DOI issue:
Nr. 3/4
DOI article:Miscellanea
DOI article:Drėma, Vladas: Sprawa nauczania architektury w Akademii Wileńskiej
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.47789#0369
V. DREMA
SPRAWA NAUCZANIA ARCHITEKTURY W AKADEMII WILEŃSKIEJ
Marcin Knakfus nie był pierwszym świeckim
wykładowcą architektury w jezuickiej Akademii Wi-
leńskiej, gdyż w trzy lata przed nim, a mianowicie
już od r. 1770 wykłada tu architekturę Carlo Spam-
pani, zatrudniony nie tylko jako „konduktor fabryk
akademickich”, lecz i jako „metr kunsztu Architek-
tury” 1. Pomiędzy tytułem profesora architektury
u Marcina Knakfusa, a „metra kunsztu architektury”
u Spampaniego zachodzi dość znaczna różnica i różny
zakres kompetencji pedagogicznych. Metrowie kunsz-
tów oraz „sztuk przyjemnych”, jak fechtu, jazdy
konnej, tańca czy muzyki nie otrzymywali wynagro-
dzenia z kasy akademickiej, lecz byli tylko rekomen-
dowani przez rektora akademii studentom, i przez
nich opłacani bezpośrednio od każdego słuchacza,
który zapisywał się na te przedmioty nauczania,
a wysokość wynagrodzenia metra zależna była od
ilości tychże słuchaczy.
Kurs architektury, wykładany przez metra był,
prawdopodobnie, uzupełniającym do kursu zasadni-
czego „matematyki stosowanej”, gdzie zapoznawano
z zasadami obliczeń inżynieryjnych i konstruktorskich,
stosowanych do budownictwa i architektury różnych
typów i celów. Natomiast znajomość z zasadami kom-
pozycji architektoniczno-artystycznej, jednolitości sty-
lowej oraz jej wyrazistości, jak i wykonanie graficzne
kompozycji architektonicznych przyswajano sobie na
tymże kursie uzupełniającym u zawodowego archi-
tekta.
Marcin Knakfus wykładał architekturę w Szkole
Głównej Litewskiej od r. 1773 do wiosny r. 1777,
gdy na posiedzeniu Komisji Edukacji Narodowej dn.
18 listopada 1777 r. uchwalono: „JOXiążę Imci Biskup
Wileński oświadczył swoie starannie o to, aby Kom-
missya ściągnęła na rok przyszły doskonałego archi-
tekta do Wilna, któryby nie tylko lekcye publiczne
dawał przy akademii, ale też fabryki Kommissyi
utrzymywał oraz zdatnością swoią ku wygodzie i ozdo-
bie miasta mógł być użytecznym. Dla oszczędzenia
zaś wydatków Kommissyi na pensyą onemuż przy-
1 E. ŁOPAClNSKI, Nieznane dane archiwalne i wiado-
mości źródłowe do historii sztuki Wilna i b. W. X. Litew-
skiego od XVII do początków XIX w., „Prace i materiały
sprawozdawcze Sekcji Historii Sztuki Tow. Przyj. Nauk w
Wilnie”, t. III, Wilno 1938/39, is. 81—82; — M. MORELO WSKI.
Cicerone sztuki wileńskiej, Wilno 1939, s. 293.
2 VUB (Vilniaus Universiteto Biblioteka, tj. Biblioteka
Nauk. Państw. Uniwer. im. Vlnicas’a Kapsukas’a w Wilnie)
akta DC-31. Wypisy z ksiąg Uchwał Edukacji Narodowej
1777—1791, k. 20; — VUB. DC-182. Polański, Notaty do historii
Uniw. Wil., npg.
zwoitą Xiąże Imć rekwirować będzie od siebie De-
partament policyi w Radzie Nieustaiącey, ażeby, iako-
wy z dochodów publicznych na ten koniec mógł być
obmyślony” 2.
Takiego architekta prawdopodobnie nie znaleziono.
Rektor Szkoły Głównej Litewskiej w niedostatku in-
nych kandydatów sprowadza z powrotem z Pińska
ks. Mateusza Kisielewskiego, który wykłada archi-
tekturę w Szkole Głównej Litewskiej w latach 1777/78
i 1778/79, gdyż w sprawozdaniu rektora ks. Ignacego
Żaby, który sprawował swój urząd właśnie w tych
latach, w Catalogus Personarum Collegii Academ.
figuruje i „Professor Architecturae Mathaeus Kisie-
lewski” 3. A że wykładał w dalszych latach aż do
r. 1781, potwierdzają wypisy archiwalne E. Łopaciń-
skiego 4.
O eks jezuicie Mateuszu Kisielewskim wiadomo
jeszcze, iż dnia 18 czerwca 1773 otrzymał w akademii
wileńskiej stopień magistra filozofii i sztuk wyzwolo-
nych, zaś „A° 1773 Decimo guinto Kalendas 8bris”
zaszczycony został stopniem doktora tychże nauk
i wzmiankowany jako profesor matematyki, uczący
rok pierwszy5. W tymże 1773 r. dn. 21 listopada
„X. Mateusz Kisielewski” podpisuje akt powołania
do życia akademii nauk w Wilnie jako instytucji
naukowej społecznej, niezależnej od uniwersytetu,
której inicjatorem był Marcin Poczobut6.
Roku 1782 dnia 23 marca „Kommissya {Edukacji
Narodowej] [...] Mateuszowi Kisielewskiemu [...] ex
professorowi Akademii Wileńskiej po ził. poll 600 rocz-
ney dożywotniey pensyi wyznacza”7. A więc już
wówczas przestał być wykładowcą w Szkole Głównej
Litewskiej.
W dalszych dokumentach uniwersytetu znajdujemy
jedynie kwity na opłacenie pensji emerytalnej dla
eksprofesora Mateusza Kisielewskiego, które za jego
plenipotencjami otrzymywał dla niego z kasy uniwer-
syteckiej ks. prof. Józef Michniewicz. Odpowiednie po-
kwitowania znajdujemy za lata: 1793, 1794, 1795, 1796,
3 VUB. DC-35. Szkoła Główna WXL. Pisma różne 1785—
-1802,- k. 132,
4 E. ŁOPACINSKI, Materiały do dziejów rzemiosła arty-
stycznego WXL, poiz. 944, 945.
5 VUB. DC-1. Laureae Academicae... et Catailogum Pro-
motorom ad Gradum... in Alma Academia Vilnens. Soc. Jesu
ab Anno 1850, p. 371 i p. 131.
6 VUB. DC-57. Listy Marcina Poczobuta, npg.
7 VUB. DC-31. Wypisy z ksiąg Uchwał Komisji Edukacji
Narodowej 1777—1791, k. 39v; — VUB.DC-32. Listy Karola
Lelewela do M. Poczobuta.
355
SPRAWA NAUCZANIA ARCHITEKTURY W AKADEMII WILEŃSKIEJ
Marcin Knakfus nie był pierwszym świeckim
wykładowcą architektury w jezuickiej Akademii Wi-
leńskiej, gdyż w trzy lata przed nim, a mianowicie
już od r. 1770 wykłada tu architekturę Carlo Spam-
pani, zatrudniony nie tylko jako „konduktor fabryk
akademickich”, lecz i jako „metr kunsztu Architek-
tury” 1. Pomiędzy tytułem profesora architektury
u Marcina Knakfusa, a „metra kunsztu architektury”
u Spampaniego zachodzi dość znaczna różnica i różny
zakres kompetencji pedagogicznych. Metrowie kunsz-
tów oraz „sztuk przyjemnych”, jak fechtu, jazdy
konnej, tańca czy muzyki nie otrzymywali wynagro-
dzenia z kasy akademickiej, lecz byli tylko rekomen-
dowani przez rektora akademii studentom, i przez
nich opłacani bezpośrednio od każdego słuchacza,
który zapisywał się na te przedmioty nauczania,
a wysokość wynagrodzenia metra zależna była od
ilości tychże słuchaczy.
Kurs architektury, wykładany przez metra był,
prawdopodobnie, uzupełniającym do kursu zasadni-
czego „matematyki stosowanej”, gdzie zapoznawano
z zasadami obliczeń inżynieryjnych i konstruktorskich,
stosowanych do budownictwa i architektury różnych
typów i celów. Natomiast znajomość z zasadami kom-
pozycji architektoniczno-artystycznej, jednolitości sty-
lowej oraz jej wyrazistości, jak i wykonanie graficzne
kompozycji architektonicznych przyswajano sobie na
tymże kursie uzupełniającym u zawodowego archi-
tekta.
Marcin Knakfus wykładał architekturę w Szkole
Głównej Litewskiej od r. 1773 do wiosny r. 1777,
gdy na posiedzeniu Komisji Edukacji Narodowej dn.
18 listopada 1777 r. uchwalono: „JOXiążę Imci Biskup
Wileński oświadczył swoie starannie o to, aby Kom-
missya ściągnęła na rok przyszły doskonałego archi-
tekta do Wilna, któryby nie tylko lekcye publiczne
dawał przy akademii, ale też fabryki Kommissyi
utrzymywał oraz zdatnością swoią ku wygodzie i ozdo-
bie miasta mógł być użytecznym. Dla oszczędzenia
zaś wydatków Kommissyi na pensyą onemuż przy-
1 E. ŁOPAClNSKI, Nieznane dane archiwalne i wiado-
mości źródłowe do historii sztuki Wilna i b. W. X. Litew-
skiego od XVII do początków XIX w., „Prace i materiały
sprawozdawcze Sekcji Historii Sztuki Tow. Przyj. Nauk w
Wilnie”, t. III, Wilno 1938/39, is. 81—82; — M. MORELO WSKI.
Cicerone sztuki wileńskiej, Wilno 1939, s. 293.
2 VUB (Vilniaus Universiteto Biblioteka, tj. Biblioteka
Nauk. Państw. Uniwer. im. Vlnicas’a Kapsukas’a w Wilnie)
akta DC-31. Wypisy z ksiąg Uchwał Edukacji Narodowej
1777—1791, k. 20; — VUB. DC-182. Polański, Notaty do historii
Uniw. Wil., npg.
zwoitą Xiąże Imć rekwirować będzie od siebie De-
partament policyi w Radzie Nieustaiącey, ażeby, iako-
wy z dochodów publicznych na ten koniec mógł być
obmyślony” 2.
Takiego architekta prawdopodobnie nie znaleziono.
Rektor Szkoły Głównej Litewskiej w niedostatku in-
nych kandydatów sprowadza z powrotem z Pińska
ks. Mateusza Kisielewskiego, który wykłada archi-
tekturę w Szkole Głównej Litewskiej w latach 1777/78
i 1778/79, gdyż w sprawozdaniu rektora ks. Ignacego
Żaby, który sprawował swój urząd właśnie w tych
latach, w Catalogus Personarum Collegii Academ.
figuruje i „Professor Architecturae Mathaeus Kisie-
lewski” 3. A że wykładał w dalszych latach aż do
r. 1781, potwierdzają wypisy archiwalne E. Łopaciń-
skiego 4.
O eks jezuicie Mateuszu Kisielewskim wiadomo
jeszcze, iż dnia 18 czerwca 1773 otrzymał w akademii
wileńskiej stopień magistra filozofii i sztuk wyzwolo-
nych, zaś „A° 1773 Decimo guinto Kalendas 8bris”
zaszczycony został stopniem doktora tychże nauk
i wzmiankowany jako profesor matematyki, uczący
rok pierwszy5. W tymże 1773 r. dn. 21 listopada
„X. Mateusz Kisielewski” podpisuje akt powołania
do życia akademii nauk w Wilnie jako instytucji
naukowej społecznej, niezależnej od uniwersytetu,
której inicjatorem był Marcin Poczobut6.
Roku 1782 dnia 23 marca „Kommissya {Edukacji
Narodowej] [...] Mateuszowi Kisielewskiemu [...] ex
professorowi Akademii Wileńskiej po ził. poll 600 rocz-
ney dożywotniey pensyi wyznacza”7. A więc już
wówczas przestał być wykładowcą w Szkole Głównej
Litewskiej.
W dalszych dokumentach uniwersytetu znajdujemy
jedynie kwity na opłacenie pensji emerytalnej dla
eksprofesora Mateusza Kisielewskiego, które za jego
plenipotencjami otrzymywał dla niego z kasy uniwer-
syteckiej ks. prof. Józef Michniewicz. Odpowiednie po-
kwitowania znajdujemy za lata: 1793, 1794, 1795, 1796,
3 VUB. DC-35. Szkoła Główna WXL. Pisma różne 1785—
-1802,- k. 132,
4 E. ŁOPACINSKI, Materiały do dziejów rzemiosła arty-
stycznego WXL, poiz. 944, 945.
5 VUB. DC-1. Laureae Academicae... et Catailogum Pro-
motorom ad Gradum... in Alma Academia Vilnens. Soc. Jesu
ab Anno 1850, p. 371 i p. 131.
6 VUB. DC-57. Listy Marcina Poczobuta, npg.
7 VUB. DC-31. Wypisy z ksiąg Uchwał Komisji Edukacji
Narodowej 1777—1791, k. 39v; — VUB.DC-32. Listy Karola
Lelewela do M. Poczobuta.
355