Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (31.1969)

MARIUSZ KARPOWICZ

ŁAZIENKA ST. HERAKLIUSZA LUBOMIRSKIEGO
PIERWOWZORY GRAFICZNE DEKORACJI I PRÓBA INTERPRETACJI TREŚCI

Panu Profesorowi Władysławowi Tatarkiewiczowi

Zamiast wstępu*
Rozważania nad dekoracjami XVII-wiecznej Ła-
zienki Stanisława Herakliusza Lubomirskiego dają
przeżyć emocje, które są udziałem tylko chyba ar-
cheologa. Spod późniejszych naleciałości, spod gruzu
■zniszczeń, przekształceń i dodatków następnych trzech
wieków wyłania się powoli kształt pierwotny, piękny
i skomplikowany, jak skomplikowany i wyrafino-
wany był jego twórca i użytkownik. Mozolnie z oca-
lałych okruchów daje się zestawić pierwotna deko-
racja i jej oficjalny program ideowy1. Ale ten do-
skonały na swój ispioisób, zamknięty program przy
bliższym przyjrzeniu się okaże się tylko wstępem do
drugiego, doskonalszego, bardziej hermetycznego pro-
gramu, który elementy pierwszego adaptuje i nadaje
im nowe znaczenie. Na tym jednak nie koniec — jak
zawsze u Marszałka filozofa i Marszałka scepty-
ka — ten drugi program również grzeszy wieloznacz-
nością, wątki się gmatwają i nakładają na siebie, by
wreszcie ku naszemu zaskoczeniu wyłonił się pro-
gram trzeci, najbardziej hermetyczny. Program to
ściśle prywatny, starannie tzawoallowainy przed oczyma
i umysłami postronnych, najważniejsza zawartość
treściowa Łazienki, dla której oba poprzednie pro-
* Artykuł powstał dzięki namowie, a potem koleżeńskiej
pomocy dra Stanisława Mossakowskiego, któremu składam
serdeczne podziękowania.
1 Dzieje pałacu Łazienkowskiego w XVII w. nie były
dotąd ostatecznie wyjaśnione nawet w fundamentalnej pracy
W. TATARKIEWICZA, Łazienki warszawskie, Warszawa 1968.
(i temu najmniej znanemu okresowi poświęcone są obie
niniejsze prace). Pana Profesora W. Tatarkiewicza proszę
o przyjęcie serdecznych podziękowań za łaskawe uwagi
i przejrzenie tekstu.
2 L. NIEMOJEWSKI, Łazienki królewskie, Warszawa 1923,

gnamy były tylko kamuflażem. Cały zestaw treścio-
wy jest w gruncie rzeczy wytworną kpiną z widza,
który by w powagę obu pierwszych uwierzył, a istoty
trzeciego dostrzec nie był w stanie.
Próba wyjaśnienia programów Łazienki będźie
z konieczności miusiiała być gęsto przetykana rozwa-
żaniami nad datowaniem, proweniencją, pierwowzo-
rami dekoracji. Po prostu zbyt mało o Łazience Pana
Marszałka dotychczas było wiadomo i wiele spraw
będzie trzeba tu podjąć od nowa. Pisano dotychczas
tylko o płaskorzeźbach figuralnych ze scenami mito-
logicznymi w Pokoju Kąpielowym2. Ostatnie i naj-
ważniejsze słowo należy tu do Marii Mrozińskiej3,
która stwierdziła na podstawie analizy formy, że po-
chodzą one z czasów Lubomirskiego, a na pewno nie
Augusta II. Ponadto większość płaskorzeźb: Arion,
Danaidy, Andromeda oraz Pan i Sirinx mają kompo-
zycje oparte na sztychach zawartych w wydaw-
nictwie opata de Marolles Tableaux du Tempie des
Muses, których pierwsze wydanie ukazało się jeszcze
w .16'55 r. 4. Innymi reliktami XVII w. nie zajmowano'
się. Jedynie Władysław Tatarkiewicz w swej ostatniej
monografii Łazienek5 zanotował, że artykulacja ar-
chitektoniczna przedsionka jest jeszcze XVH-wieczna
nic bliższego nie mówiąc o obu posągach ustawio-
nych w tym przedsionku.
s. 34; — W. TATARKIEWICZ, Pięć studiów o Łazienkach,
Warszawa 1925, s. 14; — P. FRANCASTEL, Le Mormarbad
de Cassel et les Łazienki de Varsovie, „Gazette des Beaux-
-Arts” LXXV, 1933, s. 138-156; - tenże, Geneza techniczna
stiuków w Łazienkach, „Sprawozdania T-wa Naukowego
Warszawskiego” XXVII, 1934, s. 28.
3 M. MROZlNSKA, Pierwowzory graficzne Łazienkowskich
stiuków figuralnych”, „Biul. Hist. Sztuki” XV, 1953, nr 2,
33 i nn.
4 Sztychy C. Bloemaerta i Th. Mathama wg rysunków
A. van Diepenbeecka, MROZlNSKA, jw., s. 34-36.
5 TATARKIEWICZ, Łazienki warszawskie, jw., s. 33.

393