Instytut Sztuki (Warschau) [Editor]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Editor]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Editor]: Biuletyn Historii Sztuki (31.1969)

KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI

3. Loggie widokowe (belweder-
ki): 'zewnętrzna loggia zamku w
Pieskowej Skale.
4. Loggie wieżowe:, kościół far-
ny w Żywcu, kościół jasnogórski.
5. Podcienia -loggiowe , w przy-
ziemiu fasady, bliskie genetycznie

II. L o g g i e w y w ó d z ą c e s i ę
iz 'tradycji, rozwiniętego
r e n e s a nis u*' ' "
1. Loggie reprezentujące typ
Poggio-Reale (willa ma Woli Ju-
stowskiej, poza Małopolską —■ pa-
łac Kazimierzowski w Warszawie)
lub stanowiące jego dalsze echo
(zamek w Szydłowcu, dworki szla-
checkie w rodzaju kromołowskie-
®o).

2. Loggie dziedzińcowe o, sensie
wyłącznie . estetycznym (zamek w
Wiśniczu).
3. Loggie podtrzymujące galerię
piętra (im. i-n. pałac Krizysiztofory).
4. Loggie charakteryzujące się
związkiem z centralnie'-założoną sie-

cą w.. XVI wraiz z nowym typem
rezydencji) stając się najpopular-
niejszą formą loggii iw omawianej
grupie. Móżna tu wyróżnić szereg
o-diipian:
a) Wysunięty przed sień i znaj-
dującą isiię nad nią salę ryzalitowy
portyk z zewnętrznymi schodami
(pałac w Zamościu; spoza Małopol-
ski: zamek Batorego w Grodnie,
pałac Radlziwiłłów w Nieświeżu).
b) Trój arkadowy, jednokondy-
gnacjowy portyk wysunięty przed
lico 'elewacji o wysokości równej
fasadzie (arsenał w Zamościu).

c) Jedn-opirzęsłowe, piętrowe ry-
zality toggiowe (dwory w Młodzie-
jowicach —• 1591—:5 i w Szańcu
ok. 1601).
d) 'Trójarkadowe loggie utrzyma-
ne w licu elewacji (dwór w Cze-
miernikach, pałace w Kielcach i
Podzamczu Pi ekoszowsk-im).
Małopolska architektura 1-ogg'io-
wa, nabierająca stopniowo coraz
Więcej cech prowincjonalnych (prze-
radzanie się krużganków w ganki
komunikacyjne kamienic miesz-
czańskich, a loggii zamykających
sień w ganeczki dworów szlachec-
kich), nie ujawnia pełnej -ewolucji
podstawowych typów loggii i kon-
sekwentnej linii rozwojowej, linia
ta bowiem 'kształtowała się jako
wypadkowa różnorodnych wpły-
wów.

podcieniom kamienic mieszczań- nią — rozpowszechniają się od koń-
skich (dwór w Wid-u-chowej)’.

JERZY KOWALCZYK
UKŁAD KRZYŻOWO-KORYTARZOWY PAŁACÓW RAROKOWYCH W POLSCE I JEGO GENEZA
(Streszczenie referatu wygłoszonego na zebraniu naukowym Oddziału Warszawskiego w dniu 15. V. 1966 r.).

Od połowy XVII w. w rozkła-
dzie wnętrz pałaców barokowych w
Polsce zaczęto wprowadzać do- do-
tychczasowego układu dwutr akto-
wego o symetrycznej kompozycji
planu tnzeci wewnętrzny trakt ko-
munikacyjny. Był to korytarz cią-
gnący się wzdłuż budynku i krzy-
żujący się prostopadle z sienią
przelotową czy z weśtibulem i sa-
lonem na ośli. -Problem -ten zauwa-
żyli już niektórzy badacze polskiej
architektury (Zbigniew Rewski,
Adam Miłobędżki i Zofia Oisltrow-
ska-iKębłowska), nie został on jed-
nak przez nich dostatecznie jasno
sformułowany i omówiony. Autor
referatu daleki jest od przeceniania
wagi tego rozwiązania, które miało
charakter przede wszystkim użyt-
kowy, a nie artystyczny, jednak
powszechność tego zjawiska naka-
zuje nam go zarejestrować i sko-
mentować. Miarą powszechności
może być fakt, że połowa majster-
isztyków krakowskiego cechu mura-
torów iz XVII i XVIII w. -stosuje
tó rozwiązanie w projektach o te-
matyce pałacowej.
I. Rodzaje układów k o -
r y t -a r z ó w y ć h. Opieraj ąc się na
.szerokim materiale porównawczym
można wyróżnić trzy zasadnicze ro-

dzaje układów ikrzyżowo-korytarzo-
wyich.
1. Układ otwarty, ze środko-
wym traktem 'komunikacyjnym
'Wzdłuż -całego budynku i wyjścia-
mi bocznymi w przyziemiu (na pię-
trze znajdują' się okna dostarcza-
jące światło bezpośrednie). Można
odróżnić diwa warianty tego ukła-
du:
■a) z korytarzem krzyżującym się
z sienią przelotową lub', westibu-
leim,
b) z korytarzem oddzielającym
wesitibul od salonu; itęn drugi wa-
riant j-est , późniejszy, osiemn-alsto-
wi-eczny.
2. Układ, zamknięty, z. trak-
tem komunikacyjnym krótszym niż
długość budynku, pozbawianym
bezpośredniegp d-świetlen-ia. Kory-
tarz krzyżuje; się iz sienią przelo-
tową, bądź zostaje przez nią t>og-
dizielo-ny. Rozdwojenie korytarza
jest regułą, gdy na oisi pałacu za-
miast sieni przelotowej izina-j du je się
westybuli i salon.
3. Układ p ó ł z a m k n i ę t y z
(traktem komunikacyjnym niesyme-
trycznym, po jednej stronie osi pa-
łacu dłuższym i belzpo.średnio oświe-
tlonym (jak w układzie otwartym),
po- drugiej, zaś krótszym,.-pozbawio-

nym ' bezpośredniego oświetlenia
(jak w układzie zamkniętym).
Funkcje, środkowego ko-
rytarz a były dwojakie.
1. Z korytarza środkowego pro-
wadziły drzwi do pokojów położo-
nych w aimfiiladzie po- jednej i po
drugiej istroni-e, a także do ze-
wnętrznych wyjść bocznych, bo-
wiem rozwiązanie to- stosowane by-
ło- przede wszystkim w dolnej kon-
dygnacji.
2. Na korytarz wychłodziły paile-
iniśka pieców ogrzewających poko-
je. Służba mogła więc donosić drze-
wo- i* rozpalać w piecach bez wcho-
dzenia „na pokoje”. Rzadko- jednak
korytarze, pełniły tylko tę drugą
funkcję, równocześnie prawie z're-
guły służyły też do ogólnej komu-
nikacji wewnątrz pałacu.
II. !P ocząt ki układu ko-
r y t a ir z o,w e g o jako takiego- są
w architekturze polskiej dosyć
wczesne, bowiem datują się na- 2.
połowę XV w. W tych pierwszych
przykładach układ ma charakter
niesymetryczny, ij e d n os tr o- n n y.
Korytarz -przebiega między -dwoma
traktami, ale 'tylko po jednej stro-
nie sieni, -jak to- można zauważyć
w domach fundacji Jan-a Dłu-gois-za:
■dla wikariuszy -przy kolegiacie w

437