Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (28.1966)

KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI




II. 4. Napis „S. Kazimierz Kro. Pol.” nad niszą ze św. Katarzyną Sieneńską. Fragment „Abrysu Facyaty
Naszego Kościoła”, w zb. Archiwum ss. wizytek w W-wie. Duże powiększenie. (Fot. P. Bielecki). II. 5.
Godło wizytek. Fragment srebrnej tablicy fundacyjnej z 1728 r., w zb. Archiwum ss. wizytek w W-wie.
(Fot. P. Bielecki). U. 6. Godło wizytek. Plycina nad oknem I kondygnacji. (Fot. J. A. Chrościcki)

Cytowane opisy mylą w wielu
punktach. I może nie warto byłoby
się nimi zajmować, gdyby nie to,
że stanowią swoisty dokument od-
czytywania treści ideowych fasady
przez naszych „starożytników”.
Na podstawie przekazów rysun-
kowych i opisów wyodrębniłem pięć
kolejnych koncepcji ikonograficz-
nych fasady.
I koncepcja ok. r. 1727
architekt: Karol Bay
teologowie: Stef fen Szymon
CM i Walter Michał CM (przyj-
muję hipotetycznie ich współ-
pracę przy. komponowaniu pro-
gramu — jako ówczesnych
ojców duchownych klasztoru
warszawskiego)
matka: Maria Helena Ponia-
towska
Program treściowy fasady znamy
na podstawie odpisu kontraktu mię-
dzy Elżbietą z Lubomirskich Sie-
niawską fundatorką kościoła, a
architektem Karolem Bayem. „Tak
siedm cyrkułów jako w nich Che-
rubinowie będą sztukatorskiej ro-
boty. Na frontispicium będzie Okno
szklarnie figury owalnej ... Sześć
figur w nichach będzie sztukator-
ską robotą z gipsu, reszta facyaty
według abrysu ... Waruje zaś sobie
JM.P. Architekt, że do sumy przy-
rzeczoney ... niema ją wchodzić ...
sześć figur kamiennych na fronti-
spicium, a dwóch na facyacie po
stronach ...” I. Malinowska inter-
pretuje zagadkowe cherubiny jako
trudną już dziś do odtworzenia de-
korację, która mogła wypełniać sie-
dem pól: nad niszami I i II kon-
dygnacji oraz nad oknem wielkim.
Były to zapewne stiukowe, lub ma-

lowane dekoracje z przedstawienia-
mi odnoszącymi się do figur świę-
tych w niszach.
Forma zwieńczenia fasady, od-
mienna od obecnie zrealizowanej,
narzuca możliwość kilku wersji re-
konstrukcji rozmieszczenia 6 figur
kamiennych, z których dwie to nie-
wątpliwie Maria i Elżbieta w sce-
nie Nawiedzenia. Inne figury „na
facyacie po stronach” odczytuję za
Malinowską jako anioły na szczy-
cie. Szczegółowe treści fasady po-
zostają nie znane do czasu ewen-
tualnego odkrycia nowych ma-
teriałów.
II koncepcja ok.poł.w.XVHI
rysownik nie znany
teologowie: Sliwicki Piotr Hia-
cynt CM superior od św. Krzyża
(o. Duchowny), Ignacy Sch. P.
(spow. zwyczajny)
matka: Franciszka Cecylia Maz-
zini.
Koncepcja ta jest znana na pod-
stawie rysunku z archiwum ss. wi-
zytek w Warszawie, tzw. „Abrysu
facyaty Naszego Kościoła” (repro-
dukowany w „Biul. Hist. Sztuki”
1959, nr 3/4).
Program ikonograficzny fasady
jest całkowicie czytelny. W dolnej
kondygnacji, w niszach, cztery świę-
te męczennice (wymieniam w heral-
dycznej kolejności): 1. św. Katarzy-
na Sieneńska, 2. św. Katarzyna
Aleksandryjska, 3. św. Agata, 4. św.
Barbara. Kapitele porządku jońskie-
go są ozdobione motywem słonecz-
ników — oznaczającym Devotio. Nad
drzwiami kartusz z pustym polem
herbowym, gdzie być może miały
się znaleźć herby królowej Marii
Ludwiki Gonzaga i Jana Kazi-
mierza.

Kondygnacja druga: w niszach
przedstawiciele Zakonu Starego i
Nowego — Mojżesz i Piotr. Treść ich
nauki to dwie pary personifikacji
Fides-Caritas, Spes-Gloria (il. 2 i 3).
Kondygnacja najwyższa: trójkąt-
ne zwieńczenie wypełnia dekoracja
z symbolem Eucharystii. Powyżej
scena Nawiedzenia, symbolizująca
Tajemnicę Wcielenia. Obok postaci
Panny Marii i św. Elżbiety, znajdu-
jących się w niszy, grupę Nawie-
dzenia uzupełniają postacie na co-
kołach przed pilastrami, licząc od
lewej: Zachariasz, św. Jan Chrzci-
ciel i św. Józef, Izajasz (?).
Na zwieńczeniu fasady znajduje
się krzyż na globie adorowany przez
aniołów, z których lewy trzyma
różaniec i kosz z kwiatami, a pra-
wy — kielich z hostią i książkę. __
Na podstawie znajomości wielu
fasad kościołów i kaplic zgromadze-
nia wizytek twierdzę, że brak więk-
szych podobieństw w ich programie
treściowym z zachowanym rysun-
kiem fasady.
III koncepcja ok.poł.w.XVHI
(zapewne przed r. 1754)
teologowie: Wysocki Samuel od
św. Krzyża Sch.P. oraz wy-
mienieni przy koncepcji II
matka: Franciszka Cecylia Maz-
zini
Podstawą do rozróżnienia kon-
cepcji III od II są napisy wykona-
ne czarnym atramentem nad trzema
niszami dolnej kondygnacji na ry-
sunku z archiwum ss. wizytek.
Program ten jest właściwie
wariantem poprzedniego, a znajdzie
swoje rozwinięcie w następnym,
który został przeze mnie określony
jako IV koncepcja. Napisy wyko-
nane zostały ręką s. Katarzyny He-

262