DOI issue:
Nr. 2
DOI article:Kronika stowarzyszenia historyków sztuki
DOI article:Babicka, Maria: Krużganki w barokowych sanktuariach pielgrzymkowych na Warmii
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.47789#0269
KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI
II. 6. Krosno, sanktuarium piel-
grzymkowe. Rzut poziomy. (Arch.
IS PAN)
chami, zakończonymi latarniami z
daszkiem namiotowym.
Glotowo (pow. Lidzbark Warmiń-
ski) jest jednym z najstarszych
miejsc pielgrzymkowych na Warmii,
znanym już w r. 1347 ze czci Naj-
świętszego Sakramentu. Kamień
węgielny pod budowę obecnego tam
kościoła, jako trzeciego z kolei, po-
łożył w r. 1722 biskup Teodor Po-
tocki. Biskup Jan Krzysztof Szem-
bek konsekrował go wraz z głównym
ołtarzem w r. 1726, dając kościołowi
wezwanie Zbawiciela i św. Floria-
na. Zapewne w tym czasie albo
wkrótce potem powstał otaczający
kościół czworobok murów z kapli-
cami na narożach.
Wieś Międzylesie (pow. Lidzbark
Warmiński) stała się miejscem piel-
grzymkowym z chwilą, gdy w r.
1713 sprofanowano tam krucyfiks.
Wkrótce wzniesiono w Międzylesiu
ekspiacyjną kaplicę, która okazała
się jednak za mała dla gromadzą-
cych się w niej coraz liczniej piel-
grzymów. W r. 1722 biskup Teodor
Potocki położył kamień węgielny
pod nową i większą, lecz i ta nie
długo służyła wiernym, grożąc za-
waleniem. Dlatego w r. 1752 roz-
poczęto budowę nowego kościoła,
który ukończono w r. 1756. W r.
1775 konsekrował go biskup Ignacy
Krasicki (1767—95).
Dwa ostatnio wymienione kościo-
ły nie posiadają otaczających ich
krużganków. W Glotowie zostały
one zredukowane do ceglanego mu-
ru, w narożach którego znajdują
się .kwadratowe w planie kaplice
z kopułami na pendentywach, zwień-
czone ośmiobocznymi baniastymi
dachami i okrągłymi latarniami
zwieńczonymi analogicznie. W Mię-
dzylesiu pozostały tylko fragmenty
takich murów, od południa zakreślo-
ne prosto, od północy — linią wy-
pukłą, oraz trzy kaplice. Dwie
z nich flankują fasadę kościoła,
trzecia zaś znajduje się poza nim,
od strony południowo-wschodniej.
Kwadratowe w planie, kryte są
stropem i zwieńczone ceramicznymi
dachami namiotowymi.
Na podstawie omówionych wy-
żej obiektów stwierdzić możemy,
że oryginalnością barokowej archi-
tektury kościelnej na Warmii są
pielgrzymkowe sanktuaria tworzące
zespół budowli, w skład których
wchodzi: kościół jako główny trzon,
obiegające go w czworobok kruż-
ganki z kaplicami na narożach oraz
znajdujące się w pobliżu lub przy-
legające do krużganków — klasztor
względnie plebania. Zastosowanie
krużganków z kaplicami na naro-
żach w architekturze barokowych
sanktuariów pielgrzymkowych miało
uzasadnienie praktyczne. Sam koś-
ciół już nie wystarczał na pomiesz-
czenie wielkiej liczby pątników, po-
większano więc przestrzeń sakral-
ną przez dodanie na zewnątrz ka-
plic, a także murów lub krużgan-
ków obiegających kościół wraz z
cmentarzem.
Warmińskie sanktuaria piel-
grzymkowe z krużgankami nie są
zjawiskiem odosobnionym. Analo-
giczne spotykamy i w innych regio-
nach Polski. W województwie po-
znańskim zasługuje na uwagę koś-
ciół pielgrzymkowy w Bralinie (pow.
Kępno) pod wezwaniem Narodzenia
Najświętszej Panny Marii, wznie-
siony w r. 1711 w konstrukcji drew-
nianej. Od jego wschodu oraz częś-
ciowo od południa i północy prze-
biega podcieniowe obejście, w któ-
rego narożnikach znajdują się czwo-
roboczne w planie kaplice. Kruż-
ganki znajdujemy też przy kościo-
łach pielgrzymkowych w Lubaszu
i Kazimierzu Biskupim.
W bydgoskiem istnieją trzy san-
ktuaria pielgrzymkowe z krużgan-
kami : pobernardyńskie w Skępem
(pow. Lipno) z r. 1767 i w Świeciu
n/Wisłą z r. 1720, oraz w Kcyni
(pow. Szubin) z r. 1780.
II. 7. Chwalęcin, sanktuarium piel-
grzymkowe. Fragment krużganków.
(Fot. M. Babicka)
Małopolsce kilka sanktuariów
z krużgankami posiada województwo
kieleckie: w Świętej Katarzynie
(pow. Kielce) przy kościele i daw-
nym klasztorze bernardynów (obec-
nie bernardynek) z 2. ćw. w. XVII,
oraz w Solcu ((pow. Iłża), gdzie
krużganki otaczają prostokątny dzie-
dziniec przed kościołem św. Stani-
sławą, pochodzącym wraz z przyle-
gającym doń klasztorem reforma-
tów z r. 1626. Z terenu województwa
kieleckiego warto wymienić jeszcze
sanktuaria pielgrzymkowe w Piń-
czowie oraz w Paradyżu (pow.
Opoczno). W Pińczowie kościół oraz
klasztor reformatów powstały w
różnych odstępach czasu: kościół
U. 8. Glotowo, sanktuarium piel-
grzymkowe. Fragment muru z kap-
licą. (Fot. M. Babicka)
259
II. 6. Krosno, sanktuarium piel-
grzymkowe. Rzut poziomy. (Arch.
IS PAN)
chami, zakończonymi latarniami z
daszkiem namiotowym.
Glotowo (pow. Lidzbark Warmiń-
ski) jest jednym z najstarszych
miejsc pielgrzymkowych na Warmii,
znanym już w r. 1347 ze czci Naj-
świętszego Sakramentu. Kamień
węgielny pod budowę obecnego tam
kościoła, jako trzeciego z kolei, po-
łożył w r. 1722 biskup Teodor Po-
tocki. Biskup Jan Krzysztof Szem-
bek konsekrował go wraz z głównym
ołtarzem w r. 1726, dając kościołowi
wezwanie Zbawiciela i św. Floria-
na. Zapewne w tym czasie albo
wkrótce potem powstał otaczający
kościół czworobok murów z kapli-
cami na narożach.
Wieś Międzylesie (pow. Lidzbark
Warmiński) stała się miejscem piel-
grzymkowym z chwilą, gdy w r.
1713 sprofanowano tam krucyfiks.
Wkrótce wzniesiono w Międzylesiu
ekspiacyjną kaplicę, która okazała
się jednak za mała dla gromadzą-
cych się w niej coraz liczniej piel-
grzymów. W r. 1722 biskup Teodor
Potocki położył kamień węgielny
pod nową i większą, lecz i ta nie
długo służyła wiernym, grożąc za-
waleniem. Dlatego w r. 1752 roz-
poczęto budowę nowego kościoła,
który ukończono w r. 1756. W r.
1775 konsekrował go biskup Ignacy
Krasicki (1767—95).
Dwa ostatnio wymienione kościo-
ły nie posiadają otaczających ich
krużganków. W Glotowie zostały
one zredukowane do ceglanego mu-
ru, w narożach którego znajdują
się .kwadratowe w planie kaplice
z kopułami na pendentywach, zwień-
czone ośmiobocznymi baniastymi
dachami i okrągłymi latarniami
zwieńczonymi analogicznie. W Mię-
dzylesiu pozostały tylko fragmenty
takich murów, od południa zakreślo-
ne prosto, od północy — linią wy-
pukłą, oraz trzy kaplice. Dwie
z nich flankują fasadę kościoła,
trzecia zaś znajduje się poza nim,
od strony południowo-wschodniej.
Kwadratowe w planie, kryte są
stropem i zwieńczone ceramicznymi
dachami namiotowymi.
Na podstawie omówionych wy-
żej obiektów stwierdzić możemy,
że oryginalnością barokowej archi-
tektury kościelnej na Warmii są
pielgrzymkowe sanktuaria tworzące
zespół budowli, w skład których
wchodzi: kościół jako główny trzon,
obiegające go w czworobok kruż-
ganki z kaplicami na narożach oraz
znajdujące się w pobliżu lub przy-
legające do krużganków — klasztor
względnie plebania. Zastosowanie
krużganków z kaplicami na naro-
żach w architekturze barokowych
sanktuariów pielgrzymkowych miało
uzasadnienie praktyczne. Sam koś-
ciół już nie wystarczał na pomiesz-
czenie wielkiej liczby pątników, po-
większano więc przestrzeń sakral-
ną przez dodanie na zewnątrz ka-
plic, a także murów lub krużgan-
ków obiegających kościół wraz z
cmentarzem.
Warmińskie sanktuaria piel-
grzymkowe z krużgankami nie są
zjawiskiem odosobnionym. Analo-
giczne spotykamy i w innych regio-
nach Polski. W województwie po-
znańskim zasługuje na uwagę koś-
ciół pielgrzymkowy w Bralinie (pow.
Kępno) pod wezwaniem Narodzenia
Najświętszej Panny Marii, wznie-
siony w r. 1711 w konstrukcji drew-
nianej. Od jego wschodu oraz częś-
ciowo od południa i północy prze-
biega podcieniowe obejście, w któ-
rego narożnikach znajdują się czwo-
roboczne w planie kaplice. Kruż-
ganki znajdujemy też przy kościo-
łach pielgrzymkowych w Lubaszu
i Kazimierzu Biskupim.
W bydgoskiem istnieją trzy san-
ktuaria pielgrzymkowe z krużgan-
kami : pobernardyńskie w Skępem
(pow. Lipno) z r. 1767 i w Świeciu
n/Wisłą z r. 1720, oraz w Kcyni
(pow. Szubin) z r. 1780.
II. 7. Chwalęcin, sanktuarium piel-
grzymkowe. Fragment krużganków.
(Fot. M. Babicka)
Małopolsce kilka sanktuariów
z krużgankami posiada województwo
kieleckie: w Świętej Katarzynie
(pow. Kielce) przy kościele i daw-
nym klasztorze bernardynów (obec-
nie bernardynek) z 2. ćw. w. XVII,
oraz w Solcu ((pow. Iłża), gdzie
krużganki otaczają prostokątny dzie-
dziniec przed kościołem św. Stani-
sławą, pochodzącym wraz z przyle-
gającym doń klasztorem reforma-
tów z r. 1626. Z terenu województwa
kieleckiego warto wymienić jeszcze
sanktuaria pielgrzymkowe w Piń-
czowie oraz w Paradyżu (pow.
Opoczno). W Pińczowie kościół oraz
klasztor reformatów powstały w
różnych odstępach czasu: kościół
U. 8. Glotowo, sanktuarium piel-
grzymkowe. Fragment muru z kap-
licą. (Fot. M. Babicka)
259