DOI Heft:
Nr. 3/4
DOI Artikel:Miscellanea
DOI Artikel:Drėma, Vladas: Sprawa nauczania architektury w Akademii Wileńskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.47789#0371
SPRAWA NAUCZANIA ARCHITEKTURY W AKADEMII WILEŃSKIEJ
Detrunkaty:
Na Kancellaryi Rek-
torskiey czyli na
części Jego pensyi ził. 1000.
Na pensyi Prezyden-
tów ził. 2000.
Na pensyi Prezesa
Kandidatow złł. 1000.
Na odiętey Lekcyi
Pisma S° JX. Karpo-
wiczowi 2000.
Na skasowanym bi-
dellu Wiszniewskim 600.
Na uięciu z dochodu
na Ogród Botaniczny 3000.
Na skasowaniu od-
dzielney Lekcyi Mat-
hem. Elem. 2000.
Na dochodzie na po-
siedzenia Akademic-
kie 1000.
15.600
[Tekst przekreślony:] Szukaiąc pretextu do ubarwienia
czynności swoich położyła na wstępie [Komisja], że
Lekcya Architektoniczna przydana niby na funda-
mencie żądań Akademii w Raporcie wy-
rażonych. Kiedy tak, zacóż nie zaczęto od wpro-
wadzenia lekcyi prawa kraiowego do Akademii, ale
od JP. Gucewicza (dla pięknych oczu żony Jego)” 18.
W innym brulionie pisma rektora Poczobuta do
Komisji Edukacji Litewskiej, także bez daty, lecz
z tego samego okresu, czytamy między innymi za-
rzutami, czynionymi tejże Komisji i to, że: „Ta przy-
dała Katedry, o które Państwo Gucewiczowie prosili,
a więcey żadney, a że ta Nauka żądana od Całego
Narodu. Ciężki na to dowód, a nawet Memoryału
żadnego, a Szkoła Główna w inszym sposobie Rapport
podała, a Gucewicza nie podała”19.
Jak zwykle bywa z nowymi kandydatami do obsa-
dzenia odpowiednich katedr, poddawani są konkur-
sowym egzaminom., którym podlec musiał i W. Guce-
wicz. Otóż, dopiero w dniu 21 października 1797 r.
rektor X. Marcin Poczobut donosi Komisji Edukacji
Litewskiej, iż „Na Rekwizycyą Prześwietney Kommi-
ssyi pod N. 15 Rector Uninersitatis ma honor prezen-
tować teyże Prześwietney Kommissyi propozycye do
Konkursu, podane od Imć Panów Briotet i Guce-
wicza” 20. A więc nie ma żadnej wątpliwości, iż
W. Gucewicz objął katedrę dopiero jesienią 1797 r.
W pewnej kontrowersji zdawałoby się do tego,
co wyżej stwierdzono!, jest „Patent na Professurę
Architektury w Akademij Wilen.” z dń. 8 października
1793 r., rozpoczynający się od słów „Collegium Prae-
jectorum Publicae Institutionis...” z adresem „Literae
Patentes Clarissimo Dno Laurentio Gucewicz Professo-
ri in Uninersitate Vilnensi datae”, wydany natomiast
z imieniem i z pieczęcią „Kommissyi Edukacyiney
WXL” i podpisany przez biskupa Inflanckiego Józefa
Kossakowskiego jako prezesa, a Ignacego Wilczew-
18 VUB, DC-35. Szkoła Główna WXL. Pisma różne 1785—
—■1802, k. 124—125.
19 Tamże, k. 130.
20 VUB, DC-1'24. Raporty i pisma rektorów SGL do Kom.
Eduk. Lit,, npg.
Dochód na nowo utwo-
rzone katedry i dodatki:
Pensya JP™ Guce-
wiczowi 6000.
V. Professorow:
Fizyki JPU Wiń-
skiemu 2000.
Mechanikowi Ar-
tyście JP. Zaliw-
skiemu 2000.
Na bibliotekę JP.
Regnier i instru-
mentu 500.
JP. Reszce doda-
tek 500.
11.000.
skiego jako sekretarza 21. Dokument ten świadczy jedy-
nie o przezorności i rzutkości Gucewicza w czasie
zamieszek krajowych 1793 r., kiedy panami sytuacji
stali się targowiczanie, na Litwie zaś zwolennicy
Kossakowskich: hetmana Szymona i biskupa Józefa,
którzy opanowali ważniejsze stanowiska w admini-
stracji kraju. Wówczas niepewny prawdopodobnie
stał się i los kierownictwa Szkoły Głównej Litewskiej.
Wobec tego ubiegł Gucewicz kierownictwo SGL
i uzyskał od targowickiej Komisji Edukacyjnej dyplom
na profesora architektury w Uniwersytecie, bez odpo-
wiedniej zgody czy upoważnienia rektoratu i rady aka-
demickiej, która jedynie ma prawo promowania swoich
wychowanków. Fakt otrzymania tego patentu nie jest
eo ipso dowodem otrzymania i katedry architektury
w Szkole Głównej Litewskiej, po którą, jak widzimy,
sięgał Gucewicz już w 1793 r. Jest wątpliwe, czy
dokument ten, podważający prawne kompetencje w tej
dziedzinie całego communitatis Akademii, był kiedy-
kolwiek przedstawiony rektorowi Szkoły Głównej
Litewskiej, który pozostał nadal na stanowisku i po
rozbiorze. Obejście właściwego trybu postępowania
jurydycznego przez W. Gucewicza w danym wypadku
nastawiło prawdopodobnie wrogo przeciwko niemu
rektora Poczobuta i Radę akademicką, czemu dano
wyraz w wyżej przytoczonym memoriale.
Co się tyczy protektorów Gucewicza, częściowo po-
znaj emy ich z wyżej cytowanego memoriału, a dodat-
kowo dowiadujemy się z niżej cytowanej korespon-
dencji. M. Wiński w liście do M. Poczobuta z dn.
3 października 1796 r. donosi, iż Wawrzyniec Gucewicz
był przy asyście księcia Repnina, gdy ten odwiedzał
Akademię i gdy „Xże postrzegał Modeł Młynu Woy-
skowego i był ciekawy onego konstrukcyi, pochwycił
się WJP. Gucewicz do tłumaczenia onego, ale iak
uważałem nie zrobił Xciu należytey satysfakcyi”22
W tymże r. 1796 Gucewicz pełnił i funkcje rządowego
architekta gubemialnego, gdyż, jak dowiadujemy się
21 Bibl. Jagiellońska, N. 6121, k. 19; reprodukowany w
pracy E. BUiDiREIKI, Architektas Laurynas Stuoka-Guce-
vićius, Vilnius 1954, s. 19.
22 VUB, DC-49. Listy do M. Poczobuta, list nr 39.
357
Detrunkaty:
Na Kancellaryi Rek-
torskiey czyli na
części Jego pensyi ził. 1000.
Na pensyi Prezyden-
tów ził. 2000.
Na pensyi Prezesa
Kandidatow złł. 1000.
Na odiętey Lekcyi
Pisma S° JX. Karpo-
wiczowi 2000.
Na skasowanym bi-
dellu Wiszniewskim 600.
Na uięciu z dochodu
na Ogród Botaniczny 3000.
Na skasowaniu od-
dzielney Lekcyi Mat-
hem. Elem. 2000.
Na dochodzie na po-
siedzenia Akademic-
kie 1000.
15.600
[Tekst przekreślony:] Szukaiąc pretextu do ubarwienia
czynności swoich położyła na wstępie [Komisja], że
Lekcya Architektoniczna przydana niby na funda-
mencie żądań Akademii w Raporcie wy-
rażonych. Kiedy tak, zacóż nie zaczęto od wpro-
wadzenia lekcyi prawa kraiowego do Akademii, ale
od JP. Gucewicza (dla pięknych oczu żony Jego)” 18.
W innym brulionie pisma rektora Poczobuta do
Komisji Edukacji Litewskiej, także bez daty, lecz
z tego samego okresu, czytamy między innymi za-
rzutami, czynionymi tejże Komisji i to, że: „Ta przy-
dała Katedry, o które Państwo Gucewiczowie prosili,
a więcey żadney, a że ta Nauka żądana od Całego
Narodu. Ciężki na to dowód, a nawet Memoryału
żadnego, a Szkoła Główna w inszym sposobie Rapport
podała, a Gucewicza nie podała”19.
Jak zwykle bywa z nowymi kandydatami do obsa-
dzenia odpowiednich katedr, poddawani są konkur-
sowym egzaminom., którym podlec musiał i W. Guce-
wicz. Otóż, dopiero w dniu 21 października 1797 r.
rektor X. Marcin Poczobut donosi Komisji Edukacji
Litewskiej, iż „Na Rekwizycyą Prześwietney Kommi-
ssyi pod N. 15 Rector Uninersitatis ma honor prezen-
tować teyże Prześwietney Kommissyi propozycye do
Konkursu, podane od Imć Panów Briotet i Guce-
wicza” 20. A więc nie ma żadnej wątpliwości, iż
W. Gucewicz objął katedrę dopiero jesienią 1797 r.
W pewnej kontrowersji zdawałoby się do tego,
co wyżej stwierdzono!, jest „Patent na Professurę
Architektury w Akademij Wilen.” z dń. 8 października
1793 r., rozpoczynający się od słów „Collegium Prae-
jectorum Publicae Institutionis...” z adresem „Literae
Patentes Clarissimo Dno Laurentio Gucewicz Professo-
ri in Uninersitate Vilnensi datae”, wydany natomiast
z imieniem i z pieczęcią „Kommissyi Edukacyiney
WXL” i podpisany przez biskupa Inflanckiego Józefa
Kossakowskiego jako prezesa, a Ignacego Wilczew-
18 VUB, DC-35. Szkoła Główna WXL. Pisma różne 1785—
—■1802, k. 124—125.
19 Tamże, k. 130.
20 VUB, DC-1'24. Raporty i pisma rektorów SGL do Kom.
Eduk. Lit,, npg.
Dochód na nowo utwo-
rzone katedry i dodatki:
Pensya JP™ Guce-
wiczowi 6000.
V. Professorow:
Fizyki JPU Wiń-
skiemu 2000.
Mechanikowi Ar-
tyście JP. Zaliw-
skiemu 2000.
Na bibliotekę JP.
Regnier i instru-
mentu 500.
JP. Reszce doda-
tek 500.
11.000.
skiego jako sekretarza 21. Dokument ten świadczy jedy-
nie o przezorności i rzutkości Gucewicza w czasie
zamieszek krajowych 1793 r., kiedy panami sytuacji
stali się targowiczanie, na Litwie zaś zwolennicy
Kossakowskich: hetmana Szymona i biskupa Józefa,
którzy opanowali ważniejsze stanowiska w admini-
stracji kraju. Wówczas niepewny prawdopodobnie
stał się i los kierownictwa Szkoły Głównej Litewskiej.
Wobec tego ubiegł Gucewicz kierownictwo SGL
i uzyskał od targowickiej Komisji Edukacyjnej dyplom
na profesora architektury w Uniwersytecie, bez odpo-
wiedniej zgody czy upoważnienia rektoratu i rady aka-
demickiej, która jedynie ma prawo promowania swoich
wychowanków. Fakt otrzymania tego patentu nie jest
eo ipso dowodem otrzymania i katedry architektury
w Szkole Głównej Litewskiej, po którą, jak widzimy,
sięgał Gucewicz już w 1793 r. Jest wątpliwe, czy
dokument ten, podważający prawne kompetencje w tej
dziedzinie całego communitatis Akademii, był kiedy-
kolwiek przedstawiony rektorowi Szkoły Głównej
Litewskiej, który pozostał nadal na stanowisku i po
rozbiorze. Obejście właściwego trybu postępowania
jurydycznego przez W. Gucewicza w danym wypadku
nastawiło prawdopodobnie wrogo przeciwko niemu
rektora Poczobuta i Radę akademicką, czemu dano
wyraz w wyżej przytoczonym memoriale.
Co się tyczy protektorów Gucewicza, częściowo po-
znaj emy ich z wyżej cytowanego memoriału, a dodat-
kowo dowiadujemy się z niżej cytowanej korespon-
dencji. M. Wiński w liście do M. Poczobuta z dn.
3 października 1796 r. donosi, iż Wawrzyniec Gucewicz
był przy asyście księcia Repnina, gdy ten odwiedzał
Akademię i gdy „Xże postrzegał Modeł Młynu Woy-
skowego i był ciekawy onego konstrukcyi, pochwycił
się WJP. Gucewicz do tłumaczenia onego, ale iak
uważałem nie zrobił Xciu należytey satysfakcyi”22
W tymże r. 1796 Gucewicz pełnił i funkcje rządowego
architekta gubemialnego, gdyż, jak dowiadujemy się
21 Bibl. Jagiellońska, N. 6121, k. 19; reprodukowany w
pracy E. BUiDiREIKI, Architektas Laurynas Stuoka-Guce-
vićius, Vilnius 1954, s. 19.
22 VUB, DC-49. Listy do M. Poczobuta, list nr 39.
357