Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (31.1969)

R

E

C

N

J

E

LECH KRZYŻANOWSKI

Armin Tuulse, The Churches of Blekinge. Yolume I, Second Series of the Churches of Smeden,
an Art Historical Inventory, Founded by Sigurd Curman and Johnny Roosval on Behalf of the
Royal Swedish Academy of Letters, History and Antiquities, Edited by Sten Karling, Armin
Tuulse and Per-OIof Westlund, Almąuist and Wiksell Stockholm 1968, s. 167, 200 il.

W r. 1912 Sigurd Curman i Johnny Roosval
przedsięwzięli fundamentalne zadanie opracowania
topograficznych inwentarzy zabytkowych kościołów
Szwecji. Wyniki ich pracy zaczęto publikować w se-
rii wydawniczej Kościoły Szwecji (Sueriges Kyrkor),
której patronuje od początku Królewska Akademia
Literatury, Historii i Starożytności (Kgl Vitterhets
Historie och Antikvitetsakademien). Od 1960 r. re-
dakcję całości przejęli profesorowie Sten Karling,
Armin Tuulse i dr Per-Olof Westlund. Do r. 1968
włącznie ukazało się 114 tomów obejmujących około
500 kościołów. Objętość tekstu wyniosła 23.357 stron,
z 19.174 ilustracjami. Obcojęzyczne streszczenia (bar-
dzo zwięzłe) i objaśnienia ilustracji umożliwiają cu-
dzoziemcom korzystanie z inwentarzy. Każda z pro-
wincji ma odrębną numerację tomów.
Blekinge to jedna z najmniejszych, południowa
prowincja Szwecji położona na wybrzeżu Bałtyku.
Pięć tomów inwentarzy, które objęły wszystkie za-
bytkowe jej kościoły, wydano w latach 1631—60.
Armin Tuulse jest współautorem ostatniego tomu,
jemu także powierzono podsumowanie materiału ze-
branego w inwentarzach. Ukazało się ono jako 106
tom serii Kościoły Szwecji razem z indeksami do
poprzednich pięciu tomów.
I oto po kilku latach zdecydowano się nieco prze-
redagowaną wersję owego tomu wydać w języku
angielskim. Wyjaśniono przy tym na karcie tytuło-
wej, że jest to pierwszy tom inicjujący drugą serię
publikacji Kościołów Szwecji. Należy się zatem spo-
dziewać ,że w miarę kompletowania inwentarzy na-
stępnych prowincji i publikacji ich podsumowań
w serii pierwszej ukażą się następne obcojęzyczne
tomy. Jest rzeczą charakterystyczną, że wydaniu
angielskiemu patronuje Szwedzka Rada Badań Hu-
manistycznych (Swedish Humanistic Research Coun-
cil) i fundacja Magnusa Bergwalla, z czego można
wnioskować, że Akademia Królewska popiera ba-
dania podstawowe, pozostawiając inicjatywę wydań
obcojęzycznych innym instytucjom.
Zadaniem tomu angielskiego — jak stwierdzają
we wstępie redaktorzy obydwu serii — jest udo-
stępnienie zagranicznemu czytelnikowi szwedzkiej
sztuki sakralnej inspirowanej różnorodnymi wpły-
wami wywodzącymi się z kontynentu oraz czynni-
kami lokalnymi. Czy i w jakim stopniu cel ten zo-
stań osiągnięty, postaram się odpowiedzieć w dalszej
części recenzji.

Skromnemu obszarowi Blekinge odpowiada cha-
rakter sztuki sakralnej: nie ma tu katedr ani też
założeń klasztornych. Wyposażenie wnętrz małych
na ogół kościołów parafialnych, choć niejednokrot-
nie nader interesujące, nie odbiega przecież od skali
architektury i budownictwa. Fakt ten niewątpliwie
ułatwił zakończenie prac inwentaryzacyjnych i do-
konanie oceny zgromadzonego materiału.
Jako pierwsza z planowanej serii podsumowań
prac inwentaryzacyjnych stworzyła książka Armina
Tuulsego model takiego opracowania i wyznaczyła
ramy następnym tomom. Obejmuje ona dwa okresy:
1. Od średniowiecza do 1658 r., 2. Od 1658 r. do po-
łowy XX w. Cezurę chronologiczną wyznacza trak-
tat z Roeskilde, na mocy którego duńska dotych-
czas prowincja Blekinge została wraz z innymi in-
korporowana do królestwa szwedzkiego, co w istot-
nym stopniu zaważyło na dalszym rozwoju sztuki
tego terenu.
W pierwszej części wydzielono trzy działy: archi-
tekturę, malowidła ścienne i wyposażenie wnętrz.
W rozdziale Architektura zostały wyodrębnione ko-
lejno następujące zagadnienia: Materiał, Rozwój pla-
nów, Kościoły z absydami, Kościoły inkastelowane,
Kościoły związane z romańszczyzną w innych czę-
ściach Blekinge, Kościoły z prosto zamkniętym pre-
zbiterium, Kaplice, Powiększanie kościołów, Zakry-
stie, Kruchty, Wieże, Sklepienia, Okna, Wejścia, Ni-
sze, Dekoracyjne układy cegieł, Szkarpy, Więźby da-
chowe, Budownictwo nowożytne. Krótki rozdział Ma-
lowidła ścienne dzieli się na Malarstwo średnio-
wieczne i poreformacyjne. W części omawiającej Wy-
posażenie wnętrz wydzielono następujące tytuły:
Tryptyki, Krucyfiksy, Retabula nowożytne, Kazal-
nice, Stalle, Parapety empor i prospekty organowe,
Chrzcielnice, Misy chrzcielne, Kielichy i pateny,
Świeczniki, Tekstylia, Tablice memoratywne i epita-
fia, Obrazy, Relikwie, Kadzielnice, Książki, Meble,
Skarbony, Płyty nagrobne, Dzwony.
Część druga — Od 1658 r. do połowy XX w. — zo-
stała w części architektonicznej skomponowana od-
miennie. Autor odstąpił od układu typologicznego
analizując kościoły miejskie w. XVII i XVIII, a na-
stępnie wiejskie. Kolejne tytuły w rozdziale to: Od
empiru do eklektyzmu, Narodowy romantyzm, Kon-
serwacja, Ogrzewanie. Wyposażenie wnętrza przed-
stawiono w zasadzie w układzie zastosowanym
w części pierwszej. Wyodrębniono ponadto dzwonni-

337