Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (63.2001)

415

RYSZARD MĄCZYŃSKI
Toruń

Monografia Marstallera - warszawskiego
„kupersztycharza” z wieku Oświecenia

Biblioteka Narodowa zainicjowała w 1996
roku nową, bardzo obiecującą serię wydaw-
niczą, poświęconą prezentacji najcenniej-
szych obiektów z własnych Zbiorów Specjalnych.
Dotychczas ukazały się dwa tomiki z zakresu pol-
skiej sztuki graficznej, oba autorstwa wybitnej
znawczyni tej problematyki Hanny Widackiej,
pierwszy omawia Dzieło graficzne Cypriana K.
Norwida, wtóry prezentuje sylwetkę Marstallera,
nadwornego sztycharza Stanisława Augusta1.
Praca poświęcona Marstallerowi jest pierwszą-
jeśli pominąć hasła słownikowe2 - monografią tego
artysty. Mimo szerokich kwerend archiwalnych do-
tkliwe jest ubóstwo źródeł do jego biografii. Nie są
nawet całkiem pewne imiona rytownika (przypusz-
czalnie Gottlieb Jacob). Nie określona pozostaje data
urodzin i śmierci (ok. 1720-po 1785). Nie jest wyja-
śniona kwestia narodowości sztycharza (Holender, a
może Niemiec). Nie wiadomo też kim był mecenas,
który sprowadził go do Polski (raczej biskup Józef
Andrzej Załuski aniżeli marszałek Franciszek Bieliń-
ski). Obok tej listy znaków zapytania zostały zesta-
wione ujawnione fakty. Niepodważalne okazuje się
tylko to, że Marstaller pracował w Rzeczypospolitej
między 1753 a 1785 rokiem. Posługiwał się języ-
kiem niemieckim, francuskim, także polskim, może
holenderskim. Działał głównie w Warszawie, gdzie
związany był z dworem królewskim Stanisława Au-
gusta. Obecnie znanych jest prawie pół setki jego
prac, a gros z nich powstało w Polsce. Wprawdzie
jak na okres ponad dwudziestoletniego pobytu
w Rzeczypospolitej może się to wydawać dorob-
kiem skromnym, ale zważywszy na stan zachowania

1 H. WIDACKA, Marstaller, nadworny sztycharz Stani-
sława Augusta. Warszawa 1996, ss. 86, il. 42. Niniejsza
recenzja została złożona w Redakcji „Biuletynu Historii
Sztuki” w 1997 r.
2 A. RYSZKIEW1CZ, Marstaller G. J. [W:] Polski słow-

artystycznej spuścizny innych sztycharzy XVIII wie-
ku to i tak niemało.
Autorka dokonała prezentacji i analizy dzieł Mar-
stallera przyjmując układ chronologiczny (modyfiko-
wany nieco tematyką samych prac), począwszy
od portretu króla Danii (1743), po plany uli załączo-
ne do książki o „gospodarstwie pszczołowym”
(1785). Ujawniają one rozmaitość zadań, jakich się
podejmował sztycharz. Są w jego dorobku konter-
fekty (zwłaszcza wiele ujęć oblicza Stanisława
Augusta), ilustracje fabuły powieściowej (Lesage’a
Awantura Idziego Blassa z Santyllany), kompozycje
heraldyczne (przykładem choćby trzy wersje eksli-
brisu Mniszchów), karty tytułowe książek (Ey-
symonta Wierszyki moralne o poczciwości), fronty-
spisy (bardzo efektowny do Eneidy Wergiliusza),
widoki miejskie (uzupełnione sztafażem weduty
Amsterdamu czy Hagi), wizerunki świętych (zarów-
no rodzimych: Władysław z Gielniowa, jak też ob-
cych: Józef z Kupertynu), sceny biblijne (Król
Dawid w wydaniu wiersza Rzewuskiego) czy mito-
logiczne (Trzy Gracje w edycji pieśni Horacego),
alegorie (chętnie w XVIII stuleciu wyobrażane po-
stacie: Sławy, Wiary, Czasu), a także mapy (ilustru-
jące Historię narodu polskiego Naruszewicza),
plany miejskie (Warszawy pomierzonej przez Ri-
caud de Tirregaille’a) oraz sztychy rysunków tech-
nicznych (De solis eclipsi Łuskiny).
Marstaller nie zawsze, niestety, sygnował swe
dzieła toteż Autorka monografii podjęła ogromny
trud, by na podstawie analizy stylowej wyłowić jego
prace spośród masy XVIII-wiecznej lepszej i gor-
szej anonimowej produkcji graficznej. Warto zatem
nik biograficzny. T. 20, Wrocław 1975, s. 65 n.; A. BER-
NATOWICZ, Marstaller G. J. [W:] Słownik artystów pol-
skich i obcych w Polsce działających. Malarze, rzeźbia-
rze, graficy. T. 5, Warszawa 1993, s. 383 n.