Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (28.1966)

KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI

leny Królewskiej, konsyliarki, pro-
wadzącej m.in. rachunki zakonne.
Postacie dolnej kondygnacji w ni-
szach zostały zamienione: św. Ka-
tarzyna Sieneńska na ,.S. Kazimierz
Kro. Pol.” (il. 4), św. Katarzyna
Aleksandryjska na „Bło. Mat. de
Szanta!” (nad św. Agatą brak ja-
kiegokolwiek napisu), a św. Bar-
bara na „S. Alojzy Gonzaga”. Za-
pewne tam, gdzie nie dostrzegamy
dopisku projektowano umieścić fi-
gurę św. Franciszka Salezego. Za-
istniałe zmiany przeprowadzono w
kierunku podkreślenia roli założy-
cieli zakonu.
IV koncepcja ok.r.1754—1755
teologowie: patrz II i III kon-
cepcja
matka: Franciszka Cecylia Maz-
zini — wybrana po raz drugi
30.V.1794 r.
Koncepcja ta znana jest z opisu
fasady zawartego w „Starej Kronice
Francuskiej Klasztoru”. Tekst fran-
cuski z kroniki podaję we własnym
tłumaczeniu z oryginału.
„... Poza żelazem, cegłą, tynkiem
i blokami kamieni, które były po-
trzebne do fasady kościoła, która
była prowadzona w ten sposób i po-
dzielona na cztery części, dwanaście
kolumn porządku jońskiego z czte-
rema niszami pustymi, które muszą
być z czasem wypełnione czterema
posągami naturalnej wysokości, a
mianowicie św. Kazimierzem Króle-
wiczem Polskim, Naszą Świętą Mat-
ką, św. Moniką i św. Alojzym de
Gonzaąue, ich godła nad każdą
niszą, co tworzy pierwszą część i
która ozdabia drzwi, nad którymi


II. 7. „Herby Królewskie naszych
prześwietnych fundatorów”, plycina
nad oknem wielkim. (Fot. J. A.
Chrościcki)

kimi drzwiami są także herby kró-
lewskie naszych prześwietnych fun-
datorów, także Jego Ekselencji Pani
Hrabiny Sieniawskiej, która poło-
żyła pierwszy Kamień pod kościół
jest w kolumnach korynckich ...”
Wprowadzono wiele zmian istot-
nych w stosunku do poprzedniej
koncepcji. W kondygnacji dolnej
mieli się znaleźć: w 1. niszy — św.
Kazimierz Jagiellończyk, umieszczo-
ny jako „praprzodek” Wazów, w
2. — współzałożycielka zakonu św.
Joanna de Chantal, w 3. — św. Mo-
nika, matka św. Augustyna, a w
4. — św. Alojzy z rodu Gonzagów.
Figury stiukowe św.św. Augustyna
i Franciszka Salezego z II kondyg-
nacji są przynależne stylowo do
wcześniejszej fazy, niż rokokowe

jest okno, i powyżej godło Instytu-
tu. Część druga, gdzie jest również
okno pośrodku i powyżej Oko Opa-
trzności, jest utworzona z ośmiu
kolumn porządku korynckiego z
dwoma postaciami w niszy, jedna
Naszego św. Fundatora, druga z św.
Augustynem, z ich godłami powyżej
nisz. Część trzecia jest złożona z
niszy, gdzie jest przedstawione Na-
wiedzenie, otoczone przez cztery
pilastry porządku kompozytowego,
na których są cztery statuy jedna
św. Zachariasza, druga św. Anny,
trzecia św. Józefa i czwarta św.
Jana Chrzciciela, czwarta część zło-
żona jest z Krzyża żelaznego na kuli
ziemskiej złoconej, nieco niżej są
dwa anioły, z których jeden trzyma
w ręku prawym serce gorejące, a
drugi w ręku lewym kotwicę, na
dwóch rogach znajdują się dwie
wazy z kwiatami z każdej strony,
wszystko to z kamienia ciosanego
i w rzeźbie, dodajmy, że nad wiel-


II. 8. Orzeł. Fragment il. 7.

posągi na frontispicium. Zostały jed-
nak już wykonane po koncepcji II,
w której w omawianym miejscu
znajdowali się Mojżesz i św. Piotr.
Cytowane zdanie kroniki suge-
rowało miejsce św. Franciszka w
niszy, gdzie dziś znajduje się św.
Augustyn. Można przypuścić dwie
ewentualności, że kronika pomyliła
się w podaniu kolejności postaci
świętych, lub że w zrealizowanej
ostatecznie koncepcji, z jakichś po-
wodów zamieniono miejsca rzeźb
wykonanych wcześniej. W wypadku,
gdybyśmy doszli do wniosku, że
kronika przy opisie fasady nie za-
mieniła miejsca świętych omyłko-
wo, czyli, że nad św. Joanną de
Chantal znajduje się św. Franciszek
Salezy, a nad św. Moniką — św.
Augustyn, układ ten wydawałby się
całkowicie przejrzysty i logiczny.
Cel zamiany św. Piotra i Mojżesza
na św. Augustyna i św. Franciszka
Sjalezego tłumaczy częściowo in-
skrypcja na obrazie, znajdującym
się w kościele;, „Żyle Jesus, Reguła
s. Augustyn y konstytucye s. Fran-
cyska Salezyusza Byskupa Genew-
skyego dla Zakonnic Nawiedzenia
NP Mary”. Należy także rozważyć
inną możliwość, że tekst kroniki
mylnie podawał kolejność występo-
wania postaci świętych w II kon-
dygnacji. Wówczas na zbiegu linii
przekątnych jakie połączą następu-
jące rzeźby świętych w niszach: św.
Augustyna z jego matką Moniką
i św. Franciszka de Salles ze św.
Joanną de Chantal — dostrzegamy
godło zakonu wizytek. Ze skrzyżo-
wania się tych dwóch tendencji w
określonych warunkach historycz-
nych powstał pierwszy dom Zgro-
madzenia SS Wizytek w 1612 r. A
więc i takie ustawienie rzeźb po-
siadałoby pewien sens alegoryczny.
Fides., Caritas, Spes i Gloria zo-
stały zastąpione przez aniołów na
szczycie fasady waz krzyż na kuli
ziemskiej. Jeden z aniołów trzyma
kotwicę, drugi serce gorejące, przez
co spełniają rolę Spes i Caritas, a
krzyż na złotej kuli na szczycie
wspaniałej fasady głosi chwałę
Kościoła, triumf Wiary na całym
globie.
Grupa Nawiedzenia została zmie-
niona poprzez wprowadzenie św.
Anny na miejsce Izajasza (?). Obec-
ność Jana Chrzciciela, niejako po-
dwójna w tej samej scenie, pod-
kreśla znaczenie Tego, który narodził
się z Marii. Jan uczestniczy jako
Dziecię w łonie Matki i jako Książę
proroków wołający na pustyni „to-
rujcie drogę Pańską, torujcie ścieżki
Jego” (Iz. XL, 3-5; Mai. III, I).

263