Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (28.1966)

WSPOMNIENIA POŚMIERTNE


naszym zapewnieniom, ze oczekujemy jego wypowie-
dzi, zwięzłych i trafnych, ujmujących prosto najbar-
dziej zdawałoby się skomplikowane zagadnienia. Ata-
ków polemicznych nie stosował w ogóle, a kiedy —
z rzadka — sam stawał się ich celem, taktownie i deli-
katnie, nie powodując niczyjej urazy, udawadniał
słuszność swego stanowiska”.
W 1953 r. Stanisław Żaryn otrzymał Nagrodę Pań-
stwową II stopnia za współudział w twórczej rekon-
strukcji Starego Miasta 3 4. Należy wspomnieć tu o nie-
zrealizowanych projektach inz. Żaryna, projektach
łączących Jego wiedzę i doświadczenie konserwator-
skie ze zrozumieniem wymogów urbanistyki: projek-
ty: konserwacji ruin kościoła św. Jerzego na Nowym
Mieście z podciągnięciem do powierzchni zarysu mu-
rów istniejących pod ziemią oraz odbudowy kaplicy
Imienia Jezus przy ul. Moniuszki. Ten ostatni prze-
widywał utworzenie czworoboku zamkniętych bloków

dokoła kaplicy z prześwitem widokowym od strony
placu Napoleona na odsłoniętą elewację kaplicy proj.
Jakuba Fontany. Wysokimi walorami urbanistyczny-
mi odznaczały się projekty złożone na kolejne etapy
konkursu na Pomnik Bohaterów Warszawy5: pierwszy
(1957 r.) przewidywał usytuowanie rzeźby pomnikowej
na tle muru obronnego u wylotu Podwala i placu
Zamkowego. Pracę wyróżniono zakupem, autorów za-
proszono do drugiego etapu. Następny projekt (1959 r.)
sytuował pomnik na placu Teatralnym na tle monu-
mentalnej bryły ośmiokondygnacjowego budynku, za-
mykającej plac i stanowiącej jednolite tło dla rzeźby
pomnikowej. Ta trafna koncepcja urbanistyczna uchro-
niłaby plac od rozbicia kompozycyjnego.
W ostatnich latach działalność konserwatorska Sta-
nisława Żaryna rozszerzyła się na całą Polskę.
W 1. 1957—59 kierował Wydziałem Architektury i Urba-
nistyki w Centralnym Zarządzie Muzeów i Ochrony
Zabytków Min. Kultury i Sztuki. Był naczelnikiem
czynnym i odważnie podejmującym decyzję, patrzył
w przyszłość i widział jasno niedostatki i braki w
organizacji służby konserwatorskiej, wysuwał szeroki
program, kładąc nacisk na szkolenie pracowników
i wprowadzenie kolegialnego stylu pracy. Postulował
utworzenie Instytutu Konserwacji Zabytków. W 1959 r.
zrezygnował ze stałej pracy w CZM i został rzeczo-
znawcą architektonicznym — członkiem Głównej Ko-
misji Konserwatorskiej — był nim do ostatnich ty-
godni życia. Liczba ponad 70 koreferatów i opinii
opracowanych przez parę lat dla CZM i PKZ (gdzie
był członkiem Rady Technicznej) świadczy o ilości
prac konserwatorskich w Polsce, które gruntownie
poznał i których autorom służył swą wiedzą i do-
świadczeniem. Do końca życia był członkiem Kole-
gium Opiniodawczego Urzędu Konserwatorskiego na
m.st. Warszawę. Przygotowywał instrukcje, referaty
o tematyce konserwatorskiej, katalog zabytków pow.
Opoczyńskiego. Ostatnim projektem architektomczno-
konserwatorskim była adaptacja zamku w Sando-
mierzu na muzeum regionalnej kultury6, projekt
oparty częściowo na odkryciach dokonanych w czasie
badań architektonicznych. Zainteresowania St. Żaryna
Sandomierzem pogłębiały się i rozszerzały. W czerwcu
1964 r. pisał: „sprawą bramy Opatowskiej zajmę się
bardzo chętnie między 15 lipca a 1 sierpnia”...
Działalność architektoniczno-konserwatorska Stani-
sława Żaryna nierozerwalnie wiązała się z pedago-
giczną; prowadził ją przez 19 lat w Zakładzie Archi-
tektury Polskiej, jako asystent, później adiunkt. Pro-
wadził ćwiczenia pomiarowe głównie na warszawskim
Starym Mieście, poza stolicą m.in. katedry poznań-
skiej, seminaria dla II i III roku studiów, w lecie
obozy inwentaryzacyjne; od 1953/4 ćwiczenia z kon-
serwacji zabytków, od r. 1960 wykłady z technicznych
zagadnień konserwatorstwa, egzaminy, zastępował też
profesora w wykładach z konserwacji. Wykłady Sta-

3 Przemówienie wygłoszone podczas odsłonięcia tablicy
w lapidarium Muzeum Historycznego!, w pierwszą rocznicę
śmierci S. Żaryna ,15.VII.1965 r.
4 Na Starym Mieście poza blokiem muzealnym (Strona
Dekerta, Nowomliejska, Krzywe Koło), iS. ŻARYN przygoto-
wał projekty rekonstrukcji kamienic: Nowomiejska 1, 3,
5, 7, 9, 11, 13, 15, 17, Jezuicka 6/8, Brzozowa 31/33, 39/41; dla
kamienicy Brzozowa 5 róg Celnej — wytyczne konserwa-
torskie do odbudowy w oparciu o odkrycia terenowe KBDW.
Ponadto projektował odbudowę pałacyku Puławska 107a,
pałaców Nowy Świat 49 i 53. kamienicy Nowy Świat 34,

kościoła Kanonie,zek na pl. Teatralnym, opracował m. in.
kraty, rysunki robocze detali dla katedry do baptysterium,
balustrady do kaplicy Biczowania, portalu gotyckiego w
kruchcie. Ponadto projektował (wraz z ojcem) fabrykę ex-
traktów garbarskich w Bydgoszczy (nie zrealizowana), drob-
niejsze obiekty m. in. wille na Myśliwieckiej, sklepy m. in.
przy Chmielnej.
5 Opracowane wraz z inż.-arch. Z. Krasnodębskim i art.
rzeźbiarzem W. Kowalikiem.
6 Wraz z inż.-arch. B. Ufnalewskim — w realizacji.

379