DOI Artikel:
Artykuły i komunikaty
DOI Artikel:Zarębska, Teresa: Wielkie osie urbanistyczne XVIII-wiecznej Warszawy a kreacje André Le Nôtre'a
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.49351#0049
43
TERESA ZARĘBSKA
Warszawa, Wydział Architektury PW
Wielkie osie urbanistyczne
XVIII-\ciecznej Warszawy
a kreacje Andre Le Nótre ’a
RRozprawa na temat „Andre Le Nótre - urbanista” me została dotąd napisana. Co
więcej, niektórzy historycy wątpią w pełne prawa autorskie Le Nótre’a do tak
ważnych założeń urbanistycznych, jak „oś królewska” Paryża lub zespół miejsko-
-rezydencjonalno-parkowy Wersalu1.
Wątpliwość wobec pierwszej z wymienionych kreacji przestrzennych wynika z trakto-
wania Pól Elizejskich jedynie jako uzupełnienia osiowej kompozycji parku Tuileries, gdyż
słynna aleja stała się arterią miejską znacznie później. Andre Le Nótre, autor przebudowy
dawnego, „włoskiego”, kwaterowego ogrodu Katarzyny Medycejskiej, założonego przy
podmiejskim pałacu królowej z 1564 roku, nadał jego ogrodowi charakter osiowego, ba-
rokowego, parkowego założenia przestrzennego. Częstym uzupełnieniem nowoczesnego
parku bywała wówczas długa alej a-kontynuacja osi zespołu pałacowego. Drzewa, stano-
wiące jej oprawę, kierowały spojrzenie na pałac, a w kierunku przeciwnym pogłębiały
perspektywę widoku ku odległym krajobrazom otwartym.
W przypadku Tuileries kompozycja nie była tak prosta. Z wytyczonej w 1667 roku2 osi
Pól Elizejskich nie można było zapewne dojrzeć w całości bryły pałacu: zaprojektowany
horyzontalnie, ukrywał się za wysoką krawędzią parkowego tarasu, ukształtowaną przez
Le Nótre’a. Stwierdzono ironicznie, że z pierwotnego ogrodu można było obejrzeć głów-
nie podmiejskie zagony kapusty i marchewki. Aleja, początkowo krótka, dochodziła jedy-
nie do okrągłego placu, nazwanego Rond Point de Champs-Elysees. Przedłużona następ-
nie aż do wzgórza Chaillot, uzyskała znacznie głębszą perspektywę: można już było za-
pewne zobaczyć z jej krańca, sięgającego szczytu wzgórza, nie tylko pałac, ale budowle
dominujące w panoramie Paryża. W kierunku odwrotnym, patrząc ku zachodowi, miejsce
warzywników zajęła wysoka zieleń nowego parku po obu stronach alei Pól Elizejskich.
Ten widok, „ z lotu ptaka” pokazał słynny sztych Perelle’a, a następnie - Israela Silvestre.
Nie została rozstrzygnięta kwestia, czy Le Nótre przewidywał przedłużenie osi już
w swym projekcie pierwotnym, wydaje się to jednak wysoce prawdopodobne. Pochodził
1 Do wątpiących należał E. A. Brinckmann, który przypisywał plan Wersalu współautorowi założenia, architektowi
budowy pałacu, Louis Le Vau; innego zdania był Pierre Lavedan. Polemikę referują E. GUIDONI i A. MARINO:
Storia dellurbanistica, II Seicencto. Roma - Bari 1979, s. 493.
2 A. SUTCLIFFE, Paris. An Architectural History. New Haven and London 1993, s. 29.
TERESA ZARĘBSKA
Warszawa, Wydział Architektury PW
Wielkie osie urbanistyczne
XVIII-\ciecznej Warszawy
a kreacje Andre Le Nótre ’a
RRozprawa na temat „Andre Le Nótre - urbanista” me została dotąd napisana. Co
więcej, niektórzy historycy wątpią w pełne prawa autorskie Le Nótre’a do tak
ważnych założeń urbanistycznych, jak „oś królewska” Paryża lub zespół miejsko-
-rezydencjonalno-parkowy Wersalu1.
Wątpliwość wobec pierwszej z wymienionych kreacji przestrzennych wynika z trakto-
wania Pól Elizejskich jedynie jako uzupełnienia osiowej kompozycji parku Tuileries, gdyż
słynna aleja stała się arterią miejską znacznie później. Andre Le Nótre, autor przebudowy
dawnego, „włoskiego”, kwaterowego ogrodu Katarzyny Medycejskiej, założonego przy
podmiejskim pałacu królowej z 1564 roku, nadał jego ogrodowi charakter osiowego, ba-
rokowego, parkowego założenia przestrzennego. Częstym uzupełnieniem nowoczesnego
parku bywała wówczas długa alej a-kontynuacja osi zespołu pałacowego. Drzewa, stano-
wiące jej oprawę, kierowały spojrzenie na pałac, a w kierunku przeciwnym pogłębiały
perspektywę widoku ku odległym krajobrazom otwartym.
W przypadku Tuileries kompozycja nie była tak prosta. Z wytyczonej w 1667 roku2 osi
Pól Elizejskich nie można było zapewne dojrzeć w całości bryły pałacu: zaprojektowany
horyzontalnie, ukrywał się za wysoką krawędzią parkowego tarasu, ukształtowaną przez
Le Nótre’a. Stwierdzono ironicznie, że z pierwotnego ogrodu można było obejrzeć głów-
nie podmiejskie zagony kapusty i marchewki. Aleja, początkowo krótka, dochodziła jedy-
nie do okrągłego placu, nazwanego Rond Point de Champs-Elysees. Przedłużona następ-
nie aż do wzgórza Chaillot, uzyskała znacznie głębszą perspektywę: można już było za-
pewne zobaczyć z jej krańca, sięgającego szczytu wzgórza, nie tylko pałac, ale budowle
dominujące w panoramie Paryża. W kierunku odwrotnym, patrząc ku zachodowi, miejsce
warzywników zajęła wysoka zieleń nowego parku po obu stronach alei Pól Elizejskich.
Ten widok, „ z lotu ptaka” pokazał słynny sztych Perelle’a, a następnie - Israela Silvestre.
Nie została rozstrzygnięta kwestia, czy Le Nótre przewidywał przedłużenie osi już
w swym projekcie pierwotnym, wydaje się to jednak wysoce prawdopodobne. Pochodził
1 Do wątpiących należał E. A. Brinckmann, który przypisywał plan Wersalu współautorowi założenia, architektowi
budowy pałacu, Louis Le Vau; innego zdania był Pierre Lavedan. Polemikę referują E. GUIDONI i A. MARINO:
Storia dellurbanistica, II Seicencto. Roma - Bari 1979, s. 493.
2 A. SUTCLIFFE, Paris. An Architectural History. New Haven and London 1993, s. 29.