757 r. Napis malowany ponad wyciętymi literami

i datą stwierdza, że ołtarz został ozdobiony na chwa-
łę boską, na zlecenie kolegium gminy ewangelicko-
augsburskiej w 1757 r.
Nie wiemy, czy Szregerowi przypisać należy pro-
jekt dwojga drzwi do zakrystii, z których północne
noszą datę 1756. Masywne motywy barokowe wiążą
się w tych drzwiach z delikatnymi motywami rokoko-
wymi waz, kapiteli i ornamentów. Takie intarsjowa-
ne drzwi są bardzo charakterystyczne dla sztuki de-
koracyjnej Torunia wieku XVIII — wystarczy choćby
wymienić drzwi ratuszowe i toruńskie meble. Nie
wiemy też, czy to Szreger projektował rokokową sza-
fę organów, zamówionych u gdańskiego budownicze-
go organów Dalitza, który później, od 1760 r., rozpo-
czął budowę słynnych organów w Oliwie. Stolarską
obudowę organów i rzeźby wykonano w Gdańsku za
sumę 12 000 guldenów i dostarczono w grudniu 1756 r.
Brak też wiadomości, kto projektował ambonę z boga-
to dekorowanym wolutowym baldachimem, na którego
szczycie usadowiono obok siebie Boga Ojca przy kuli
świata i Chrystusa z krzyżem. Na drzwiczkach przy
wejściu na schodki ambony umieszczona jest data
1759. Figury oraz ornamenty baldachimu, samej am-
bony i schodków zostały pozłocone.
Wątpliwości, czy Szreger jest autorem nie tylko
architektury i ołtarza, ale też wyposażenia wnętrza,
trudno jest rozwiązać; typ dekoracji ambony, organów,
empor i drzwi zakrystyjnych kościoła toruńskiego nie
powtarza się w twórczości Szregera z lat późniejszych,
a nie znamy jego prac wcześniejszych. Przeciw autor-
stwu Szregera może przemawiałby fakt, że rokokowa
dekoracja kościoła posiada inny charakter, niż deko-
racja architektoniczna w budowlach Deybla, a w wielu
motywach jest bardziej prowincjonalna. Ale znów
może to po trochu wypływać z właściwości warszta-
tów, realizujących projekty. Jeśli okazałoby się, że
Szreger sporządził i projekt wyposażenia wnętrza
kościoła, to jego dekorację trzeba by uważać za zespół
odrębny w twórczości warszawskiego architekta, może
wskutek związków ze środowiskiem toruńskim i jego
wpływów.
Ten typ kolumnowego ołtarza, reprezentowany
w Toruniu przez ołtarz w kościele Panny Marii
z 1731 r. (il. 7), występujący w sztuce barokowej dość
często, Szreger powtarzać będzie i później, np. w oł-
tarzu kościoła Wizytek w Warszawie (il. 8, 9) lub
w klasycystycznym już ujęciu w kościele w Skiernie-
wicach (il. 10). Spotykamy też w jego twórczości
okresu rokokowego i klasycystycznego takie motywy,,
jak baldachim, palmy, kulę świata; Szreger zachowa
również upodobanie do zdobienia i dopełniania archi-
tektury licznymi rzeźbami, oraz w okresie rokoko-
wym — do bogato rozwiniętego, poszarpanego konturu
zwieńczenia budowli.

LARCHITECTE EFRAIM SZREGER.

ORIGINE ET PREMIERS TRAVAUX

L’article present est un fragment de la these de
doctorat preparee par 1’auteur a l’Universite de Var-
sovie sous la direction du professeur Zygmunt Ba-
towski et soutenue en 1922. Elle traitait de l’oeuvre
de Teminent ąrchitecte polonais Efraim Szreger

(1727—1783). Cet ouvrage, plus tard considerablement
developpe et complete par 1’auteur, etait prepare
a 1’impression au cours des annees qui precederent le
declenchement de la deuxieme guerre mondiale. En
1944 pendant 1’Insurręction de Varsovie, le manuscrit

144
 
Annotationen