DOI issue:
Nr. 1
DOI article:Kronika Stowarzyszenia Historyków Sztuki
DOI article:Hanulanka, Danuta: Sklepienia gwiaździste w architekturze późnego gotyku na Śląsku
DOI article:Majewski, Karol; Wzorek, Józef: Twórcy tzw. renesansu lubelskiego w świetle nowych badań
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.47894#0135
■.KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI
jedynczych przęsłach paru austriac-
kich kościołów ozy w Maastricht
świadczą, że wprowadzono. je tam
przypadkowo, bez zrozumienia
istotnego sensu optycznego podwyż-
szenia wnętrza. Ponieważ pojawiają
się one .najczęściej w korelacji ze
sklepieniami sieciowymi w tzw.
praskim schemacie i, choć nie wy-
datawane dokładnie, zbliżają się
czasem budowy do przełomu w. XV
i XVI, można przypuszczać, że sta-
nowią przejaw wpływów czeskich.
Jasna koncepcja tego układu
gubi się w rozwiązaniach, które
.zakładają Wzbogacenie obrazu do-
datkowymi żebrami. Iluzyjny cha-
rakter sklepień zoistaje wówczas
przekreślony (jak w Kłodzku czy
Eggenburgu). Postulaty pozornego
wentykalizmu sipełnia równie do-
brze wariant, z jakim mamy do
czynienia w kościele NPMarii w
Raciborzu: już nie tylko z naroży
przęsła, ale iz wszystkich czterech
łęków j arzmowych biegną ku szczy-
towi sklepienia promienie żeber, do-
bijając do wierzchołków ośmio-
promiennej gwiazdy. Z tych bar-
dzo dekoracyjnych sklępień powsta-
łych po r. 1574 zachował się nie-
stety tylko fragment.
KAROL MAJEWSKI, JÓZEF WZOREK
TWÓRCY TZW. RENESANSU LURELSKIEGO W ŚWIETLE NOWYCH RADAN
(Streszczenie referatu wygłoszonego na
zebraniu naukowym Oddziału Lubelskiego
w
dniu 10.III.1967 r.)
Ważnym dla Lublina faktem
było zjawienie się w latach ok.
1590—<11010 znacznej ilości murato-
rów z północnych Włoch. Jakie
były przyczyny zewnętrzne i lokal-
ne, wpływające na osiedlanie się
muratorów Obcego pochodzenia,
którzy niewątpliwie ukształtowali
oblicze architektury omawianego
okresu? Zagadnienie to wymaga
jeszcze Wszechstronnych badań
źródłowych.
Na podstawie wydobytych a nie-
znanych dotąd wiadomości archi-
walnych z lat 1590—1660 staje się
jaśniejsza rola Lublina jako waż-
nego ośrodka twórczego architek-
tury doby kontrreformacji. Spośród
Znanych kilkudziesięciu nazwisk
cechlmlistrzów i miistrlzów lubelskie-
go cechu murarskiego zaledwie kil-
ku udało się dotąd związać z kon-
kretnymi budowlami (Jan Wolff,
Jakub Balin, Piotr Durie). W tej
licznej grupie muratorów związa-
nych ustawami cechowymi i nor-
mami stosunków społecznych ist-
niało ożywione życie towarzyskie,
wzajemne występowanie w cha-
rakterze świadków na chrzcinach
dzieci i ślubach, przy sporządzaniu
testamentów i innych okazjach.
Wskalzuje to również na możliwości
kontaktowania się przy opracowy-
waniu projektów i rozstrzyganiu
problemów budowlanych, co może
zaważyło na pewnej jednorodności
architektury tego, kręgu. Zaintere-
sowanie budzi wydobycie kilku in-
dywidualności twórczych, które mo-
gły oddziaływać na otoczenie. Do
takich należeli (w nawiasach po-
dano przybliżoną datę działalności):
Jakub Balin (1590—41623), Augu-
styn Tremanlzel (1608—1619), Piotr
II. 1. Kodeń, kościół św. Anny, prez-
biterium. (Fot. K. Majewski)
Durie (1585—1623?), Piotr Traversi
(1576—<1620), Jakub Tremanzel
(1606—411641), Jan Wolff (1610—11653),
Mikołaj Śmigiel vel Slinger (?—
1631), Jan Cangerle (1626—1656).
W obecnym stanie badań wydaj e
się, że w pierwszej fazie kształto-
wania się form architektury lubel-
skiej ważną rolę odegrał Jakub Ba-
lin. W jego testamencie występują
wzmianki tylko o ostatnich pracach
(umiera w r. 1623 podczas epidemii
dżumy). Jedną z nich była budowa
kościoła karmelitów bosych w Lu-
blinie, przypisywanego dotąd Jaku-
bowi Tremanzelowi (M. Stanikowa
i H. Gawarecki, Jakub Tremanzel
— architekt lubelski pierwszej po-
łowy XVII wieku, Rocznik Lubel-
ski V, 1962, s. 269'—281). Sam Balin
świadczy w testamencie, że praco-
wał dla karmelitów: „...iżem mu-
rował Ojcom Karmelitom i od nich
brałem pieniądze ... do półtora ty-
sięcy żł ... wszystko wyrobiłem i te-
raz niedawno com wziął 300 zł to
ad raitionem dawnej roboty ... cze-
ladzią swoją robiąc Pracę tę
mógł wykonać Balin w latach
H|61l3—49. Zaś Jakub Tremanzel pro-
wadził może po śmierci Balina bu-
dowę gmachu klasztornego. Fabrica
ta trwała jeszcze w r. 1638, co mo-
gło być wzmiankowane w okolicz-
nościowym druku, na którym oparli
swoje dowodzenie monografiści
Tremanzela. Kościół karmelitów bo-
sych, pod wezwaniem M. B. Szka-
plerznej (dziś nieistniejący), był bu-
dowany od fundamentów, a nie
modernizowany iz gotyckiego i re-
prezentował nowy, oryginalny wa-
riant rozwiązania architektoniczne-
go. Założony na planie prostokąta
z węższym, prosto zamkniętym
prezbiterium, trzynawowy, bazyli-
kowy, cżtenoprzęsłowy, nakryty zo-
stał 'sklepieniem kolebkowym z cha-
rakterystyczną dekoracją sztuka-
teryjną. Fasada miała zwieńczenie
w kształcie trójkątnego szczytu o
artykulacji zbliżanej do szczytów
fary kazimierskiej i kościoła ber-
nardynów w Lublinie; plan nawią-
tzywał do rzutów lubelskich koś-
ciołów bernardynów i jezuitów
(przed przebudową). Obie te świą-
tynie wywarły niewątpliwy wpływ
na ukształtowanie i wyraz arty-
styczny kościoła karmelitów bosych.
127
jedynczych przęsłach paru austriac-
kich kościołów ozy w Maastricht
świadczą, że wprowadzono. je tam
przypadkowo, bez zrozumienia
istotnego sensu optycznego podwyż-
szenia wnętrza. Ponieważ pojawiają
się one .najczęściej w korelacji ze
sklepieniami sieciowymi w tzw.
praskim schemacie i, choć nie wy-
datawane dokładnie, zbliżają się
czasem budowy do przełomu w. XV
i XVI, można przypuszczać, że sta-
nowią przejaw wpływów czeskich.
Jasna koncepcja tego układu
gubi się w rozwiązaniach, które
.zakładają Wzbogacenie obrazu do-
datkowymi żebrami. Iluzyjny cha-
rakter sklepień zoistaje wówczas
przekreślony (jak w Kłodzku czy
Eggenburgu). Postulaty pozornego
wentykalizmu sipełnia równie do-
brze wariant, z jakim mamy do
czynienia w kościele NPMarii w
Raciborzu: już nie tylko z naroży
przęsła, ale iz wszystkich czterech
łęków j arzmowych biegną ku szczy-
towi sklepienia promienie żeber, do-
bijając do wierzchołków ośmio-
promiennej gwiazdy. Z tych bar-
dzo dekoracyjnych sklępień powsta-
łych po r. 1574 zachował się nie-
stety tylko fragment.
KAROL MAJEWSKI, JÓZEF WZOREK
TWÓRCY TZW. RENESANSU LURELSKIEGO W ŚWIETLE NOWYCH RADAN
(Streszczenie referatu wygłoszonego na
zebraniu naukowym Oddziału Lubelskiego
w
dniu 10.III.1967 r.)
Ważnym dla Lublina faktem
było zjawienie się w latach ok.
1590—<11010 znacznej ilości murato-
rów z północnych Włoch. Jakie
były przyczyny zewnętrzne i lokal-
ne, wpływające na osiedlanie się
muratorów Obcego pochodzenia,
którzy niewątpliwie ukształtowali
oblicze architektury omawianego
okresu? Zagadnienie to wymaga
jeszcze Wszechstronnych badań
źródłowych.
Na podstawie wydobytych a nie-
znanych dotąd wiadomości archi-
walnych z lat 1590—1660 staje się
jaśniejsza rola Lublina jako waż-
nego ośrodka twórczego architek-
tury doby kontrreformacji. Spośród
Znanych kilkudziesięciu nazwisk
cechlmlistrzów i miistrlzów lubelskie-
go cechu murarskiego zaledwie kil-
ku udało się dotąd związać z kon-
kretnymi budowlami (Jan Wolff,
Jakub Balin, Piotr Durie). W tej
licznej grupie muratorów związa-
nych ustawami cechowymi i nor-
mami stosunków społecznych ist-
niało ożywione życie towarzyskie,
wzajemne występowanie w cha-
rakterze świadków na chrzcinach
dzieci i ślubach, przy sporządzaniu
testamentów i innych okazjach.
Wskalzuje to również na możliwości
kontaktowania się przy opracowy-
waniu projektów i rozstrzyganiu
problemów budowlanych, co może
zaważyło na pewnej jednorodności
architektury tego, kręgu. Zaintere-
sowanie budzi wydobycie kilku in-
dywidualności twórczych, które mo-
gły oddziaływać na otoczenie. Do
takich należeli (w nawiasach po-
dano przybliżoną datę działalności):
Jakub Balin (1590—41623), Augu-
styn Tremanlzel (1608—1619), Piotr
II. 1. Kodeń, kościół św. Anny, prez-
biterium. (Fot. K. Majewski)
Durie (1585—1623?), Piotr Traversi
(1576—<1620), Jakub Tremanzel
(1606—411641), Jan Wolff (1610—11653),
Mikołaj Śmigiel vel Slinger (?—
1631), Jan Cangerle (1626—1656).
W obecnym stanie badań wydaj e
się, że w pierwszej fazie kształto-
wania się form architektury lubel-
skiej ważną rolę odegrał Jakub Ba-
lin. W jego testamencie występują
wzmianki tylko o ostatnich pracach
(umiera w r. 1623 podczas epidemii
dżumy). Jedną z nich była budowa
kościoła karmelitów bosych w Lu-
blinie, przypisywanego dotąd Jaku-
bowi Tremanzelowi (M. Stanikowa
i H. Gawarecki, Jakub Tremanzel
— architekt lubelski pierwszej po-
łowy XVII wieku, Rocznik Lubel-
ski V, 1962, s. 269'—281). Sam Balin
świadczy w testamencie, że praco-
wał dla karmelitów: „...iżem mu-
rował Ojcom Karmelitom i od nich
brałem pieniądze ... do półtora ty-
sięcy żł ... wszystko wyrobiłem i te-
raz niedawno com wziął 300 zł to
ad raitionem dawnej roboty ... cze-
ladzią swoją robiąc Pracę tę
mógł wykonać Balin w latach
H|61l3—49. Zaś Jakub Tremanzel pro-
wadził może po śmierci Balina bu-
dowę gmachu klasztornego. Fabrica
ta trwała jeszcze w r. 1638, co mo-
gło być wzmiankowane w okolicz-
nościowym druku, na którym oparli
swoje dowodzenie monografiści
Tremanzela. Kościół karmelitów bo-
sych, pod wezwaniem M. B. Szka-
plerznej (dziś nieistniejący), był bu-
dowany od fundamentów, a nie
modernizowany iz gotyckiego i re-
prezentował nowy, oryginalny wa-
riant rozwiązania architektoniczne-
go. Założony na planie prostokąta
z węższym, prosto zamkniętym
prezbiterium, trzynawowy, bazyli-
kowy, cżtenoprzęsłowy, nakryty zo-
stał 'sklepieniem kolebkowym z cha-
rakterystyczną dekoracją sztuka-
teryjną. Fasada miała zwieńczenie
w kształcie trójkątnego szczytu o
artykulacji zbliżanej do szczytów
fary kazimierskiej i kościoła ber-
nardynów w Lublinie; plan nawią-
tzywał do rzutów lubelskich koś-
ciołów bernardynów i jezuitów
(przed przebudową). Obie te świą-
tynie wywarły niewątpliwy wpływ
na ukształtowanie i wyraz arty-
styczny kościoła karmelitów bosych.
127