DOI Heft:
Nr. 3/4
DOI Artikel:Materiały
DOI Artikel:Drėma, Vladas: Nieznane materiały do działalności Wawrzyńca Gucewicza, Piotra Rossi, Tomasza Righi oraz Karola i Kazimierza Jelskich
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.47789#0379
materiały
YLADAS DKEMA
NIEZNANE MATERIAŁY DO DZIAŁALNOŚCI WAWRZYŃCA GUCEWICZA,
PIOTRA ROSSI, TOMASZA RIGHI ORAZ KAROLA I KAZIMIERZA JELSKICH
Zacytowane w artykule Materiały do działalności
architekta Marcina Knakfusa1 wypisy z protokółu
loży wolnomularskiej „du bon Pasteur” zezwalają
uściślić czas przebywania Wawrzyńca Gucewicza
na studiach zagranicznych. Przez cały r. 1778 aż
do dnia 9 stycznia 1779 r. jeszcze przebywał on
w Wilnie, z podróży zagranicznej powrócił zaś przed
dniem 3 stycznia 1781 r.., kiedy go znowuż spotykamy
w tejże loży na posiedzeniu. W protokóle z dn. 5 stycz-
nia 1781 czytamy zapis obecności Gucewicza w loży
„La Parfaite Union de Lithuanie”: „Gucewicz Geometr
du Palatin de Vilna, El.” 2 Tak więc Gucewicz prze-
bywał na studiach zagranicznych niepełne dwa lata
w 1779 i 1780 r. Lata te nie są jednakże jedynymi
latami jego pobytu zagranicą. Bo już w 1782 r. wysyła
bp Massalski Gucewicza po blachę miedzianą do
fabryk „Szwedzkich, Hamburskich, lubeckich”, jak
wskazuje sprawozdanie Gucewicza z tej podróży z dn.
30 listopada 1782 r.3 4, przytoczone poniżej w aneksie 1.
Podróż ta mogła trwać dłuższy czas, który Gucewicz
prawdopodobnie potrafił wykorzystać i dla swoich
celów artystycznych. Tak więc wczesne zaopatrzenie
się w blachę miedzianą dla pokrycia budynku, któ-
rego przebudowa jeszcze się nie rozpoczęła, świadczy,
iż projekt przebudowy katedry ostatecznie był wy-
kończony przez Gucewicza oraz uzgodniony we wszyst-
kich szczegółach z bpem Massalskim jeszcze przed
1782 r. Hipoteza sporządzenia projektu przebudowy
katedry przez Gucewicza jeszcze przed jego podróżą
zagranicę, a więc w latach 1777—78 nabiera większego
prawdopodobieństwa.
O zamiarach bpa Massalskiegp przystąpienia do
przebudowy katedry jeszcze w 1777 r. świadczy de-
cyzja kapituły wileńskiej z dn. 3 marca 1777: „2. Fa-
bryką kościoła tej wiosny tak chce zacząć, aby się
1 „Biul. Hist. Sztufki” XXVI, 1964, nr 3.
2 VUB (— Viilniaus Universiteto, tj. Biblioteka Naukowa
Państwowego Uniwersytetu im. Vincas’a Kapsukas’a w Wil-
nie), aikta A-456, k. 5.
3 Mińskie Archiwum Okręgowe F. 694, op. 2, t. 3, akta
10850, s. 1. Odpis aktu zawdzięczam koledze Juozasowi
MACEICE.
4 J. KURCZEWSKI, Kościół Zamkowy czyli Katedra Wi-
leńska, Wilno 19116, t. III, s. 367.
5 VCIA (— Valstybinis Centrinis Istorinis Archyvas, tj.
Państwowe Centralne Archiwum Historyczne Litewskiej SRR
w Wilnie), F. 739, oip. 20, akta 427; — S. LORENTZ, Wawrzy-
niec Gucewicz. Na marginesie monografii: E. Budreika,
w ciągu roku skończyła. Dla dozoru tej fabryki kapi-
tuła wyznacza prał, dziekana Zienkowicza i kan. Kli-
mańskiego, a potrzebnych wydatków z kasy biskupa
dostarczać będzie kan. Kruszewski”i.
Podróżuje Gucewicz zagranicę i w latach 1785,
1786 i 1787, jak świadczą o tym listy hamburskiego
kupca F. D. Bertheau5, przebywając przeważnie w
Hamburgu i Bremie w związku z nadzorem nad wy-
konaniem tam ciosanych metop do katedry wileńskiej
podług jego rysunków. Podczas tych podróży odwiedza
on i inne miasta, jak na przykład Paryż w 1786 r.,
skąd pisze list do powyższego Bertheau w dniu
10 grudnia.
Co się tyczy udziału Gucewicza w działalności wi-
leńskich lóż wolnomularskich, to oprócz już wzmian-
kowanych, spełnia Gucewicz w latach 1785—86 w loży
„Gorliwego Litwina” obowiązki drugiego Dozorcy
iStuarta), a jego podpisy spotykamy przy sprawdza-
niu rachunków kasowych loży6. Wypełniał Gucewicz
dla tej loży prawdopodobnie i pewne prace, gdyż
między datą dn. 3 czerwca 1785 a dn. 1 listopada t.r.
spotykamy zapis w protokóle: „na Reparacią [...] za
Regestrem Brata Gucewicza złotych 26 Gro: 10”7 *.
Te same obowiązki drugiego Stuarta pełnił Gucewicz
i w r. 1788 w tej loży, jak wynika z „Obrazu” loży
„Gorliwego Litwina” z 1819 r.3
Głównym zajęciem Gucewicza w tym okresie był
nadzór nad robotami przy przebudowie katedry wi-
leńskiej, którymi osobiście kierował on w latach od
dn. 1 stycznia 1783 r. do końca 1790 r. Przytoczony
w aneksie 2 pełny tekst sprawozdania finansowego
rządcy dóbr bpa Massalskiego Kazimierza Homow-
skiego na wszystkie koszta, materiały oraz robociznę
przy przebudowie katedry wileńskiej za lata 1783—92 9,
Architecturos Kandidatas, Architektas Laurynas Stuoka Gu-
cevićius, Vilnius 1954 [w:] „Biul. Hist. Sztoki” XX, 1958, nr
3/4, s. 379.
6 VUB, akta A-483.
7 Tamże, k. 23v.
s Tamże, akta A-456.
9 Mińskie Archiwum Okręgowe, F. 694, op. 2, t. 3, akta
10850, k. 4—5, również w odpisie p. J. MACEIKI. Podobny
rachunek sprawozdawczy tegoż K. HORNOWSKIEGO na te
wszystkie wydatki, jednakże sumaryczny, bez rozdziału
na poszczególne lata, znajduje się w archiwum kapituły
wileńskiej — MAB (— Mokslu Akademijos Biblioteka, tj.
Centralna Naukowa Biblioteka Akademii Nauk Litewskiej
SRR w Wilnie; dział rękopisów), F. 43, akta 1133, k. 2.
365
YLADAS DKEMA
NIEZNANE MATERIAŁY DO DZIAŁALNOŚCI WAWRZYŃCA GUCEWICZA,
PIOTRA ROSSI, TOMASZA RIGHI ORAZ KAROLA I KAZIMIERZA JELSKICH
Zacytowane w artykule Materiały do działalności
architekta Marcina Knakfusa1 wypisy z protokółu
loży wolnomularskiej „du bon Pasteur” zezwalają
uściślić czas przebywania Wawrzyńca Gucewicza
na studiach zagranicznych. Przez cały r. 1778 aż
do dnia 9 stycznia 1779 r. jeszcze przebywał on
w Wilnie, z podróży zagranicznej powrócił zaś przed
dniem 3 stycznia 1781 r.., kiedy go znowuż spotykamy
w tejże loży na posiedzeniu. W protokóle z dn. 5 stycz-
nia 1781 czytamy zapis obecności Gucewicza w loży
„La Parfaite Union de Lithuanie”: „Gucewicz Geometr
du Palatin de Vilna, El.” 2 Tak więc Gucewicz prze-
bywał na studiach zagranicznych niepełne dwa lata
w 1779 i 1780 r. Lata te nie są jednakże jedynymi
latami jego pobytu zagranicą. Bo już w 1782 r. wysyła
bp Massalski Gucewicza po blachę miedzianą do
fabryk „Szwedzkich, Hamburskich, lubeckich”, jak
wskazuje sprawozdanie Gucewicza z tej podróży z dn.
30 listopada 1782 r.3 4, przytoczone poniżej w aneksie 1.
Podróż ta mogła trwać dłuższy czas, który Gucewicz
prawdopodobnie potrafił wykorzystać i dla swoich
celów artystycznych. Tak więc wczesne zaopatrzenie
się w blachę miedzianą dla pokrycia budynku, któ-
rego przebudowa jeszcze się nie rozpoczęła, świadczy,
iż projekt przebudowy katedry ostatecznie był wy-
kończony przez Gucewicza oraz uzgodniony we wszyst-
kich szczegółach z bpem Massalskim jeszcze przed
1782 r. Hipoteza sporządzenia projektu przebudowy
katedry przez Gucewicza jeszcze przed jego podróżą
zagranicę, a więc w latach 1777—78 nabiera większego
prawdopodobieństwa.
O zamiarach bpa Massalskiegp przystąpienia do
przebudowy katedry jeszcze w 1777 r. świadczy de-
cyzja kapituły wileńskiej z dn. 3 marca 1777: „2. Fa-
bryką kościoła tej wiosny tak chce zacząć, aby się
1 „Biul. Hist. Sztufki” XXVI, 1964, nr 3.
2 VUB (— Viilniaus Universiteto, tj. Biblioteka Naukowa
Państwowego Uniwersytetu im. Vincas’a Kapsukas’a w Wil-
nie), aikta A-456, k. 5.
3 Mińskie Archiwum Okręgowe F. 694, op. 2, t. 3, akta
10850, s. 1. Odpis aktu zawdzięczam koledze Juozasowi
MACEICE.
4 J. KURCZEWSKI, Kościół Zamkowy czyli Katedra Wi-
leńska, Wilno 19116, t. III, s. 367.
5 VCIA (— Valstybinis Centrinis Istorinis Archyvas, tj.
Państwowe Centralne Archiwum Historyczne Litewskiej SRR
w Wilnie), F. 739, oip. 20, akta 427; — S. LORENTZ, Wawrzy-
niec Gucewicz. Na marginesie monografii: E. Budreika,
w ciągu roku skończyła. Dla dozoru tej fabryki kapi-
tuła wyznacza prał, dziekana Zienkowicza i kan. Kli-
mańskiego, a potrzebnych wydatków z kasy biskupa
dostarczać będzie kan. Kruszewski”i.
Podróżuje Gucewicz zagranicę i w latach 1785,
1786 i 1787, jak świadczą o tym listy hamburskiego
kupca F. D. Bertheau5, przebywając przeważnie w
Hamburgu i Bremie w związku z nadzorem nad wy-
konaniem tam ciosanych metop do katedry wileńskiej
podług jego rysunków. Podczas tych podróży odwiedza
on i inne miasta, jak na przykład Paryż w 1786 r.,
skąd pisze list do powyższego Bertheau w dniu
10 grudnia.
Co się tyczy udziału Gucewicza w działalności wi-
leńskich lóż wolnomularskich, to oprócz już wzmian-
kowanych, spełnia Gucewicz w latach 1785—86 w loży
„Gorliwego Litwina” obowiązki drugiego Dozorcy
iStuarta), a jego podpisy spotykamy przy sprawdza-
niu rachunków kasowych loży6. Wypełniał Gucewicz
dla tej loży prawdopodobnie i pewne prace, gdyż
między datą dn. 3 czerwca 1785 a dn. 1 listopada t.r.
spotykamy zapis w protokóle: „na Reparacią [...] za
Regestrem Brata Gucewicza złotych 26 Gro: 10”7 *.
Te same obowiązki drugiego Stuarta pełnił Gucewicz
i w r. 1788 w tej loży, jak wynika z „Obrazu” loży
„Gorliwego Litwina” z 1819 r.3
Głównym zajęciem Gucewicza w tym okresie był
nadzór nad robotami przy przebudowie katedry wi-
leńskiej, którymi osobiście kierował on w latach od
dn. 1 stycznia 1783 r. do końca 1790 r. Przytoczony
w aneksie 2 pełny tekst sprawozdania finansowego
rządcy dóbr bpa Massalskiego Kazimierza Homow-
skiego na wszystkie koszta, materiały oraz robociznę
przy przebudowie katedry wileńskiej za lata 1783—92 9,
Architecturos Kandidatas, Architektas Laurynas Stuoka Gu-
cevićius, Vilnius 1954 [w:] „Biul. Hist. Sztoki” XX, 1958, nr
3/4, s. 379.
6 VUB, akta A-483.
7 Tamże, k. 23v.
s Tamże, akta A-456.
9 Mińskie Archiwum Okręgowe, F. 694, op. 2, t. 3, akta
10850, k. 4—5, również w odpisie p. J. MACEIKI. Podobny
rachunek sprawozdawczy tegoż K. HORNOWSKIEGO na te
wszystkie wydatki, jednakże sumaryczny, bez rozdziału
na poszczególne lata, znajduje się w archiwum kapituły
wileńskiej — MAB (— Mokslu Akademijos Biblioteka, tj.
Centralna Naukowa Biblioteka Akademii Nauk Litewskiej
SRR w Wilnie; dział rękopisów), F. 43, akta 1133, k. 2.
365