Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (63.2001)

175

JERZY KOWALCZYK
Warszawa, Instytut Sztuki PAN
Traktat o ogrodach Tomasza Antoniego Zamoyskiego
z około 1750 roku *

Polskie piśmiennictwo na poziomie
europejskim o sztuce ogrodowej roz-
poczęło się dopiero w końcu XVIII
wieku. Pierwszym dziełem była rozprawa
architekta Augusta Fryderyka Moszyńskie-
go o ogrodach angielskich z 1774 roku,
wydana przez Agnieszkę Morawińską* 1.
Przed Moszyńskim najbardziej warto-
ściowe były z pewnością pisma z okresu re-
nesansu, począwszy od znakomitego
słownika roślin Jana Stańki z 1472 roku2.


1. Portret ordynata Tomasza Zamoyskiego,
ok. 1750, mai. Łukasz Smuglewicz. Muzeum
Okręgowe w Zamościu
1. Portrait of Tomasz Zamoyski, ca. 1750,
by Łukasz Smuglewicz.
From the collections of Muzeum Okręgowe at
Zamość

W okresie baroku praktyka ogrodowa zde-
cydowanie wyprzedziła teorię. Okazałe
polskie ogrody z 1. połowy XVIII wieku nie
znajdowały stosownych odpowiedników
w literaturze. Dlatego też ujawnienie choć-
by skromnego traktatu z tego czasu może
nieco zmieni ten niekorzystny obraz3 4.
W Dziale Rękopisów Biblioteki Narodo-
wej w Warszawie pod sygnaturą BOZ 1781
znajduje się, pochodząca ze zbiorów Ordy-
nacji Zamojskiej, wielka księga zatytułowa-
na Ogrodnictwo3*. W księdze, liczącej 115 kart, zapełniono pismem i rysunkami zaledwie

’Artykuł w formie referatu został wygłoszony 7 VI 1997 roku w Białymstoku na międzynarodowej konferencji Barokowy
Krajobraz Europy, zorganizowanej przez Polski Komitet Narodowy 1COMOS i międzynarodowe stowarzyszenie IFLA.
1 A. MORAWIŃSKA, Rozprawa o ogrodnictwie angielskim Augusta Fryderyka Moszyńskiego 1774. Wrocław 1977.
2 G. CIOŁEK, Ogrody polskie. I. Przemiany treści i formy. Warszawa 1954, s. 22.
3 J. K. HAUR, Skład abo Skarbiec znakomitych sekretów ekonomie ziemiańskiej. Kraków 1693, s. 66-82 - Traktat VII. O
włoskim ogrodzie, B. CHMIELOWSKI, Nowe Ateny. T. 1, Lwów 1745, s. 535-546, t. III, Lwów 1754, s. 372-393,428-440.
4 W dotychczasowej literaturze naukowej traktat Ogrodnictwo sygnalizował tylko J. KOWALCZYK, Architekci Zamoy-
skich w XVIII wieku. „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” 4: 1959, z. 3/4, s. 214, ryc. 2; id., Les modeles franęais
dans Part polonais a l’epoque du rococo. „Polish Art Studies”, t. XIV, 1992, s. 48-49.