DOI Artikel:
Artykuły i komunikaty
DOI Artikel:Lileyko, Jerzy: Pałac i ogród: natura zawłaszczona przez sztukę
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.49351#0040
34
Jerzy Lileyko
5. Założenie wersalskie w 1668 roku. Malował Pierre Patek Musees
Nationaux de Yersailles
5. The pałace ensemble and gardens at Versailłes in 1668
as painted by Pierre Patek Musees Nationaux de VersaiU.es
Repr. wg/after G. van der Kemp
a zarazem dwuznaczność, niekiedy nawet mogącą zgorszyć, jaką dostrzegamy w sztuce
manieryzmu. Jej koncepcja przekracza granice wyznaczone naturze w medycejskiej Pra-
tolino, wkracza do wnętrza, staje się istotnym współczynnikiem wizualnego efektu, wy-
daje się, w pełni zamierzonego i świadomego.
Renesansowa, później manierystyczna, willa włoska stworzyła wzorzec rezydencji,
który stał się obowiązujący w całej Europie. Stopniowe ograniczanie regularności na rzecz
wystudiowanej naturalności, zapoczątkowało drugi typ kształtowania ogrodowej prze-
strzeni. Włoskie koncepcje wyprzedziły angielskie zamiłowanie do „nieujarzmionej”,
„pierwotnej” natury, opiewanej przez Johna Miltona w Raju utraconym i Raju odzyska-
nym^. Wcześniej Francis Bacon w rozprawie O ogrodach (1625) utrzymywał, że pałac
pozbawiony ogrodowego otoczenia jest realizacją kaleką225. Podobnie uważano w Polsce,
gdzie od XVI wieku naśladowano wzorce wypracowane w Italii. Wrażliwość na uroki
natury niewątpliwie wyrastała z gleby rodzimej, co wyraziście ujawnia ówczesna literatu-
ra piękna24 25 26. Pseudo-Opaliński w Krótkiej nauce budowniczej zaleca, aby zakładać ... ogro-
dy i sady pod okny albo (jako Kochanowski mówi) w tyle, aż pojrzeć mile', znamienne jest
tu odwołanie się do autorytetu poety i nie ma znaczenia, że zacytowany rym jest autorstwa
Hieronima Morsztyna, a nie Jana Kochanowskiego27. Owe włoskie ogrody otaczały
rezydencje królewskie, poczynając od jagiellońskiego dworu w sejmowym Piotrkowie,
24 D. LICHACZOW, O semantyce stylów ogrodowo-parkowych. Tłum. K.N. Sakowicz, Wrocław 1994, s. 74-75,
146-149; SZAFRAŃSKA, Ogród renesansowy..., s. 59-75.
25 PELC, op. cit, s. 22-23.
26 Ibid., s. 23-31; Por. Wiersze polskich poetów barokowych o ogrodach. Wybrał J. Głażewski, „Barok. Historia -
literatura - sztuka” IV, 1997, nr 1(7), s. 145-158.
27 Krótka nauka budownicza dworów, pałaców, zamków podług nieba i zwyczaju polskiego. Oprać. A. Miłobędzki,
Wrocław 1957, s. 6, 51-52; S. KOT, Uroki wsi i życia ziemiańskiego w poezji staropolskiej. Warszawa 1937, s. 75.
Jerzy Lileyko
5. Założenie wersalskie w 1668 roku. Malował Pierre Patek Musees
Nationaux de Yersailles
5. The pałace ensemble and gardens at Versailłes in 1668
as painted by Pierre Patek Musees Nationaux de VersaiU.es
Repr. wg/after G. van der Kemp
a zarazem dwuznaczność, niekiedy nawet mogącą zgorszyć, jaką dostrzegamy w sztuce
manieryzmu. Jej koncepcja przekracza granice wyznaczone naturze w medycejskiej Pra-
tolino, wkracza do wnętrza, staje się istotnym współczynnikiem wizualnego efektu, wy-
daje się, w pełni zamierzonego i świadomego.
Renesansowa, później manierystyczna, willa włoska stworzyła wzorzec rezydencji,
który stał się obowiązujący w całej Europie. Stopniowe ograniczanie regularności na rzecz
wystudiowanej naturalności, zapoczątkowało drugi typ kształtowania ogrodowej prze-
strzeni. Włoskie koncepcje wyprzedziły angielskie zamiłowanie do „nieujarzmionej”,
„pierwotnej” natury, opiewanej przez Johna Miltona w Raju utraconym i Raju odzyska-
nym^. Wcześniej Francis Bacon w rozprawie O ogrodach (1625) utrzymywał, że pałac
pozbawiony ogrodowego otoczenia jest realizacją kaleką225. Podobnie uważano w Polsce,
gdzie od XVI wieku naśladowano wzorce wypracowane w Italii. Wrażliwość na uroki
natury niewątpliwie wyrastała z gleby rodzimej, co wyraziście ujawnia ówczesna literatu-
ra piękna24 25 26. Pseudo-Opaliński w Krótkiej nauce budowniczej zaleca, aby zakładać ... ogro-
dy i sady pod okny albo (jako Kochanowski mówi) w tyle, aż pojrzeć mile', znamienne jest
tu odwołanie się do autorytetu poety i nie ma znaczenia, że zacytowany rym jest autorstwa
Hieronima Morsztyna, a nie Jana Kochanowskiego27. Owe włoskie ogrody otaczały
rezydencje królewskie, poczynając od jagiellońskiego dworu w sejmowym Piotrkowie,
24 D. LICHACZOW, O semantyce stylów ogrodowo-parkowych. Tłum. K.N. Sakowicz, Wrocław 1994, s. 74-75,
146-149; SZAFRAŃSKA, Ogród renesansowy..., s. 59-75.
25 PELC, op. cit, s. 22-23.
26 Ibid., s. 23-31; Por. Wiersze polskich poetów barokowych o ogrodach. Wybrał J. Głażewski, „Barok. Historia -
literatura - sztuka” IV, 1997, nr 1(7), s. 145-158.
27 Krótka nauka budownicza dworów, pałaców, zamków podług nieba i zwyczaju polskiego. Oprać. A. Miłobędzki,
Wrocław 1957, s. 6, 51-52; S. KOT, Uroki wsi i życia ziemiańskiego w poezji staropolskiej. Warszawa 1937, s. 75.