DOI Heft:
Nr. 3/4
DOI Artikel:Miscellanea
DOI Artikel:Drėma, Vladas: Sprawa nauczania architektury w Akademii Wileńskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.47789#0370
YLADAS DREMA
1797, 1798, 1799, 1801, 1802 8. Ta ostatnia wypłata nie
została uiszczona, ponieważ ks. M. Kisielewski tegoż
roku przed dniem 15 maja umarł9. W czasie pobie-
rania emerytury M. Kisielewski przebywał poza
Wilnem, lecz gdzie, nie jest wiadomo, poza jednym
jedynym niedatowanym przypadkiem, kiedy był „u PP.
Zyberków” 10 *.
Jak wykazuje tablica sporządzona przez anonimo-
wego historyka Uniwersytetu Wileńskiego około 1829 >r.,
dla wykazania w którym roku akademickim kto
i jakie przedmioty wykładał u, od roku akademickiego
1781/82 do 1785/86 żaden kurs architektury nie był czy-
tany, co potwierdzają i kasowe sprawozdania Szkoły
Głównej Litewskiej z poszczególnych lat, w których
nie są wymienione żadne kwoty na opłacanie odpo-
wiednich profesorów.
Jedynie bazylianin ks. Dionizy Czaday (sam się
pisze przez jedno „a”) w liście z idn. 29 sierpnia 1785 r.
z Pińska, gdzie był opatem (również i w 1790 r.)
przedstawia swoją kandydaturę na katedrę architek-
tury rektorowi M. Poczobutowi: „Jego żądania zawsze
byłem y jestem y będę aby wynaydować sposobności
y chwytać się wszelkich srzodków do zarekomędowa-
nia się JW Panu y Dobwi y do okazania że mam sobie
za osobliwszą cześć acz incognito zostaiący być w licz-
bie sług Jego na Zawsze...” 12 Przyczyny, dla których
oferta Czadaya została odrzucona, na razie nie są
znane.
Jakby w odpowiedzi na ofertę ks. D. Czadaya w
następnym roku akademickim .1786/87 architekturę
cywilną i architekturę militarną wykłada ks. Tadeusz
Kundzicz13. I to był jedyny rok wykładania przezeń
architektury, gdyż według tego samego źródła, znowu
ten przedmiot nie jest prowadzony aż do roku akade-
miskiego 1797/98, kiedy katedrę architektury objął
Wawrzyniec Gucewicz. On również był na tym stano-
wisku jeden rok akademicki, przytem „Uczniów regu-
larnie chodzących miał czterech” 14.
Data objęcia katedry architektury przez W. Guce-
wicza w roku akademickim 1793/94, na który wskazują
liczni historycy za Karolem Podczaszyńskim (m.in.
Bieliński) nie ma żadnego poparcia dokumentalnego
i nie odpowiada rzeczywistości. Wprost przeciwnie —
cały szereg dokumentów wskazuje, iż W. Gucewicz
rozpoczął swój kurs architektury w Szkole Głównej
Litewskiej dopiero w jesieni 1797 r.
Lata 1793-96 są dla Szkoły Głównej Litewskiej
bardzo ciężkie pod względem organizacyjnym i ekono-
micznym — nikt nie wpłaca do kasy uniwersyteckiej,
profesorowie nie są opłacani i żadnych innowacji w
programie nauczanie się nie wprowadza. Za lata
akademickie 1794/95, 1795/96 i 1796/97 nie były druko-
wane i Praelectiones. Uniwersytet, prawdopodobnie,
nie miał możności prowadzenia normalnej pracy
lekcyjnej. W budżecie Szkoły Głównej Litewskiej
za rok 1793/94, potwierdzonym przez Komisję Edu-
kacji Narodowej nie figuruje żadna suma na opłace-
nie profesora architektury, ani nie spotykamy tam
nazwiska Gucewicza 15.
8 VUB. DC-25. Etaty i tabele SOL, ik. 106; — VUB.DC-24.
Kwity zapłaconych pensyów na Szk. Gł. Wil., kwity nr 35,
36, 37; — VUB.DC-25, k. 71 i 73; — VUB.DC-24; VUB.DC-25,
ik. 42, 55, 66v; — VUB.DC-35, k. 1156; — VUiB.DC-36, k. 87v; —
VUB.DC-37, k. 3v.
9 Tamże, k. 14.
10 VUB, DC-35, k. 127.
u VUB, DC-181. Doliński, Notaty tdo historii Uniw. Wil.,
npg.
Szymon Malewska, w liście z Wilna dn. 8 listopada
1795 r. do M. Poczobuta pisze: „JW. Budkiewicz
będąc w Wilnie mówił mi między innemi, że Xże
Repnin nie może Architektury sam ustanowić Ka-
tedry, ponieważ niechce sam żadney nowości w Aka-
demii wprowadzać, i to iest dlaczego wyraźnie roz-
kazać nieśmie”16. W niedatowanym sprawozdaniu
Komisji Edukacji Litewskiej czytamy: „W Roku 1795
Rząd Naywyższy Litewski (tenże Xżę Repnin) za
zniesienie się z Biskupem Wileńskim jako z dawnych
przywileiów Uniwersytetu Kanclerzem [...] Uniwer-
sytet Wileński katedrami Architektury Ciwilney y Mi-
litarney, Rysunków y Malarstwa [...] zwiększono”17.
A więc decyzja restytucji katedry architektury w
Szkole Głównej Litewskiej nastąpiła dopiero pod
koniec 1795 r., a do obsadzenia jej zaledwie przystą-
piono. Teraz tylko rozpoczyna się ożywiona korespon-
dencja pomiędzy rektorem M. Poczobutem a kierowni-
kiem Komisji Edukacji Litewskiej, tymże p. Budkie-
wiczem. W papierach M. Poczobuta znajdujemy brulion
obszernego memoriału w tej sprawie do Komisji
Edukacji Litewskiej, co prawda niedatowany, lecz
z tekstu wynika, iż powstał dopiero w latach 1796—97.
W nim czytamy:
„1. Na wstępie do układu Akademii Kommissya
niezapewnia tegoż układu y Pensyi Projessorskich
ilości nadal, ale tylko na ten rok, przez wzgląd na
wielką drożyznę, bowiem pewnie, że koniecznie chcia-
no tegoż roku ieszcze poobarzać prawnie.
2. w Utworzeniu nowey Katedry Architektury
Ciwilney, prócz tego, że Kommissya zdała się zapom-
nieć na menaż Funduszu, który wszędzie za zbyt
szczupły ogłasza, wielką uczyniła krzywdę Akademii
sadząc JP. Gucewicza bez wiedzy i wyboru Szkoły
Główney, niemaiącego dystynkcyi czyli stopniów Aka-
demickich, obok Professorów, Doktorow i katedrę iego
czyli naukę z rzędu Artystów równaiąc z innemi, tak
co do przywileiów iako też co do Pensyi. Mogła
Akademia mieć zawsze Architekta do fabryk swoich
za pięćdziesiąt, naywięcey za sto dukatów, owszem
mogłaby znaleźć z równą JPU Gucewiczowi zdat-
ności, nawet z obowiązkiem dawania lekcyi Architek-
tonicznych za trzy lub cztery tysiące [złotych], pewien
iestem, że JP. Knakfus chętnie by się na to podiął,
któremu dopiero stała się nieiakaś krzywda, gdy w tym
wytarte wielokrotne usługi dla Akademii zostały
zatarte. Gdyby zaś konieczna była potrzeba (dla nie-
odbitych intryg) zostawić Architektonikę w układzie
Akademickim, czy nie przystoyniey i sprawiedliwiey
byłoby podzielić oną na dwoie: to iest dać Architek-
tonikę Cywilną JPU Knakfusowi za dwa lub trzy
tysiące, a zostawić JP Gucewicza przy Architektonice
Militarney (bo to waleczny żołnierz) z równąź pensyą:
toby iemu przypadła, ponieważ i dopiero daie lekcye
w Korpusie ingenierow [...]
5. Bilance Detrunkaty na pensyach, wynikley
z ducha oszczędności, powodowanego intrygą, wzglę-
dami i kontradykcyą z dochodem na nowo utworzone
katedry i dodatki:
12 VUB, DC-39. Listy do M. Poczobuta, list nr 29.
13 VUB, DC-181, npg.
14 VUB, DC-124. Raporty i pisma rektorów SGŁ, npg.
15 VUB, DC-30. Pisma oryginalne Komisji Edukacji Na-
rodowej 1781—1794, k. 195—196.
16 VUB, DC-44. Listy do M. Poczobuta, list nr 28.
17 VUB, DC-125. Korespondencja Generał Gubernatora
Litewskiego z Kom. Eduk. Litewskiej, npg.
356
1797, 1798, 1799, 1801, 1802 8. Ta ostatnia wypłata nie
została uiszczona, ponieważ ks. M. Kisielewski tegoż
roku przed dniem 15 maja umarł9. W czasie pobie-
rania emerytury M. Kisielewski przebywał poza
Wilnem, lecz gdzie, nie jest wiadomo, poza jednym
jedynym niedatowanym przypadkiem, kiedy był „u PP.
Zyberków” 10 *.
Jak wykazuje tablica sporządzona przez anonimo-
wego historyka Uniwersytetu Wileńskiego około 1829 >r.,
dla wykazania w którym roku akademickim kto
i jakie przedmioty wykładał u, od roku akademickiego
1781/82 do 1785/86 żaden kurs architektury nie był czy-
tany, co potwierdzają i kasowe sprawozdania Szkoły
Głównej Litewskiej z poszczególnych lat, w których
nie są wymienione żadne kwoty na opłacanie odpo-
wiednich profesorów.
Jedynie bazylianin ks. Dionizy Czaday (sam się
pisze przez jedno „a”) w liście z idn. 29 sierpnia 1785 r.
z Pińska, gdzie był opatem (również i w 1790 r.)
przedstawia swoją kandydaturę na katedrę architek-
tury rektorowi M. Poczobutowi: „Jego żądania zawsze
byłem y jestem y będę aby wynaydować sposobności
y chwytać się wszelkich srzodków do zarekomędowa-
nia się JW Panu y Dobwi y do okazania że mam sobie
za osobliwszą cześć acz incognito zostaiący być w licz-
bie sług Jego na Zawsze...” 12 Przyczyny, dla których
oferta Czadaya została odrzucona, na razie nie są
znane.
Jakby w odpowiedzi na ofertę ks. D. Czadaya w
następnym roku akademickim .1786/87 architekturę
cywilną i architekturę militarną wykłada ks. Tadeusz
Kundzicz13. I to był jedyny rok wykładania przezeń
architektury, gdyż według tego samego źródła, znowu
ten przedmiot nie jest prowadzony aż do roku akade-
miskiego 1797/98, kiedy katedrę architektury objął
Wawrzyniec Gucewicz. On również był na tym stano-
wisku jeden rok akademicki, przytem „Uczniów regu-
larnie chodzących miał czterech” 14.
Data objęcia katedry architektury przez W. Guce-
wicza w roku akademickim 1793/94, na który wskazują
liczni historycy za Karolem Podczaszyńskim (m.in.
Bieliński) nie ma żadnego poparcia dokumentalnego
i nie odpowiada rzeczywistości. Wprost przeciwnie —
cały szereg dokumentów wskazuje, iż W. Gucewicz
rozpoczął swój kurs architektury w Szkole Głównej
Litewskiej dopiero w jesieni 1797 r.
Lata 1793-96 są dla Szkoły Głównej Litewskiej
bardzo ciężkie pod względem organizacyjnym i ekono-
micznym — nikt nie wpłaca do kasy uniwersyteckiej,
profesorowie nie są opłacani i żadnych innowacji w
programie nauczanie się nie wprowadza. Za lata
akademickie 1794/95, 1795/96 i 1796/97 nie były druko-
wane i Praelectiones. Uniwersytet, prawdopodobnie,
nie miał możności prowadzenia normalnej pracy
lekcyjnej. W budżecie Szkoły Głównej Litewskiej
za rok 1793/94, potwierdzonym przez Komisję Edu-
kacji Narodowej nie figuruje żadna suma na opłace-
nie profesora architektury, ani nie spotykamy tam
nazwiska Gucewicza 15.
8 VUB. DC-25. Etaty i tabele SOL, ik. 106; — VUB.DC-24.
Kwity zapłaconych pensyów na Szk. Gł. Wil., kwity nr 35,
36, 37; — VUB.DC-25, k. 71 i 73; — VUB.DC-24; VUB.DC-25,
ik. 42, 55, 66v; — VUB.DC-35, k. 1156; — VUiB.DC-36, k. 87v; —
VUB.DC-37, k. 3v.
9 Tamże, k. 14.
10 VUB, DC-35, k. 127.
u VUB, DC-181. Doliński, Notaty tdo historii Uniw. Wil.,
npg.
Szymon Malewska, w liście z Wilna dn. 8 listopada
1795 r. do M. Poczobuta pisze: „JW. Budkiewicz
będąc w Wilnie mówił mi między innemi, że Xże
Repnin nie może Architektury sam ustanowić Ka-
tedry, ponieważ niechce sam żadney nowości w Aka-
demii wprowadzać, i to iest dlaczego wyraźnie roz-
kazać nieśmie”16. W niedatowanym sprawozdaniu
Komisji Edukacji Litewskiej czytamy: „W Roku 1795
Rząd Naywyższy Litewski (tenże Xżę Repnin) za
zniesienie się z Biskupem Wileńskim jako z dawnych
przywileiów Uniwersytetu Kanclerzem [...] Uniwer-
sytet Wileński katedrami Architektury Ciwilney y Mi-
litarney, Rysunków y Malarstwa [...] zwiększono”17.
A więc decyzja restytucji katedry architektury w
Szkole Głównej Litewskiej nastąpiła dopiero pod
koniec 1795 r., a do obsadzenia jej zaledwie przystą-
piono. Teraz tylko rozpoczyna się ożywiona korespon-
dencja pomiędzy rektorem M. Poczobutem a kierowni-
kiem Komisji Edukacji Litewskiej, tymże p. Budkie-
wiczem. W papierach M. Poczobuta znajdujemy brulion
obszernego memoriału w tej sprawie do Komisji
Edukacji Litewskiej, co prawda niedatowany, lecz
z tekstu wynika, iż powstał dopiero w latach 1796—97.
W nim czytamy:
„1. Na wstępie do układu Akademii Kommissya
niezapewnia tegoż układu y Pensyi Projessorskich
ilości nadal, ale tylko na ten rok, przez wzgląd na
wielką drożyznę, bowiem pewnie, że koniecznie chcia-
no tegoż roku ieszcze poobarzać prawnie.
2. w Utworzeniu nowey Katedry Architektury
Ciwilney, prócz tego, że Kommissya zdała się zapom-
nieć na menaż Funduszu, który wszędzie za zbyt
szczupły ogłasza, wielką uczyniła krzywdę Akademii
sadząc JP. Gucewicza bez wiedzy i wyboru Szkoły
Główney, niemaiącego dystynkcyi czyli stopniów Aka-
demickich, obok Professorów, Doktorow i katedrę iego
czyli naukę z rzędu Artystów równaiąc z innemi, tak
co do przywileiów iako też co do Pensyi. Mogła
Akademia mieć zawsze Architekta do fabryk swoich
za pięćdziesiąt, naywięcey za sto dukatów, owszem
mogłaby znaleźć z równą JPU Gucewiczowi zdat-
ności, nawet z obowiązkiem dawania lekcyi Architek-
tonicznych za trzy lub cztery tysiące [złotych], pewien
iestem, że JP. Knakfus chętnie by się na to podiął,
któremu dopiero stała się nieiakaś krzywda, gdy w tym
wytarte wielokrotne usługi dla Akademii zostały
zatarte. Gdyby zaś konieczna była potrzeba (dla nie-
odbitych intryg) zostawić Architektonikę w układzie
Akademickim, czy nie przystoyniey i sprawiedliwiey
byłoby podzielić oną na dwoie: to iest dać Architek-
tonikę Cywilną JPU Knakfusowi za dwa lub trzy
tysiące, a zostawić JP Gucewicza przy Architektonice
Militarney (bo to waleczny żołnierz) z równąź pensyą:
toby iemu przypadła, ponieważ i dopiero daie lekcye
w Korpusie ingenierow [...]
5. Bilance Detrunkaty na pensyach, wynikley
z ducha oszczędności, powodowanego intrygą, wzglę-
dami i kontradykcyą z dochodem na nowo utworzone
katedry i dodatki:
12 VUB, DC-39. Listy do M. Poczobuta, list nr 29.
13 VUB, DC-181, npg.
14 VUB, DC-124. Raporty i pisma rektorów SGŁ, npg.
15 VUB, DC-30. Pisma oryginalne Komisji Edukacji Na-
rodowej 1781—1794, k. 195—196.
16 VUB, DC-44. Listy do M. Poczobuta, list nr 28.
17 VUB, DC-125. Korespondencja Generał Gubernatora
Litewskiego z Kom. Eduk. Litewskiej, npg.
356