Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (28.1966)

TERESA MROCZKO


II. 1. Tronująca Madonna z Ostromecka.
(Fot. T. Mroczka).

ka Marii. Głowa Jezusa jest wyraźnie zwrócona ku
górze, ku twarzy Marii. Wzajemny, bezpośredni kon-
takt Syna i Matki jest w tej odmianie przedstawiony
szczególnie dobitnie. Hamann wywodzi ten wariant
z bizantyńskiego typu Eleusy ®, w którym Dzieciątko

przybliża swą twarz do oblicza Marii i ręką obejmuje
ją za szyję6 7.
W XIII w. stare schematy ikonograficzne ulegają
przetworzeniu i rozluźnieniu, a przede wszystkim
nasycone zostają nowymi treściami, które akcentują
swobodny, jednocześnie zazwyczaj pełen intymności
wzajemny związek postaci Marii i małego Jezusa8.
Tronujące Madonny: figura z zakrystii w Leau,
datowana na w. XIII9; figura z Liebighaus we Frank-
furcie nad Menem, określona przez Hamanna jako
późne dzieło warsztatu lub samego Mistrza Ukrzyżo-
wania na tęczy z katedry w Halberstadt, z około
1230 r.10; figura z Lehnhausen (pow. Meschede) w Pa-
derborn z około połowy w. XIII11; płaskorzeźba na
brązowej chrzcielnicy z katedry w Hildesheim, z około
1250 r.12; figura z Wolkwitz w Demmin z około
1250 r.13 oraz figura w Narodni Galerie w Pradze,
pochodząca prawdopodobnie z Mladaboleslavska i da-
towana na 1. ćw. XIV w.14 — wyznaczają wędrówkę
tego motywu na wschód — z Lotaryngii przez Nad-
renię, Westwalię, dolną Saksonię do Meklemburgii
oraz na południowy wschód — do Czech.
Madonna z Ostromecka reprezentuje ten sam, co
przytoczone wyżej przykłady, czwarty wariant wczes-
nogotyckiej Tronującej. Uwzględniając długość dłoni
i przedramienia lewej ręki Jezusa, odłamane niestety
przedramię i dłoń prawej jego ręki musiały sięgać
brody Marii, dotykać jej policzka lub szyi. Przedmioty
trzymane przez Dzieciątko (ptaszek w figurze z Leau,
berło na płaskorzeźbie z Hildesheim, księga w figurze
z Wolkwitz, jabłuszko w rzeźbach z Pragi i Ostro-
mecka) są różnorodne i posiadając określony sens
symboliczny nie stanowią jednak o odrębności warian-
tu. W 'większości wzmiankowanych rzeźb, mały Jezus
nie posiada skrzyżowanych stóp. W tym wariancie
Tronującej motyw ten występuje tylko w figurach
z Liebighaus we Frankfurcie n/Menem oraz w Ostro-
mecku. Jest to zresztą stary motyw pochodzenia bizan-
tyńskiego, który dość powszechnie spotykamy w późno-
romańskich i wszesnogotyckich wyobrażeniach Ma-
donny tronującej z Dzieciątkiem15. Wydaje się, że
motyw ten zanika około połowy XIV w.
6 HAMANN, jw., s. 128—129.
7 Np. Eleusa na relikwiarzu z kości słoniowej w kształ-
cie bazyliki, wyrób koloński z końca w. XII w Brukseli; —
por. A. GOLDSCHMIDT, Die Elfenbeinskulpturen aus der
romanischen Zeit XI.—XIII. Jahrh., t. III, Berlin 1923, nr 53,
s. 20—21, tabl. XV.
s Por. A. ANDERSSON, Schwedische Sitzmadonnen aus
der Zeit um 1300, [w:] Festschrift Hans R. Hahnloser zum
60. Geburtstag 1959, Stutgart 1961, przyp. 9 na s. 122.
9 BORCHGRAVE d’ALTENA, jw., S. 14, tabl. XVII.
10 HAMANN, jw., s. 129, tabl. LIX a.
11 H. WENTZEL, A. ERHARDT, Niederdeutsche Madon-
nen, Hamburg 1940, il. 22.
12 HAMANN, jw., tabl. LXIH a.
13 WENTZEL, jw., il. 19.
14 KUTAL, jw., S. 48, il. 123.
15 We Włoszech: Pawia, S. Michele, ok. 1150; Borgo S.
Donnino, 4. ćw. XII w.; Parma, koniec XII w.; — we Fran-
cji; Tuluza (Mus. August.), 3. ćw. XII w.; — w Niemczech:
Siegburg, 3. ćw. XII iw.; Akwizgran, pocz. XIII w.; Salz-
burg, 2. ćw. XIII w.; — por. HAMANN, jw., tabl. LVIII c,
LXI c, b, XLV c, LI e, d, LXI d; oraz Bingen, w. XIV; —
por. E. L. FISiCHEL, Mittelrheinische Plastik des 14 Jahrh.,
Munchen 1S23, il. XLVII; — w Szwajcarii niemieckiej: Vber-

324