DOI issue:
Nr. 3/4
DOI article:Kronika stowarzyszenia historyków sztuki
DOI article:Majewski, Karol: "Palais d'ete" Lubomirskich w Rzeszowie w świetle nowych materiałów
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.47789#0411
Kronika stowarzyszenia historyków sztuki
II. 4. Pałacyk letni i jego otoczenie z tzw. Prospektu miasta Rzeszowa.
Fragment. (Fot. A. Hadala)
W r. 1706 po śmierci Hieronima
Rzeszów obejmuje 18-letni wówczas
Jerzy Ignacy. Żeni się dwukrotnie
w Dreźnie, raz w r. 1718 z Marią
z Bielińskich Denhoffową, drugi raz
w r. 1737 z 14-letnią Joanną von
Stein zu Juttingen. Już po pierw-
szym ożenku sprowadza stamtąd
Wiedemanna architekta wykształ-
conego w Wiedniu i innych mia-
stach w Niemczech.
Odnalezione prospekty z 1. po-
łowy w. XVIII składają się z trzech
części: środkowej przedstawiającej
widok perspektywiczny miasta od
strony wschodniej (18 X 40 cm)
i dwu bocznych: widoku pałacyku
(18 X 29 cm) i zamku (18 X 21 cm).
Tworzą one razem rodzaj tryptyku.
W górnej winiecie umieszczono
U. 5. Rzut poziomy piętra pałacyku
letniego.
objaśnienia w języku niemieckim:
„Prospect der Stadt Rzeszów von
Orientalischer Seiten”, „Prospect des
Schlosses in Rzeszów von Occiden-
talischer Seiten” i .„[Prospect des
Sommer Schlosses] von occidenta-
lischer Seiten”. Nad środkową pa-
noramą literami od A do Z umiesz-
czono objaśnienia (legendę). Pro-
spekty te były przechowywane w
Archiwum Lubomirskich, skąd po
przeniesieniu się rodziny do Charze-
wic, po utworzeniu tamtejszej linii,
zawędrowały z właścicielem. W r.
1890 Hieronim Lubomirski ofiaro-
wał je Stefanowi Momidłowskiemu,
słuchaczowi teologii. Ten z kolei
przekazał je Muzeum rzeszowskie-
mu, gdzie dzięki uprzejmości Dy-
rekcji i pracowników mogłem je
wykorzystać.
Czas powstania prospektów moż-
na umieścić na początku trzeciego
dziesięciolecia XVIII w. i wiązać
je również z Wiedemannem. Środ-
kowa część prospektu potraktowana
jest wprawdzie pośpiesznie i szki-
cowo, nie pozbawiona jest jednak
dużej dokładności i jak sądzić moż-
na przedstawia wygląd, jaki zastał
Wiedemann, przybywszy do Rze-
szowa. Prospekty pałacyku i zamku,
w których wyczuwamy rękę archi-
tekta, stanowią jakby załączniki do
ogólnego widoku miasta. Są one
projektami, ukazującymi propono-
wane zmiany tych obiektów i oto-
czenia, lub też najprawdopodobniej
przedstawiają wygląd po tych prze-
kształceniach.
Interesujący nas pałacyk na środ-
kowym prospekcie oznaczony jest
literą B, przy której u góry czyta-
my objaśnienie: „Sommer Schloss”.
Bryła pałacyku założona była na
planie rozszerzonej litery H, której
zryzalitowane partie boczne nakryte
były mansardowymi dachami, po-
między nimi nad mezzaninami kor-
pusu środkowego znajdował się ta-
ras z balustradami. Nakrycie części
pałacyku tarasem nadawało mu cha-
rakter belwederu z przeznaczeniem
tarasu do letnich uciech („maison
de plaissance”) i usprawiedliwiało
jego nazwę: letniego pałacyku. Ten
sam obiekt przedstawiony na planie
Wiedemanna z r. 1762, otrzymał
drugie piętro nakryte dachem. Jeśli
w objaśnieniu umieszczono napis
„palais d’ete”, to już tylko dla utar-
tej tradycji. Otoczenie pałacyku na
prospekcie miasta jest gęsto zabu-
dowane (można wyliczyć kilkanaście
budynków), a ogród od wschodniej
strony nie wskazuje na regularny
układ. Natomiast od zachodu między
pałacykiem a kościołem reformatów
można zauważyć regularny układ
drzewek, ale bez bramy wejściowej
i bez kordegard.
Wymienione różnice między wy-
glądem pałacyku i jego otoczenia
na ogólnym widoku, a na dołączo-
nym do niego prospekcie tegoż
obiektu pozwalają stwierdzić, że
pałacyk istniał przed przyjazdem
Wiedemanna do Rzeszowa. Sąd ten
potwierdzają również: dane archi-
walne m.in. inwentarz dóbr Rzeszo-
wa, sporządzony w 1722 r., który
obok zamku wymienia dworek (ter-
min dworek był używany na okreś-
lenie małego pałacyku) oraz zapis
J. I. Lubomirskiego z r. 1752 prze-
kazujący na zawsze Teodorowi pa-
łacyk („Grunt i Dworek swój włas-
II. 6. Pałacyk letni z planu kapi-
tana Karola Wiedemanna z r. 1762.
Fragment. (Fot. A. Hadała)
394
II. 4. Pałacyk letni i jego otoczenie z tzw. Prospektu miasta Rzeszowa.
Fragment. (Fot. A. Hadala)
W r. 1706 po śmierci Hieronima
Rzeszów obejmuje 18-letni wówczas
Jerzy Ignacy. Żeni się dwukrotnie
w Dreźnie, raz w r. 1718 z Marią
z Bielińskich Denhoffową, drugi raz
w r. 1737 z 14-letnią Joanną von
Stein zu Juttingen. Już po pierw-
szym ożenku sprowadza stamtąd
Wiedemanna architekta wykształ-
conego w Wiedniu i innych mia-
stach w Niemczech.
Odnalezione prospekty z 1. po-
łowy w. XVIII składają się z trzech
części: środkowej przedstawiającej
widok perspektywiczny miasta od
strony wschodniej (18 X 40 cm)
i dwu bocznych: widoku pałacyku
(18 X 29 cm) i zamku (18 X 21 cm).
Tworzą one razem rodzaj tryptyku.
W górnej winiecie umieszczono
U. 5. Rzut poziomy piętra pałacyku
letniego.
objaśnienia w języku niemieckim:
„Prospect der Stadt Rzeszów von
Orientalischer Seiten”, „Prospect des
Schlosses in Rzeszów von Occiden-
talischer Seiten” i .„[Prospect des
Sommer Schlosses] von occidenta-
lischer Seiten”. Nad środkową pa-
noramą literami od A do Z umiesz-
czono objaśnienia (legendę). Pro-
spekty te były przechowywane w
Archiwum Lubomirskich, skąd po
przeniesieniu się rodziny do Charze-
wic, po utworzeniu tamtejszej linii,
zawędrowały z właścicielem. W r.
1890 Hieronim Lubomirski ofiaro-
wał je Stefanowi Momidłowskiemu,
słuchaczowi teologii. Ten z kolei
przekazał je Muzeum rzeszowskie-
mu, gdzie dzięki uprzejmości Dy-
rekcji i pracowników mogłem je
wykorzystać.
Czas powstania prospektów moż-
na umieścić na początku trzeciego
dziesięciolecia XVIII w. i wiązać
je również z Wiedemannem. Środ-
kowa część prospektu potraktowana
jest wprawdzie pośpiesznie i szki-
cowo, nie pozbawiona jest jednak
dużej dokładności i jak sądzić moż-
na przedstawia wygląd, jaki zastał
Wiedemann, przybywszy do Rze-
szowa. Prospekty pałacyku i zamku,
w których wyczuwamy rękę archi-
tekta, stanowią jakby załączniki do
ogólnego widoku miasta. Są one
projektami, ukazującymi propono-
wane zmiany tych obiektów i oto-
czenia, lub też najprawdopodobniej
przedstawiają wygląd po tych prze-
kształceniach.
Interesujący nas pałacyk na środ-
kowym prospekcie oznaczony jest
literą B, przy której u góry czyta-
my objaśnienie: „Sommer Schloss”.
Bryła pałacyku założona była na
planie rozszerzonej litery H, której
zryzalitowane partie boczne nakryte
były mansardowymi dachami, po-
między nimi nad mezzaninami kor-
pusu środkowego znajdował się ta-
ras z balustradami. Nakrycie części
pałacyku tarasem nadawało mu cha-
rakter belwederu z przeznaczeniem
tarasu do letnich uciech („maison
de plaissance”) i usprawiedliwiało
jego nazwę: letniego pałacyku. Ten
sam obiekt przedstawiony na planie
Wiedemanna z r. 1762, otrzymał
drugie piętro nakryte dachem. Jeśli
w objaśnieniu umieszczono napis
„palais d’ete”, to już tylko dla utar-
tej tradycji. Otoczenie pałacyku na
prospekcie miasta jest gęsto zabu-
dowane (można wyliczyć kilkanaście
budynków), a ogród od wschodniej
strony nie wskazuje na regularny
układ. Natomiast od zachodu między
pałacykiem a kościołem reformatów
można zauważyć regularny układ
drzewek, ale bez bramy wejściowej
i bez kordegard.
Wymienione różnice między wy-
glądem pałacyku i jego otoczenia
na ogólnym widoku, a na dołączo-
nym do niego prospekcie tegoż
obiektu pozwalają stwierdzić, że
pałacyk istniał przed przyjazdem
Wiedemanna do Rzeszowa. Sąd ten
potwierdzają również: dane archi-
walne m.in. inwentarz dóbr Rzeszo-
wa, sporządzony w 1722 r., który
obok zamku wymienia dworek (ter-
min dworek był używany na okreś-
lenie małego pałacyku) oraz zapis
J. I. Lubomirskiego z r. 1752 prze-
kazujący na zawsze Teodorowi pa-
łacyk („Grunt i Dworek swój włas-
II. 6. Pałacyk letni z planu kapi-
tana Karola Wiedemanna z r. 1762.
Fragment. (Fot. A. Hadała)
394