Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (63.2001)

283

ANNA OLEŃSKA
Warszawa, Instytut Sztuki PAN

* Artykuł został wygłoszony na seminarium doktorskim prof. dr. hab. Jerzego Kowalczyka w Instytucie Sztuki PAN
w dniu 12 kwietnia 2001 roku.
1 Rysunek w zbiorach Departement des estampes et photographie, pod sygnaturą Vd. 29 T. 6 Ft. 6. Wykonany piórem i
pędzlem, tuszem i akwarelą. Wymiary: 64,5 x 95 cm, skala: cumę de Yance (100 aunes = ok. 1 cm). Bez sygnatury
1 legendy, nie zorientowany. Jedyne napisy, w języku francuskim, objaśniają obie części dziedzińca, kanał oraz skalę.
Konsekwentnie zastosowano w nim symbolikę barwną. Kolorem czerwonym zaznaczono części murowane, szarobru-
natnym - kamienne, szarobrązowym - drewniane, zielenią - gazony i zadrzewienia, niebiesko-zielonym - wodę.
2 Wskazuje na to odręczna sygnatura Henn w prawym górnym rogu rysunku. Zbiór planów „polskich” w Bibliotheęue
nationale za część kolekcji Hennina uznał P. WĄTROBA, Pierre’a Ricauda de Tirregaille’a nieznany plan założenia
pałacowo-parkowego księżnej Eleonory Michałowej Czartoryskiej w Wołczynie, „Ikonotheka” 2000 (14), s. 45-46,
który - niezależnie ode mnie - natrafił także na omawiany plan Wilanowa.

Projekt powiększenia ogrodu w Wilanowie
z około 1740 roku *

W zbiorach graficznych Bibliotheąue nationale de France w Paryżu znajduje się
nie znany dotąd plan ogrodu w Wilanowie* 1. Pochodzi on - podobnie jak kilka
innych planów związanych z terenami Rzeczypospolitej - prawdopodobnie
z kolekcji Pierre’a Michela Hennina, dyplomaty, posła francuskiego w Warszawie w la-
tach 1752-1754 i 1760-1764, jednocześnie agenta „Sekretu Króla” na Polskę2. Jest za-
pewne kopią projektu powiększenia i zmodernizowania istniejącego ogrodu.
Na planie paryskim ogród zamyka się narysem nieregularnego trapezu. Otacza go muro-
wane ogrodzenie. Od północy, czyli po stronie lewej, zamknięty jest linią prostą, wyłamaną
na zewnątrz poprzez wysunięcie korpusu budynku pomarańczami oraz wydzielonego dzie-
dzińca na tyłach domu ogrodnika, znajdującego się w dolnym narożu. Od wschodu granicę
stanowi brzeg Jeziora Wilanowskiego, odnogi Wisły, określonej tu jako „Canal tire au Vi-
stule”. Od południa - złamana linia, wyznaczona kierunkiem wpadającego tu do kanału
strumyka. Od zachodu granicę wyznaczyła droga prowadząca z Warszawy do Powsina.
Regularny ogród założony jest na dwóch poziomach. Składa się z czterech części. Na
górnym tarasie w centrum kompozycji znajduje się kompleks pałacowy, otoczony z trzech
stron ozdobnym ogrodem parterowym. Po jego lewej stronie wydzielony został ogród
oranżeriowy i użytkowy, a po prawej - dwudzielny bosket. Na dolnym tarasie, usytuowa-
nym bliżej jeziora, w części środkowej rozplanowano parter, ujęty podkową bosketów,
a z prawej strony duży regularny basen. Główną oś założenia podkreślono ulokowaniem
bram prowadzących na oba dziedzińce, a w po przeciwnej stronie pałacu - wydłużonymi
gazonami w rodzaju allee verte założonymi na obu poziomach ogrodu, przedłużonymi
alejką w boskecie i półkolistą zatoką na kanale. Górny taras obwiedziony jest murem